Đó là một đêm kì diệu, một đêm mà có lẽ chỉ có thể có được khi chúng ta còn trẻ, hỡi bạn đọc thân mến. Bầu trời đầy sao, một bầu trời lộng lẫy đến mức ngước nhìn lên nó ta phải bất giác tự hỏi mình: chẳng lẽ những con người cau có, trái tính trái nết đủ loại lại có thể sống dưới một bầu trời như thế? Đây cũng là một câu hỏi của tuổi trẻ, hỡi bạn đọc thân mến, một câu hỏi rất trẻ, nhưng cầu xin Đức Chúa Trời ban cho bạn thường xuyên hơn câu hỏi ấy!.. Còn nói về những quý ngài trái tính trái nết và cau có đủ loại thì tôi không thể không nhớ lại cách xử sự hợp lẽ của tôi trong cả ngày hôm đó. Ngay từ sáng sớm tôi đã bị một nỗi buồn kì lạ hành hạ. Tôi bỗng nhiên có cảm giác rằng tôi, một kẻ cô đơn, đang bị tất cả bỏ rơi, xa lánh. Tất nhiên, bất kì ai cũng có quyền hỏi: tất cả là ai? Bởi vì tôi sống ở Peterburg 1 đã tám năm nay mà hầu như chưa hề làm quen được với một người nào. Nhưng tôi phải làm quen để làm gì? Không có việc đó thì cả thành phố Peterburg cũng đã quen thuộc với tôi rồi; mà chính vì thế nên tôi mới cảm thấy tất cả đều bỏ rơi tôi khi toàn bộ thành Peterburg bỗng đột ngột kéo nhau ra các nhà nghỉ ngoại thành. Ở lại một mình tôi rất sợ, và suốt ba ngày dài tôi lang thang khắp thành phố trong nỗi buồn nặng nề và tuyệt nhiên không hiểu cái gì đang xẩy ra với mình. Dù xuôi đại lộ Nevxki, dù vào công viên hay lang thang dọc con đường bờ sông - không một khuôn mặt nào tôi vẫn quen gặp ở những nơi đó vào một giờ nhất định trong suốt cả năm qua. Tất nhiên mọi người không biết tôi, nhưng thôi lại biết họ. Tôi biết họ khá rõ; tôi gần như đã nghiên cứu từng khuôn mặt họ - tôi thích thú ngắm nhìn họ khi họ vui vẻ, và tôi buồn khi họ rầu rĩ u ám. Tôi gần như đã kết bạn với một ông mà tôi vẫn gặp hàng ngày vào một giờ nhất định ở Đài Phun Nước. Ông ta có vẻ mặt trang trọng, trầm tư, lúc nào cũng lẩm bẩm nói chuyện một mình và vung vẩy tay trái, còn trong tay phải là cây gậy dài có nhiều mấu, tay cầm bịt vàng. Ông ta thậm chí đã nhận ra tôi và tỏ vẻ thân thiện đối với tôi. Nếu như vào cái giờ nhất định đó mà tôi không có mặt ở cạnh Đài Phun Nước thì chắc là ông ta cảm thấy buồn. Chính vì vậy mà có khi chúng tôi đã gần như nghiêng người chào nhau, nhất là vào những hôm cả hai thấy trong lòng sảng khoái. Một lần cách đây không lâu, suốt hai ngày chúng tôi không gặp nhau, đến ngày thứ ba vừa trông thấy nhau chúng tôi đã suýt túm lấy vành mũ, nhưng kịp nhớ lại và hạ tay xuống, đi ngang qua nhau với mối đồng cảm trong lòng. Cả những ngôi nhà cũng quen biết tôi. Khi tôi đi ngang qua, chúng dường như chạy ra đón gặp, nhìn tôi bằng tất cả các cửa sổ và hình như nói với tôi: "Chào anh, sức khoẻ anh thế nào? Còn tôi, nhờ trời vẫn khoẻ, đến tháng Năm này tôi sẽ có thêm một tầng nữa". Hay là: "Anh có khoẻ không? Còn tôi ngày mai sẽ được sửa chữa". Hoặc: "Hôm rồi tôi suýt cháy rụi, làm tôi sợ quá", và vân vân... Trong số đó có những ngôi nhà tôi yêu thích, có những ngôi nhà là bạn thân thiết của tôi; có một ngôi nhà mùa hạ này sẽ nhờ kiến trúc sư chạy chữa. Tôi sẽ cố hàng ngày ghé qua thăm để người ta, cầu chúa ban ơn, chạy chữa cho nó đến nơi đến chốn... Và không bao giờ tôi quên câu chuyện xảy ra với ngôi nhà nhỏ màu hồng tươi cực xinh xắn. Đó là một ngôi nhà bằng đá dễ thương, đối với tôi hết sức niềm nở và nhìn những hàng xóm xấu xí của mình kiêu hãnh đến mức mỗi khi đi qua nó tôi thấy tim mình rộn lên vui sướng. Bỗng nhiên tuần trước khi đi trên phố, vừa nhìn thấy người bạn quen thì tôi chợt nghe một tiếng kêu não ruột: "Mà người ta sắp quét sơn vàng lên tôi đấy!" Quân độc ác! Lũ người man rợ! Họ không thương tiếc một cái gì hết: cả những dãy cột tròn, cả những mái đua, và người bạn của tôi vàng ệch ra như một con chim hoàng yến. Tôi suýt lộn ruột lên vì chuyện ấy và đến giờ không dám đến nhìn lại mặt người bạn đáng thương dị dạng của tôi đã bị trét lên cái màu của các hoàng đế Trung Hoa.2
    Vậy giờ chắc bạn đọc đã hiểu là tôi quen biết với cả thành phố Peterburg như thế nào.
    Tôi đã nói rằng tôi bị một nỗi bất an hành hạ suốt ba ngày trước khi tôi đoán ra nguyên nhân của nó. Ở ngoài phố tôi cảm thấy rất tồi tệ (không thấy người này, chẳng gặp người kia, người nọ cũng biến đi đâu mất?) - mà ở nhà tôi cũng thấy bứt rứt. Suốt hai buổi tối tôi cố tìm xem: tôi còn thiếu cái gì trong xó xỉnh của tôi? Sại sao tôi lại cảm thấy bất tiện khi ở trong nhà mình? - và tôi cáu kỉnh săm soi những bức tường ố xanh ố xám, cái trần nhà chăng đầy mạng của những chú nhện được Mat rena cho tha hồ trú ngụ, săm soi toàn bộ số đồ gỗ tôi có, săm soi đến từng chiếc ghế ngồi một, nghĩ không biết nguyên do có phải ở đó không? (vì rằng ở trong phòng tôi dù một chiếc ghế nằm không đúng chỗ như hôm qua đã nằm cũng khiến tôi khó chịu). Rồi tôi nhìn ra cửa sổ, nhưng tất cả đều vô ích - tôi không hề cảm thấy dễ chịu hơn chút nào! Thậm chí tôi đã gọi Mat rena đến và bằng giọng bề trên quở mắng bà ta về chuyện mạng nhện và về sự luộm thuộm trong nhà nói chung, nhưng bà ta chỉ ngạc nhiên nhìn tôi rồi bỏ đi mà không nói một lời nào, nên những tấm mạng nhện đến nay vẫn đang yên bình treo nguyên chỗ cũ. Cuối cùng, mãi đến sáng nay, tôi mới đoán ra được nguyên do. Thì ra là vì thiên hạ bỏ tôi tếch cả ra các nhà nghỉ ngoại thành! Xin lỗi vì cách diễn đạt thô thiển, nhưng tôi không còn bụng dạ nào để tìm lời hoa mĩ nữa... vì rằng tất cả những gì có ở Peterburg đều đã đi hoặc đang trên đường đi ra nhà nghỉ ngoại thành, vì rằng mỗi một quý ngài đáng kính có vẻ ngoài tử tế hễ cứ gọi thuê một chiếc xe ngựa là ngay trước mắt tôi đã biến thành một ông bố đáng kính của gia đình sau khi hoàn thành các chức trách công vụ thường ngày nhẹ nhàng về với tổ ấm của mình ở nhà nghỉ ngoại thành; vì rằng ở mỗi một người qua đường giờ đây đều có cái vẻ hết sức đặc biệt, cái vẻ đó như muốn nói với người gặp mặt: "Thưa các ngài, chúng tôi chỉ ghé qua đây chốc lát, sau hai giờ nữa chúng tôi sẽ đi ra nhà nghỉ ngoại thành rồi!" Gặp một cánh cửa sổ mở ra - trước đó có những ngón tay thon trắng muốt như đường gõ gõ lên mặt kính, và thò ra mái đầu của một cô gái xinh đẹp cất tiếng gọi gã bán chậu hoa rong, - và tôi lập tức nghĩ rằng người ta mua những chậu hoa này không phải để thưởng thức mùa xuân và hoa cỏ trong các căn hộ ngột ngạt ở thành phố mà để sắp tới mang theo ra nhà nghỉ ngoại thành. Còn hơn thế nữa, tôi đã thu được những thành công trong loại khám phá mới mẻ và đặc biệt này đến mức chỉ cần nhìn qua tôi đã đoán không sai là người nào sống ở khu nhà nghỉ nào.
    Những cư dân Đảo Đá và Đảo Thầy Lang hay dọc con lộ Petergof thì nổi bật với phong cách hào hoa trau chuốt, với những bộ y phục mùa hè sang trọng và những cỗ xe tuyệt đẹp mà họ dùng khi đi vào thành phố. Những người ở Pargolov và những vùng xa hơn mới thoạt nhìn đã gây nên ấn tượng là những kẻ khôn ngoan và đĩnh đạc; còn những người ở đảo Thập Tự thì hồn nhiên vui vẻ. Hoặc giả tôi gặp một đoàn dài đám xà ích tay cầm dây cương uể oải bước cạnh những cỗ xe chở đầy đồ đạc chất như núi, nào ghế, nào bàn, nào đi văng Thổ Nhĩ Kì và không Thổ Nhĩ Kì và đủ các thứ vật dụng gia đình khác, và thêm vào đó ngật ngưỡng trên đỉnh xe là một bà đầu bếp ốm o khư khư giữ tài sản của chủ còn hơn con ngươi của mắt mình, hoặc giả tôi nhìn những con thuyền chất đầy đồ gia dụng trôi theo dòng Neva hay kênh Đài Phun Nước để đến Suối Đen hay ra các đảo; - thì số xe và số thuyền dường như tăng gấp mười, gấp trăm lần trong mắt tôi; dường như cả thành phố đứng lên và ra đi, dường như cả thành phố kéo đoàn kéo lũ ra nhà nghỉ ngoại thành; dường như toàn bộ Peterburg sắp biến thành hoang mạc, đến nỗi rốt cuộc tôi cảm thấy xấu hổ, bực bội và chán nản: tôi tuyệt đối chẳng có nơi nào và chẳng có việc gì để đi ra nhà nghỉ ngoại thành cả. Tôi sẵn sàng đi với bất kì cỗ xe nào, với bất kì quý ngài có vẻ ngoài đáng kính đã thuê xe nào, nhưng không một ai, tuyệt nhiên không một người nào mời tôi cả; dường như thiên hạ đã quên phắt tôi rồi, dường như đối với họ tôi thật sự là một người xa lạ!
    Tôi lang thang rất nhiều và rất lâu đến mức, như thường lệ, đã kịp quên mất mình đang ở đâu, thì bất chợt thấy mình đã đứng ngay cửa ô. Tôi lập tức cảm thấy sảng khoái; và tôi vội vã vượt qua rào chắn, dạo bước giữa những thửa ruộng đã gieo hạt và đồng cỏ, không cảm thấy mệt mỏi, chỉ cảm thấy bằng toàn bộ thân thể là vừa trút đi được một gánh nặng trong lòng. Tất cả những người qua đường đều nhìn tôi niềm nở đến mức gần như sắp sửa cúi chào nhau; tất cả đều như vui sướng với một điều gì đó, tất cả, không trừ một ai, đều hút xì gà. Tôi cũng cảm thấy trong lòng dâng lên một niềm vui trước đây tôi chưa hề. Dường như đột nhiên tôi được đến Italia - thiên nhiên đã tác động mãnh liệt đến tôi, một kẻ thị dân ốm yếu đang gần như ngột thở giữa những bức tường thành phố. Có một cái gì đó cảm động không giải thích được trong phong cảnh thiên nhiên Peterburg của chúng ta khi mùa xuân về bỗng phô bày toàn bộ tiềm năng, toàn bộ sức lực được trời phú cho của mình, lộng lẫy, xanh tươi, rực rỡ trăm hoa... Bất giác nó khiến tôi liên tưởng đến một cô gái gầy gò ốm yếu mà đôi khi chúng ta nhìn với vẻ thông cảm, đôi khi với lòng thương hại, và nhiều khi đơn giản là không nhìn thấy cô ta; thế rồi bỗng nhiên cô gái đó, trong một khoảnh khắc, bất ngờ trở nên xinh đẹp lạ lùng, không tả nổi, và chúng ta kinh ngạc, ngây ngất, đến mức tự hỏi mình: cái sức mạnh nào đã khiến cho cặp mắt u buồn, trầm tư kia rực lên ngọn lửa như thế? Cái gì khiến máu dồn lên làm hồng đôi má gầy tái nhợt kia? Cái gì khiến những đường nét dịu dàng trên khuôn mặt kia cháy lên vẻ đam mê như vậy? Vì sao bộ ngực kia dâng lên phập phồng? Cái gì mang đến sức lực, nhựa sống và vẻ đẹp cho gương mặt cô gái đáng thương kia khiến nó rạng rỡ và sinh động trong tiếng cười long lanh, rộn rã? Và ta nhìn quanh, ta tìm ai đó, ta phân vân phỏng đoán... Nhưng khoảnh khắc qua đi, và có thể ngày mai ta lại gặp vẫn ánh nhìn u buồn thờ ơ như cũ, vẫn khuôn mặt nhợt nhạt, vẻ nhẫn nhục và rụt rè trong các cử chỉ ấy và thậm chí cả sự ăn năn, thậm chí cả dấu vết của một sự chán chường và nỗi buồn tang tóc vì nỗi đam mê phút chốc thoáng qua... Và ta cảm thấy tiếc nuối vì cái vẻ đẹp chớp mắt ấy đã tàn đi quá nhanh, không trở lại, vì nó ngời lên giả tạo và phí hoài trước mắt ta, - ta nuối tiếc vì ta chưa có đủ thời gian để mà yêu nó...
    Nhưng dù sao đêm của tôi vẫn tốt đẹp hơn ngày! Sự thể là thế này:
    Tôi trở về thành phố rất muộn, và khi gần đến nhà thì chuông đã điểm mười giờ khuya. Đường tôi đi chạy dọc theo bờ con kênh đào, vào giờ đó chẳng còn ai qua lại. Đúng là tôi ở vào khu vực xa nhất của thành phố. Tôi vừa đi vừa hát, vì rằng khi cảm thấy hạnh phúc tôi nhất thiết phải tự mình khẽ hát với mình một điệu khúc gì đó như bất kì một con người nào cảm thấy hạnh phúc nhưng không có bạn bè, không người thân thiết, và vào giây phút sướng vui không biết san sẻ niềm vui với ai.
    Bỗng nhiên tôi gặp phải một cuộc phiêu lưu tuyệt đối bất ngờ. Cách tôi một quãng, cạnh hàng lan can tôi nhìn thấy một bóng phụ nữ đứng tì khuỷu tay lên thành chấn song và hình như đang hết sức chăm chú nhìn dòng nước đục chảy dưới lòng kênh. Nàng đội chiếc mũ màu vàng cực kì dễ thương và mặc áo khoác đen không tay đỏm dáng. "Đây là một cô gái còn trẻ, và chắc chắn là tóc đen", - tôi nghĩ thầm. Hình như nàng không nghe tiếng bước chân của tôi và thậm chí không nhúc nhích khi tôi nín thở đi ngang qua với tiếng tim đập thình thịch trong lồng ngực. "Quái lạ, - tôi nghĩ, - chắc cô ta đang mải nghĩ một điều gì đó", và bỗng nhiên tôi khựng lại như trời trồng. Tôi nghe như có tiếng nức nở cố nén lại. Đúng, tôi đã không lầm: cô gái đang khóc, và một phút sau lại liên tiếp vang lên những tiếng thút thít. "Lạy Chúa tôi! Trái tim tôi thắt lại. Và dù tôi hết sức nhút nhát với phụ nữ, nhưng vào một phút như thế này!... Tôi quay lại, bước đến bên nàng, và có lẽ đã thốt lên "Thưa tiểu thư!" nếu như tôi không biết là những lời đó đã được hàng ngàn lần thốt lên trong tất cả các thiên tiểu thuyết thời thượng Nga. Chính điều đó đã ngăn tôi lại. Nhưng trong lúc tôi cố tìm lời thì cô gái như sực tỉnh ngoái nhìn, định thần lại và cúi mặt lướt tránh qua bên tôi, bước đi dọc theo bờ sông. Tôi lập tức đi theo nàng, nhưng nàng đã đoán ra, rời bờ sông, đi quang qua đường sang vỉa hè bên kia. Tôi không dám đi theo nàng qua đường. Trái tim tôi run rẩy như chim mắc bẫy. Bỗng một việc tình cờ đã giúp tôi.
    Phía bên kia vỉa hè, cách cô gái không quen của tôi không xa, bất ngờ xuất hiện một gã đàn ông mặc áo đuôi tôm đã đứng tuổi nhưng với dáng đi không thể nói là đứng đắn. Gã vừa lảo đảo bước đi vừa thận trọng bám vào tường. Còn cô gái thì chạy gằn như một mũi tên, vừa vội vã vừa rụt rè, như tất cả những cô gái không muốn để ai ngỏ ý tiễn mình về nhà ban đêm; và tất nhiên gã đàn ông ngất ngư kia không thể nào theo kịp nàng nếu thần số phận của tôi không xui khiến gã tìm những phương thức khôn khéo hơn. Bỗng nhiên, không nói với ai một lời, gã đàn ông lấy đà phóng hết tốc lực chạy đuổi theo cô gái không quen của tôi. Nàng đi như gió cuốn, nhưng gã đàn ông thở hổn hển đã theo sát gót, và cuối cùng đuổi kịp; cô gái hét lên thất thanh - và... tôi tạ ơn số phận đã khiến cho cây gậy nhiều mấu tuyệt vời lần này nằm trong bàn tay phải của tôi. Trong nháy mắt tôi đã ở phía vỉa hè bên kia đường, trong nháy mắt gã đàn ông không mời hiểu ra tình thế, chấp nhận cái lí không thể chối cãi được, đứng đực ra và rớt lại sau, chỉ khi chúng tôi đã đi rất xa gã mới cất tiếng cự nự tôi bằng những thuật ngữ khá là mạnh mẽ. Nhưng những lời của gã khó khăn lắm mới bay đến chỗ chúng tôi.
    - Cô đưa tay cho tôi, - tôi nói với cô gái chưa quen của tôi, - và hắn sẽ không dám quấy rầy chúng ta nữa.
    Nàng im lặng đưa tay cho tôi, bàn tay hãy còn run vì hồi hộp và sợ hãi. Ôi gã đàn ông không mời mà đến kia, lúc đó tôi hàm ơn gã xiết bao! Tôi liếc nhìn sang cô gái: nàng thật dễ thương và tóc đen - tôi đã đoán đúng; trên hàng mi đen của nàng hãy còn lấp lánh những giọt lệ, của cơn kinh sợ vừa qua hay của nỗi buồn đau trước đó - tôi không biết rõ. Nhưng trên đôi môi đã có ánh nụ cười. Nàng cũng lén nhìn sang tôi rồi đỏ mặt, bẽn lẽn cúi đầu.
    - Cô thấy chưa, sao lúc nãy cô lại xua tôi đi? Nếu có tôi thì đã chẳng có chuyện gì xảy ra cả...
    - Nhưng em có biết ông đâu, em nghĩ là ông cũng...
    - Thế chẳng lẽ bây giờ thì cô đã biết tôi hay sao?
    - Hơi hơi thôi. Đấy, chẳng hạn, vì sao ông đang run?
    - Ô, cô đã đoán ra ngay tức khắc! - Tôi đáp, khoái chí vì cô gái của tôi rất thông minh: điều đó không bao giờ có hại cho người đẹp cả.- Vâng, ngay từ đầu cô đã đoán ra tôi là người thế nào. Đúng là tôi rất nhút nhát với phụ nữ, tôi đang hồi hộp, tôi không giấu, chẳng kém gì cô một phút trước đây khi gã đàn ông kia làm cô sợ... Bây giờ tôi cũng đang sợ một cái gì đấy. Như một giấc mơ, mà tôi thậm chí cả nằm mơ cũng không nghĩ là mình sẽ có lúc nói chuyện với một phụ nữ nào đó...
    - Sao? Chẳng lẽ?...
    - Vâng, nếu tay tôi run thì đấy là vì nó chưa bao giờ được một cánh tay nhỏ nhắn xinh xắn như tay cô khoác lấy. Tôi đã quên mất phụ nữ, nghĩa là tôi chưa bao giờ được tiếp xúc với phụ nữ, vì tôi chỉ có một mình... Thậm chí tôi còn không biết phải nói với phụ nữ như thế nào. Và cả bây giờ tôi cũng không biết - tôi có nói với cô điều gì ngu ngốc không? Cô hãy nói thẳng với tôi, tôi xin cam đoan tôi không phải là người hay tự ái.
    - Ô không, không có gì, không sao, ngược lại là khác. Còn nếu ông đòi hỏi em nói thật, thì em nói với ông rằng phụ nữ lại rất thích tính nhút nhát như vậy; và nếu ông còn muốn biết nhiều hơn, thì chính em cũng rất thích, và em sẽ không rời ông cho đến khi về đến nhà em.
    - Cô làm như thế, - tôi như ngộp thở vì sung sướng, - tôi sẽ hết nhút nhát ngay bây giờ, và lúc đó thì - vĩnh biệt tất cả các phương sách của tôi!..
    - Phương sách? Phương sách nào, để làm gì? Như thế là không tốt rồi.
    - Xin lỗi, tôi sẽ không thế nữa, tôi buột miệng thế thôi; nhưng làm sao cô muốn là trong giây phút như thế này tôi lại không ao ước...
    - Được em thích, phải không?
    - Đúng thế, mà mong cô, vì Chúa, hãy rộng lượng. Cô thử nghĩ xem, tôi là người thế nào! Tôi năm nay đã hai mươi sáu tuổi, mà chưa bao giờ được gặp ai. Vậy thì làm sao tôi có thể nói hay ho, khéo léo và hợp lí được? Cô sẽ có lợi hơn khi tất cả được phơi bày, thành thật. Tôi không biết im lặng khi trái tim trong tôi lên tiếng. Chà, dù sao thì cũng... Cô có tin không, chưa một người đàn bà nào, chưa bao giờ, chưa bao giờ! Chưa một lần quen biết! Và mỗi ngày tôi vẫn ước mơ rằng cuối cùng vào một lúc nào đó tôi sẽ được gặp ai đó. Ôi, giá như cô biết được bao nhiêu lần tôi đã yêu theo cách như vậy!..
    - Nhưng sao cơ, yêu ai?..
    - Không yêu ai cả, tôi chỉ yêu cái ý tưởng, yêu cái người gặp ở trong mơ. Tôi tưởng tượng ra cả những thiên diễm tình. Ồ, cô chưa biết tôi đâu! Thực ra, không thể không có cái đó, tôi cũng đã gặp vài ba phụ nữ, nhưng họ là những phụ nữ như thế nào kia chứ? Tất cả bọn họ đều là những bà nội trợ, và... Nhưng tôi sẽ làm cô cười, tôi sẽ kể cho cô nghe đã mấy lần tôi định bắt chuyện, một cách tự nhiên, với một cô gái quý tộc nào đó ngoài đường phố, tất nhiên là khi nàng chỉ có một mình; bắt chuyện một cách rụt rè, lễ độ, tha thiết; nói rằng tôi sẽ chết cô đơn, để xin nàng đừng xua đuổi tôi, rằng tôi không có cách nào để làm thân dù với bất kì một phụ nữ nào đó, thuyết phục nàng rằng phụ nữ không có quyền cự tuyệt những lời khẩn nài của một con người bất hạnh như tôi. Và cuối cùng, tất cả những gì tôi đòi hỏi chỉ là xin nàng nói với tôi vài lời thân thiết, cảm thông, đừng xua đuổi tôi ngay từ đầu, tin vào lời của tôi, nghe những gì tôi nói, cười giễu tôi nếu như nàng thích, khơi cho tôi ít nhiều hi vọng, nói với tôi vài lời, chỉ vài lời thôi, dẫu rằng sau đó chúng tôi sẽ không còn bao giờ gặp nhau nữa... Nhưng cô cười... Tuy nhiên, chính vì thế mà tôi nói...
    - Ông đừng giận, em cười vì thấy chính ông là kẻ thù của ông, và nếu như ông đã thử, chắc có lẽ ông đã thành công, có thể là cả khi việc diễn ra ngoài phố; càng đơn giản thì càng tốt... Không một người phụ nữ tốt bụng nào, nếu như cô ta không ngốc nghếch và không quá cáu giận vì một việc gì đấy vào lúc đó, lại có thể xua ông đi mà không nói vài lời ông rụt rè cầu xin ấy... Mà em nói gì vậy nhỉ! Tất nhiên, có lẽ cô ta sẽ cho ông là một người điên. Em suy bụng mình ra như vậy. Em vốn biết rất nhiều con người ta sống trên đời như thế nào!
    - Ô, cám ơn cô! - tôi kêu lên. - Cô không hình dung được là cô đã làm gì cho tôi đâu!
    - Được rồi, được rồi! Nhưng xin ông nói cho em hay, tại sao ông lại biết rằng em là người mà ông... mà ông cho là đáng để... quan tâm và kết bạn... tóm lại, không phải là một bà nội trợ như ông vừa nói. Tại sao ông lại định đến gặp em?
    - Tại sao? Tại sao à? Nhưng cô đi một mình, gã kia lại quá táo tợn, trời thì đang đêm; chắc cô cũng đồng ý rằng đó là bổn phận...
    - Không, không, trước đấy nữa kia, khi ở phía bên kia đường. Chính ông đã định đến gặp em phải không?
    - Ở phía bên kia? Nhưng tôi, thực tình, không biết trả lời ra sao; tôi sợ... Cô biết không, hôm nay tôi là một người hạnh phúc; tôi vừa đi vừa hát; tôi vừa ở ngoại thành về; tôi chưa bao giờ có được những phút giây hạnh phúc như vậy. Cô... tôi cảm thấy rằng cô... Xin lỗi nếu như tôi nhắc cô nhớ lại: tôi cảm thấy cô đang khóc, và tôi... tôi không thể chịu đựng nổi điều đó... tim tôi thắt lại... Ôi lạy Chúa tôi! Mà chẳng lẽ tôi không thể đau buồn vì cô sao? Chẳng lẽ cảm thấy thương cảm với cô là tội lỗi ư?... Xin lỗi, tôi nói thương cảm... Mà thôi, tóm lại, chẳng lẽ tôi có thể xúc phạm cô khi tự dưng muốn đến bên cô sao?...
    - Ông thôi đi, đủ rồi, đừng nói nữa, - cô gái nói, mắt nhìn xuống, xiết chặt tay tôi hơn. - Chính em có lỗi đã gợi ra điều đó; nhưng em vui là đã nhận ra ông là người đứng đắn... Mà em đã đến nhà rồi; em phải vào cái ngõ này, chỉ vài bước... Chào ông và cảm ơn ông...
    - Thế chẳng lẽ chúng ta sẽ không bao giờ còn gặp nhau nữa sao?... Chẳng lẽ chỉ có vậy thôi sao?
    - Ông thấy không, - cô gái vừa cười vừa nói, - lúc đầu ông muốn chỉ vài lời, còn bây giờ... Nhưng mà, em sẽ chẳng nói gì với ông đâu... Có thể, chúng ta sẽ còn gặp nhau...
    - Ngày mai tôi sẽ đến đây, - tôi nói. - Ôi, xin cô tha lỗi cho tôi, tôi đã lại đòi hỏi...
    - Vâng, ông quá nôn nóng... ông gần như đòi hỏi.
    - Xin cô hãy nghe, hãy nghe tôi! - tôi ngắt lời nàng. - Tôi xin lỗi nếu tôi lại nói với cô điều gì đó không phải... Nhưng chuyện là thế này: tôi không thể không đến đây ngày mai. Tôi là một kẻ mơ mộng; tôi ít có đời sống thực đến nỗi những phút giây như thế này tôi coi là rất hiếm nên tôi không thể không lặp lại những giây phút ấy trong mơ tưởng. Tôi sẽ mơ về cô suốt đêm, suốt tuần, suốt cả năm. Tôi nhất định ngày mai sẽ đến đây, đến đúng đây, đến đúng chỗ này, vào đúng giờ này, và tôi sẽ hạnh phúc khi nhớ lại việc xảy ra ngày hôm qua. Cái chỗ này đã trở thành thân thương đối với tôi. Tôi đã có vài ba chỗ như vậy ở Peterburg. Thậm chí đã có lần tôi khóc vì kỉ niệm, như cô... Làm sao biết được, có thể mười phút trước đây cô cũng đã khóc vì kỉ niệm... Nhưng xin lỗi, tôi lại quên mất; có thể có một lúc nào đó cô đã từng rất hạnh phúc nơi đây...
    - Thôi được, - cô gái nói, - có lẽ ngày mai em cũng sẽ đến đây, cũng vào mười giờ. Em thấy là em không thể cấm ông... Nó là thế này, em có việc cần phải đến đây; ông đừng nghĩ là em hẹn hò với ông; em nói trước là em cần đến đây vì việc riêng. Thế đấy... Thôi thì em nói thẳng với ông: nếu ông cũng đến thì cũng không sao cả; thứ nhất, có thể lại xảy ra những chuyện khó chịu như hôm nay, nhưng bỏ qua nó đi... tóm lại, chỉ đơn giản là em muốn gặp ông... để nói với ông vài lời. Chỉ có điều, ông thấy không, bây giờ ông không chê trách em chứ? Ông đừng nghĩ là em dễ dàng hẹn hò như thế... Chắc em cũng đã hẹn, nếu như... Tuy nhiên hãy để cái đó là bí mật của em! Nhưng phải có một điều kiện.
    - Điều kiện! Nói đi, cô nói đi, nói ngay đi! Tôi đồng ý tất cả, tôi sẵn sàng chấp nhận tất cả, - tôi hét lên vui sướng, - tôi chịu trách nhiệm về tôi - tôi sẽ ngoan ngoãn, đứng đắn... cô biết tôi rồi đấy...
    - Chính vì đã biết ông nên em mới mời ông ngày mai, - cô gái vừa cười vừa nói. - Em đã hoàn toàn biết rõ ông. Nhưng ông nhớ cho, ông phải đi đến đây với điều kiện; thứ nhất (chỉ xin ông hãy làm ơn theo đúng những gì em yêu cầu, - ông thấy đấy, em nói rất chân thành), ông đừng phải lòng mà yêu em... Điều đó là không thể được, em cam đoan với ông. Em sẵn sàng kết bạn với ông, đây, tay em đây... Nhưng yêu thì không được, em xin ông!
    - Tôi xin thề, - tôi hét lên, chụp lấy tay nàng...
    - Thôi mà, đừng thề thốt, em biết là ông rất dễ bùng lên như thuốc súng. Đừng chê trách em vì em nói như vậy. Nếu như ông biết... Em cũng không còn có ai để chuyện trò, không còn ai để xin khuyên bảo. Tất nhiên là không thể tìm lời khuyên ở trên đường phố, ông là ngoại lệ. Em giờ đã biết ông, như thể chúng ta đã là bạn bè hai mươi năm rồi... Thật sự là ông không làm sai lời hứa chứ?
    - Rồi cô sẽ thấy... nhưng tôi không biết làm sao để sống đến ngày mai.
    - Hãy ngủ cho thật say. Chúc ông ngủ ngon, và hãy nhớ là em đã tin ông. Nhưng lúc nãy ông vừa nói một câu rất hay: chẳng lẽ có thể kiểm soát được từng cảm xúc, kể cả tình thông cảm anh em! Ông biết không, ông nói điều đó hay đến nỗi em lập tức nảy ra ý nghĩ gửi gắm nơi ông...
    - Lạy Chúa, nhưng việc gì? Việc gì?
    - Hẹn đến mai. Bây giờ hãy để nó là một điều bí mật. Như thế lại càng tốt cho ông; ít ra từ xa trông cũng giống như một thiên diễm tình. Có thể ngày mai em sẽ nói, mà cũng có thể không... Em sẽ còn phải nói chuyện thêm với ông, chúng ta sẽ quen thân với nhau hơn...
    - Ồ, và tôi ngày mai sẽ kể hết cho cô nghe về mình! Nhưng cái gì thế này? Cứ như có phép màu vừa xảy ra với tôi ấy... Tôi đang ở đâu đây, lạy Chúa? Nhưng cô nói đi, chẳng lẽ cô không hài lòng với mình là đã không nổi giận như những cô gái khác ở vào tình cảnh của cô, đã không xua đuổi tôi đi ngay từ đầu? Chỉ bằng hai phút cô đã làm cho tôi hạnh phúc suốt đời. Đúng! Tôi hạnh phúc. Làm sao biết được, có thể cô đã giúp tôi hài lòng với bản thân tôi, đã phá bỏ những nghi ngờ của tôi... Có thể, tôi thường có những lúc... Nhưng thôi, ngày mai tôi sẽ kể hết với cô, cô sẽ biết hết, biết hết...
    - Vâng, em chấp nhận. Ông sẽ bắt đầu...
    - Đồng ý.
    - Tạm biệt!
    - Tạm biệt!
    Và chúng tôi chia tay. Tôi lang thang suốt đêm; tôi không thể quay về nhà mình. Tôi hạnh phúc quá... đến ngày mai!
    
    1 Peterburg: thành phố trên bờ biển Naltich do Piot r Đại đế xây dựng vào đầu thế kỷ XVIII, một thời là thủ đô của nước Nga, sau Cách mạng Tháng Mười được đổi thành Leningrad, hiện nay được lấy lại tên cũ.
    2 Các nhà vua Trung Quốc mặc hoàng bào màu vàng.