Cư dân ở xloboda Kukui khi nói đến Anna Monx thường bảo: "Thực lạ lùng? Sao mà cô ta khôn ngoan thế" Phải như người khác thì đã lên mặt hợm từ lâu. Anna thật giống hệt mồ ma ông cụ thân sinh".
Vua Piotr, ở Hắc Hải về, tỏ ra rất rộng rãi.
"Mình ơi, - đã nhiều lần Ansen trách yêu vua Piotr, - mình làm em quen thói phung phí sắm những đồ nữ trang nhảm nhí. Mình cho phép em viết thư về Revan thì hơn. Em đã hỏi dò rồi, ở Revan có bán giống bò một ngày vắt được hai thùng sữa, giá phải chăng. Rồi thỉnh thoảng mình sẽ đến ăn sáng ở nếp trại xinh đẹp, ngăn nắp của em, và mình sẽ nếm sữa đánh kem".
Trại dựng trong một khu rừng bạch dương, trên khoảnh đất Sa hoàng tặng, kéo dài một vạt từ cổng sân sau theo con suối Kukui đến tận sông Yauza. Trại có: một nếp nhà nhỏ quét vôi nhìn xa trông như xây bằng gạch những cuồng bò mái ngói, vựa thóc và kho rơm.
Trên ngọn đồi bên bờ sông, đàn bò sữa lang trắng béo mập đang gặp cỏ, mỗi con mang tên một nữ thần Hy Lạp; có cả những con cừu lông mịn, lợn giống Anh Cát Lợi và vô số gà vịt đủ các loại. Vườn trồng các giống rau ngoại quốc và khoai tây.
Sáng tinh sương, Ansen quàng chiếc khăn len angora(1), bận áo lông cừu thường, theo con đường nhỏ rải cát đi đến tận trại. Nàng trông coi việc vắt sữa, cho gà vịt ăn; nàng đếm trứng, tự tay hái rau cho bữa ăn sáng.
Nàng rất nghiêm khắc với người làm, nhất là trong việc quét dọn nhà cửa, chuồng trại cho sạch sẽ tinh tươm. Đã đến mùa muối dưa bắp cải. Chưa đâu trồng được những bắp cải như vậy, ngay cả ở vườn mục sư Xtrum. Người Đức đến xem, trầm trồ: những bắp cải và xu hào nầy có thể gửi vô nhà bảo tàng Hamburg được. Họ nói đùa: "Hẳn là cô Ansen biết phép cầu nên hoa quả mới tươi tốt thế kia trên mảnh đất mới đây còn bỏ hoang nầy".
Những cô gái người Nga vừa hát vừa thái bắp cải vào một chiếc chậu bằng gỗ bồ đề mới tinh. Ansen mướn những cô gái khỏe mạnh nhất và vui tính nhất ở làng của Melsikov hay làng của đô đốc Golovin. - dinh cơ và những toà lâu đài mới xây của Melsikov và Golovin sát ngay xloboda Đức - Dao thái phập phập; các cô gái má đỏ, thơm mùi cuống cải tươi. Bóng nhà kho dụng cụ in dài trên bãi cỏ còn phủ sương muối; những con ngỗng trắng như tuyết ra khỏi chuồng, bệ vệ đi ra cái hồ nhân tạo nhỏ. Trên nóc nhà trại mái nhọn, một dải khói bay lên bầu trời thu xanh biếc. Hai anh thợ làm bánh mì ăn mặc sạch sẽ khiêng một bồ đầy bánh mới ra lò, đi qua sân đã được quét tước sạch sẽ.
Anna vui sướng dẫm mạnh đôi chân rét cóng trên mặt đất; nàng ngắm nhìn cơ ngơi khang trang hạnh phúc nầy mà lòng vui sướng khôn cùng. Than ôi, về đến nhà thì cảm giác đó lại tiêu tan mất. Không được lấy một ngày yên thân. Nàng luôn luôn nơm nớp đón chờ những chuyện bất ngờ của Piotr Alekseevich. Khi thì khách khứa người Nga say mèm kéo đến: họ làm bẩn sàn, hút thuốc, đập cốc, dỗ điếu đổ tàn vào chậu hoa. Khi thì, dù muốn hay không, nàng cũng phải trang điểm đi dự hội để khiêu vũ đến mòn cả gót giầy.
Những buổi chiều thu ảm đạm trong dịp những ngày hội mùa đông, thỉnh thoảng đi dự tiệc và khiêu vũ là một điều thú vị. Nhưng đối với lớp công hầu quý tộc người Nga, thì ngày nào cũng là phè phỡn, nhảy nhót. Điều khiến Anna Ivanovna phiền muộn hơn cả là tính khí kỳ cục của chính vua Piotr: chẳng bao giờ nhà vua chịu báo cho nàng biết trước ngày đến ăn bữa trưa hay bữa tối, có bao nhiêu khách. Có khi, giữa đêm, nhà vua kéo cả một bầy phàm ăn tục uống đến. Thế là phải vớ được gì làm nấy, luộc rán biết bao đồ ăn, nhiều đến nỗi Ansen phải xót ruột; và thường khi lại phải đem đổ tất cả cho lợn.
Một hôm Ansen, đã nói khéo với vua Piotr: "Mình ơi nếu như mỗi lần đến với em mình cho em biết trước, thì đỡ được biết bao khoản chi tiêu vô ích". Nhà vua ngạc nhiên nhìn nàng, sầm mặt lại, lặng thinh không nói. Nhưng rồi đâu vẫn hoàn đấy.
Mặt trời mọc trên hàng bạch dương đã trút hết lá vàng. Các cô gái đi tới nhà bếp. Anna nhìn vào kho thực phẩm có treo những con ngỗng nhốt trong túi vải thô thò đầu ra ngoài, người ta nhồi hạt dẻ vỗ béo ngỗng mười lăm ngày trước khi làm thịt. Con ngỗng bị nhồi nhiều quá thành ra đờ đẫn. Anna tự tay nhồi cho mỗi con một quả hạt dẻ đế cả vỏ; nàng lấy ngón tay út ấn quả hạt dẻ vào họng con ngỗng. Nàng coi người làm rửa chân những con gà mái có lông ở chân(2), - sáng nào cũng phải rửa chân cho gà. Đến chuồng cừu, nàng ôm lấy những con cừu non, hôn vừng trán phủ lông xoăn của chúng. Rồi nàng miễn cưỡng trở về nhà. Linh tính của nàng báo không sai: một cỗ xe ngựa đỗ ở ngoài phố: người quản gia đợi Anna ở thềm xép. Hắn khẽ thưa với nàng:
- Có tôn ông Kornigxeg, sứ thần xứ Xăc.
- Tưởng là gì ghê gớm lắm… - Ansen khẽ cười; nàng nâng váy chạy lên một chiếc cầu thang hẹp để thay áo.
Kornigxeg đang ngồi, một chân co vào dưới gầm ghế, tay trái cầm hộp thuốc lá, tay phải để không, cứ chỉ duyên dáng. Hắn xen những chữ Pháp vào tiếng Đức, chuyện nhát gừng đủ thứ: chuyện vui, chuyện phong cảnh, chuyện chính trị, chuyện chủ hắn là vua Auguste tuyển hầu xứ Xăc và vua nước Ba Lan. Bộ tóc giả sức mùi sạ hương dài gần quá vai; mũ và găng tay đặt trên thảm. Mỗi lần pha trò, hắn nhăn cái mũi hếch coi rất ngộ; hai con mắt biếc, táo tợn và vô tư lự, như vuốt ve Ansen. Nàng ngồi đối diện với hắn. - trước lò sưởi củi đang cháy hồng - người rất thẳng, bận áo chẽn lồng khung, khuỳnh đôi cánh tay, bàn tay đặt ngửa trên đầu gối. Nàng ngồi nghe, mắt nhìn xuống, nhếch mép cười một cách hóm hỉnh theo đúng cung cách của phép xã giao lịch sự.
Sứ thần kể:
- Ai cũng phải quý mến ngài. Ngài khôi ngô, hoà nhã, dũng cảm… Vua Auguste là một vị thiên thần, giáng thế. Trong mọị dục vọng và các cuộc truy hoan ngài không hề mệt mỏi. Chán thành phố Warsawa, ngài phóng đến Krakow. Giữa đường, ngài săn lợn lòi, yến tiệc linh đình ở lâu đài một vị chúa đất, hoặc giả, giữa đêm khuya, lần đến kho rơm yêu một cô thôn nữ hốt hoảng… Ngài lấy giấy tờ mang tên kỵ sĩ Winter, làm một khách giang hồ du hành qua châu Âu, đến thủ đô Paris. Trong các cuộc nổi loạn đả ban đêm ở các ngã tư thành phố Paris, với thanh kiếm nầy đây, tôi đã nhiều lần gạt những đường kiếm phóng vào ngực ngài. Chúng tôi phi ngựa tới lâu đài Vecxay dự dạ hội. Vua Auguste trá hình làm một sĩ quan lang thang. Ồ, Vecxay: Chà Fraulein(3) Monx, nương nương cần phải đến thăm nơi tiên cảnh ở hạ giới nầy mới được… Hàng triệu cây bạch lạp soi sáng những khung cửa sổ rộng thênh thang; dọc hàng hiên, đèn lồng thắp sáng trưng. Trên sân, những chàng kỵ sĩ cùng các tiểu thư và phu nhân dạo chơi bên những khóm cây, Đèn xếp treo trên cây như những trái quả ở động tiên. Bên kia hồ, pháo bông bay vọt lên trờt, tia lửa tóe xuống mặt nước: tiếng đàn địch trên những con thuyền vọng tới. Người ta nhìn thấy rõ vòi nước đang phun và bướm đêm đang bay. Qua cành lá, những pho tượng cấm thạch hiện lên như những vị thiên thần sống. Vua Louis rất ngoan đạo ngồi trên ghế tựa. Bộ tóc giả toả bóng che khuôn mặt phương phi của ngài, nhưng tôi cũng nhìn thấy nét mặt trông nghiêng kiêu kỳ, môi dưới trễ ra và đường ria thanh thanh mà cả thế giới đều biết. Một vị phu nhân bận vũ y trá hình màu đen, mũ bồ đài, chụp đến mắt, tựa khuỷu tay vào ghế nhà vua. Đó là De Maintenon phu nhân. Ngồi trên ghế bên phải nhà vua là cháu ngài, ông hoàng Philip xứ Engiu, tương lai sẽ lên ngôi vua nước Tây Ban Nha; ông hoàng trông có vẻ buồn bã.
Xung quanh, hàng ngàn khuôn mặt che mặt nạ một nửa, lâu đài, hoa viên tất cả đều như rực ánh vinh quang vàng son. Ngón tay Anna run run, đôi vú trong áo chẽn chật dâng lên:
- Chao ôi, tôi khó tin rằng đó không phải là một giấc mơ… Nhưng cái bà De Maintnon đứng sau ghế nhà vua đó là ai vậy?
- Vị phu nhân sủng ái của ngài… Các quan thượng thư và các vị sứ thần đều run sợ trước người đàn bà ấy. Chủ tôi, vua Auguste, đi qua mặt bà De Maintnon nhiều lần, và đã được bà để ý.
- Ngài sứ thần, sao vua Louis không lấy bà De Maintnon làm vợ?
Câu hỏi làm Kornigxeg sửng sốt; trong khoảnh khắc bàn tay lanh lẹn của hắn rơi thõng xuống giữa hai đầu gối, tỏ sự bất lực. Đầu Anna càng cúi thấp xuống: một nét nhăn hiện trên mép.
- Ồ Fraulein Monx… Vai trò của một bà hoàng hậu có thể nào so sánh được với thế lực vô biên của một nữ sủng thần. Hoàng hậu chỉ là một nạn nhân bị sợi dây triều thống ràng buộc. Người ta quỳ gối trước hoàng hậu, nhưng vội chạy nhanh đến nhà nữ sủng thần, bởi vì cuộc đời là chính trị và chính trị là vàng bạc và danh vọng. Ban đêm nhà vua kéo rèm không phải của giường hoàng hậu mà là giường nữ sủng thần, giữa cuộc ái ân, trên nệm gối nóng bỏng
Má Anna ửng đỏ bộ tóc giả thơm nức của sứ thần nhích lại gần.
- Trên nệm gối nóng bỏng, những ý nghĩ thầm kín nhất đều được thổ lộ ra. Người đàn bà ôm ấp nhà vua lắng nghe tim ngài đập. Nàng đã thuộc về lịch sử.
- Ngài sứ thần, - Anna ngẩng cặp mắt xanh ướt, điều quý báu hơn cả là biết chắc được rằng hạnh phúc sẽ vững bền… Xiêm áo sang trọng, lược gương quý giá nầy mà làm gì, nếu tôi không nắm chắc được gì cả… Tôi cam chịu một cuộc đời kém huy hoàng, miễn là chỉ có Chúa có quyền định đoạt chút hạnh phúc bé nhỏ của tôi… Tôi đang bơi trên một con thuyền lộng lẫy nhưng mong manh
Nàng từ từ rút trong áo ra một chiếc khăn ren nhỏ, rũ nhẹ và đưa lên mặt. Cặp môi nàng run run dưới chiếc khăn, như miệng trẻ thơ.
- Nương nương cần có một người bạn chung thuỷ, cô nàng xinh đẹp của tôi ạ, Kornigxeg âu yếm xiết chặt khuỷu tay nàng. - Nương nương không có ai để thổ lộ tâm tư thầm kín,… Xin nương nương hãy thổ lộ cùng tôi! - Tôi sung sướng được dâng tấm lòng tôi cho nương nương… Tôi xin đem tất cả sự từng trải của tôi ra giúp đỡ. Cả châu Âu đang chiêm ngưỡng nương nương… Trong bức thư nào Đức vua của tôi cũng đều hỏi đến "nàng tiên ở suối Kukui".
- Ông muốn giúp đỡ theo nghĩa nào, tôi thực không hiểu - Ansen bỏ chiếc khăn tay xuống, và né xa sự gần gũi nguy hiểm của ngài sứ thần. Thốt nhiên nàng lo hắn sẽ quỳ xuống chân nàng… Nàng vội đứng phắt dậy, giầm phải gấu áo, loạng choạng suýt ngã.
- Tôi không biết thậm chí có nên ngồi nghe ông nói không
Rất đỗi hoang mang, nàng chạy đến bên cửa sổ.
Bầu trời lúc nãy xanh biếc, nay đã phủ kín mây; gió cuốn bụi trên đường phố. Trên bậu cửa sổ, giữa những chậu hoa phong lữ thảo, con chim cun cút khôn(4) nhất trong chiếc lồng thếp vàng, - quà của vua Piotr tặng - thấy trời tối sầm, xù lông ngủ. Ansen cố trấn tĩnh lại; nhưng có lẽ vì Kornigxeg cứ sừng sững nhìn vào lưng nàng, nên trái tim của người thiếu phụ khắc khoải thổn thức… "Thực là ngốc? Ta làm sao thế nầy?" Nàng sợ không dám quay đầu lại. Mà nàng không ngoảnh lại là phải: cặp mắt Kornigxeg sáng lên như hắn vừa chợt khám phá ra người thiếu phụ… Trên nếp váy rộng, một tấm thân thon, đôi vai nõn nà trắng như sữa, mái tóc vàng tro vén cao, cái gáy như tạc ra để mà hôn hít. Tuy nhiên, hắn vẫn hoàn toàn tự chủ: "Giai nhân tế nhị hơn một chút và nhiều tham vọng hơn một chút thì người ta có thể cùng nàng làm nên lịch sử"?
Bỗng Ansen rời cửa sổ, cặp mắt long lanh hốt hoảng sững lại nhìn Kornigxeg:
- Sa hoàng!
Sứ thần nhặt mũ và găng tay, sửa lại cổ áo thêu ren. Một chiếc xe ngựa hai bánh dừng lại ngoài hàng rào trước mảnh vườn nhỏ. Vua Piotr xuống xe, cặp mắt nheo lại vì bụi. Một cỗ xe song mã bằng da mui kín cũng vừa đến theo sau. Vua Piotr nói cái gì đó về phía cỗ xe rồi bước về phía ngôi nhà. Có hai người xuống xe song mã, đưa vạt áo choàng lên che bụi, rảo bước qua vườn.
Chiếc xe nhẹ và cỗ xe song mã lại lập tức đi ngay. Đây là lần đầu tiên Anna Ivanovna gặp hai người khách nầy. Họ nghiêm trang cúi chào nàng. Vua Piotr đỡ lấy mũ ở tay họ. Nhà vua nắm lấy hai vai người khách cao lớn, có bộ mặt hung ác và kiêu kỳ, lắc lắc và ôm hôn:
- Herr (5) Johan Patkun, nhà trẫm đây! Ta sẽ ăn bữa tối.
Vua Piotr chưa uống rượu, tỏ ra rất vui vẻ. Nhà vua rút bộ tóc giả ở lai tay áo đỏ ra(6):
- Chải hộ trẫm, Anuska. Lần nầy trẫm sẽ mang tóc giả ngồi ăn, như ý khanh muốn… Trẫm đã phái riêng một tên lính đi lấy bộ tóc đấy. - Nhà vua ngoảnh sang nói với người khách thứ hai, tướng Carlovit. - má phính, nước da đỏ tím - Dù có bộ tóc đẹp đến đâu, cũng không sánh được với vua Auguste: nhà vua lịch sự lộng lẫy quá. Còn trẫm thì lúc nào cũng ở lò rèn hoặc ở chuồng ngựa
Đôi ủng to của vua Piotr đầy bụi; áo nẹp sực mùi mồ hôi ngựa. Khi đi ra rửa mặt, nhà vua nháy Kornigxeg:
- Ông sứ thần hãy coi chừng, ông đã thành người khách quá siêng lui tới nhà vợ yêu của ta đấy
- Tâu bệ hạ, - Kornigxeg múa mũ khuỵu gối đi giật lùi không ai trách kẻ trần tục đem hoa và chim bồ câu dâng lên thần Vệ nữ.
Trong khi vua Piotr rửa ráy, Anna Ivanovna làm nhiệm vụ chủ nhà tiếp khách: nàng nhấc những cốc nhỏ đầy vodka pha dầu mùi đặt trong khay, đưa mời khách, hỏi thăm sức khỏe khách và nói: "Ngài đến Moskva đã bao lâu, ngài có cần gì không?" Nhớ những điều Kornigxeg nói, nàng đưa mũi giầy vuông về phía trước, trải nếp váy sang hai bên ghế:
- Khách châu Âu đến nước chúng tôi lúc đầu chắc thấy chán. Nhưng chẳng bao lâu nữa, nhờ ơn Chúa, chúng tôi sẽ ký hoà ước với Thổ Nhĩ Kỳ, chúng tôi sẽ ra lệnh mọi người phải bận y phục kiểu Hungary hay kiểu Đức chúng tôi sẽ cho lát đá đường phố và quét sạch trộm cắp ở Moskva.
Johan Patkun lạnh lùng trả lời, không hé đôi môi mỏng. Từ Riga đến Moskva đã được một tuần, hắn không đến sở chiêu đãi sứ thần mà cùng đi với tướng Carlovit đến nhà phó đô đốc Cornelix Cruyx. Carlovit do vua Auguste cử đi công cán đã từ Warsawa đến Moskva trước đó ít lâu. Lúc nầy, hai người không cần gì cá. Quá là đường sá ở Moskva khấp khểnh bụi bậm, dân cư ăn mặc tồi tàn.
Patkun giễu cợt nhìn Carlovit - bệnh sung huyết và bộ quân phục chật, lại thêm cái đai thắt chặt lấy cái bụng phệ khiến Carlovit thở khò khè:
- Tôi đã có dịp xem bọn lưu manh ở Moskva lập mẹo kiếm vài kopeik để lấy tiền uống vodka. Ông vào hiệu mua một món hàng và đòi lại tiền thừa, tên bán hàng cố ý đưa thiếu và ông đếm lại. Nó đếm lại và chỉ vào nóc nhà thờ mà thề rằng đủ, rằng chính ông đếm lầm. Ông lại đếm lần thứ hai, lần thứ ba. Nó lại cãi và đếm lại. Nó diễn lại trò đó mười lần liền cho đến khi ông phát chán đành phải thôi.
- Ngài phải sai đầy tớ lôi nó đến đồn cảnh sát. Người ta sẽ sửa cho nó một trận, - Anna Ivanovna nói, giọng kiên quyết.
Patkun nhún vai, vẻ khinh khỉnh.
Vua Piotr bước vào, tươi tỉnh, bộ tóc giả chải mượt.
Ansen vội vàng dâng một cốc vodka pha dầu mùi. Nhà vua uống cốc rượu rồi hôn lên má nàng một cái thật kêu. Viên quản gia mở cửa, gõ gậy xuống sàn. Mọi người sang phòng ăn; trên vòm trần có vẽ các thần ái tình cùng nhau đùa rỡn trong đám mây; tường phủ thảm xứ Flandre; phía trên lò sưởi bằng gạch tráng men, treo một bức tranh tĩnh vật của hoạ sĩ nổi tiếng Xnaider vẽ một đống gà vịt và nông sản.
Vua Piotr ngồi quay lưng vào lò sưởi, củi đang cháy rừng rực; Patkun ngồi bên phải, Carlovit và Kornigxeg ngồi bên trái nhà vua; Ansen ngồi trước mặt, có vẻ lo nghĩ. Trên tấm khăn trái bàn bằng vải màu sặc sỡ, những chiếc cốc pha lê đã rót đầy rượu vang Hungary. Giữa bàn, đồi, lạp xưởng, xúc xích xếp cao thành đống.
Những món ăn nguội toả mùi gia vị. Bên ngoài, gió thổi bụi mù, lay động những cành cây trụi lá. Trong phòng, không khí ấm cúng. Các giá gương cắm bạch lạp treo trên tường phản chiếu hình ảnh bàn ăn bày gọn gàng đẹp đẽ, bộ mặt hân hoan của các vị khách, lửa cháy trong lò sưởi
Vua Piotr nâng cốc chúc sức khỏe vua Auguste nước Ba Lan, người bạn chí thân của mình. Các vị khách hất những mớ tóc giả sang hai bên vai và bắt đầu ăn.
- Tâu bệ hạ, xin bệ hạ giữ kín cho, vì đây là một việc tối mật, - Johan Patkun nói khi món ăn thứ tư, ngỗng non hầm hạt dẻ, được bưng ra.
- Được.
Vua Piotr gật đầu. Nhà vua lấy khuỷu tay gạt những chiếc đĩa thiếc ra và nụ cười phảng phất trên môi, ngắm nhìn cặp má Anna đã hơi chiếch choáng say. Suốt bữa ăn, nhà vua đùa bỡn và chế giễu tính hà tiện của Anna Ivanovna trong việc nội trợ và nháy Anna, chỉ vào Kornigxeg nói: "Món xốt nầy, có phải nấu bằng chim bồ câu mà ông ta dâng lên bàn thờ thần Vệ nữ của khanh không đấy?" Thực khó hiểu: nhà vua có thực muốn nghe những tin tối quan trọng mà Johan Patkun và Carlovit đã cấp tốc đến Moskva để trình bày với nhà vua không?
Cho đến ngày hôm nay, hai người mới gặp Sa hoàng có một lần ở nhà phó đô đốc. Nhà vua tỏ ra niềm nở nhưng cố ý lảng tránh một cuộc thảo luận. Nay chính nhà vua mời họ đến đây, dự một bữa tiệc riêng ở nhà người yêu. Patkun theo dõi con người châu Á(7) nầy bằng con mắt lạnh lùng và kính cẩn. Hắn cần thương thuyết gấp với Sa hoàng. Đoàn sứ thần của nhà vua trẻ tuổi nước Thuỵ Điển Charles XII đã đến Moskva từ lâu và đang hội đàm với Lev Kirilovich và nhiều vị đại thần Nga để ký một hiệp ước hoà bình vĩnh cứu; đại biểu Thuỵ Điển cũng chưa gặp Sa hoàng, nhưng nay mai sẻ có một buổi lẽ trình uỷ nhiệm thư ở điện Kreml.
Vầng trán rộng của Patkun nhăn lại. Hắn nói chậm rãi, thỉnh thoảng cố nén nỗi giận dữ trong lòng:
- Xứ Livoni bất hạnh mong được sống yên ổn trong hoà bình. Xưa kia, người Livoni là một bộ phận của tầng lớp hiệp sĩ Ba Lan(8); chúng thần vần được hưởng quy chế miễn trừ, cho nên thành phố Riga rạng rỡ tiếng tăm khắp vùng biển Bantic. Nhưng lòng người chứa đầy ghen tị tối tăm. Tầng lớp hiệp sĩ Ba Lan vơ vét của cải của chúng thần, tu sĩ dòng Tên chà đạp lên tôn giáo, ngôn ngừ và phong tục của chúng thần… Trời đã gieo rắc hoang mang vào lòng người trong thời kỳ den tối đó. Những người hiệp sĩ Livôni đã tự nguyện đặt mình dưới sự bảo trợ của vua Thuỵ Điển. Muốn thoát khỏi móng vuốt con phượng hoàng Ba Lan, họ đã đưa đầu vào hàm sư tử(9).
- Thực dại dột, - vua Piotr nói, - cả thế giới đều biết rằng Thuỵ Điển là loài cú vọ.
Sa hoàng rút chiếc tẩu ngắn ở túi ra. Kornigxeg vội vã đứng dậy bật lửa. Y dâng nhà vua một chiếc đĩa đựng miếng bùi nhùi bốc khói. Johan Patkun lễ phép đợi Sa hoàng châm tẩu xong.
- Tâu bệ hạ, bệ hạ hẳn đã nghe nói đến đạo luật đệ trình ở thượng nghị viện Thuỵ Điển và được cố vương Thuỵ Điển Charles XI phê chuẩn: đạo luật gọi là luật giảm trừ. Từ bấy đến nay đã hai mươi năm rồi. Thần thật không hiểu các thượng nghị viện Thuỵ Điển - một bọn thị dân, một bọn con buôn đố kỵ - đã cho nhà vua uống gì đề nhà vua phê chuẩn đạo luật tàn ác, lạ đời đòi tước của các nhà quý tộc quyền sở hữu đất đai mà các triều vua trước đã cấp phong cho họ. Các vị hầu tước bá tước đã buộc phải rời bỏ lâu đài và lũ dân đen đã bắt đầu cày bừa điền ấp của các nhà quý tộc. Triều đình Thuỵ Điển đã trịnh trọng hứa không thi hành đạo luật giảm trừ đối với các hiệp sĩ xứ Livoni chúng thần. Thế mà tám năm sau, nhà vua vẫn ra lệnh cho tiểu ban giảm trừ tịch thu sung vào quốc khố những đất đai mà các đời vua trước đã cấp cho chúng thần. Các hiệp sĩ, các vị đứng đầu giới quý tộc và các vị giám mục buộc phải xuất trình chứng thư cũ về quyền sở hữu của mình; nếu không, điền ấp cũng bị tịch thu sung vào quốc khố… Kể từ thời Hung đế Ivan và Xtepan Batori, xứ Livoni đã bị nhiều cuộc chiến tranh tàn phá, chứng thư của chúng thần bị thất lạc, chúng thần không thể chứng minh được những quyền lợi đã có từ bao đời nay… Thay mặt cho toàn thể các hiệp sĩ xứ Livoni, thần đã viết đơn khiếu nại hành động bạo người của tiểu ban, trình lên vua Thuỵ Điển… Thần chỉ đạt được mỗi một kết quả là Thượng nghị viện kết án chặt tay phải thần vì đã viết đơn khiếu nại, và chặt đầu thần. - Patkun cao giọng, hai tai dính vào sát đầu, đôi môi mỏng tái nhợt - Chặt đầu thần, vì đã không chịu cúi đầu khuất phục trước tội ác. Tâu bệ hạ, giới hiệp sĩ Livoni đã bị phá sản. Số phận giới thương gia Livoni cũng chẳng hơn gì…
Đến đây, vua Piotr nghe rất chăm chú.
- Người Thuỵ Điển đánh thuế cao hàng xuất và nhập ở cảng Riga. Thực ra lòng tham và thói ăn hối lộ của họ không những làm chúng thần phá sản, mà còn làm chính bản thân họ phá sản. Ngày nay, thuyền buôn ngoại quốc bỏ cảng Riga, đến thả neo ở Konigsbeg, tất cả lúa mì Ba Lan chuyển về lãnh địa của Tuyển hầu Brandeburg. Đồng ruộng của chúng thần mọc đầy cỏ dại. Hải cảng rỗng tuếch; thành phố vắng tanh như bãi tha ma. Ở thành phố Renvan, người Thuỵ Điển còn làm tệ hơn nữa. Chúng thần chỉ còn một con đường hoặc đành chịu phá sản không bao giờ còn ngóc đầu dậy được, hoặc tuyên chiến. Tâu bệ hạ, không khởi sự ngay bây giờ thì không bao giờ làm được nữa. Toàn thể giới hiệp sĩ sẽ lên ngựa. Vua Auguste đã thề rằng Ba Lan sẽ bảo hộ chúng thần.
Patkun trừng trừng nhìn tướng Carlovit, rồi đưa cặp mắt màu vàng nhạt nhìn Kornigxeg. Hai người nầy trang nghiêm gạt bộ tóc giả. Vua Piotr cắn cắn cán tẩu nói:
- Các ông nên coi chừng. Không khéo thì tránh vỏ dưa lại gặp vỏ dừa đấy. Bàn tay vua Auguste thì nhẹ nhàng, nhưng các lãnh chúa Ba Lan có vuốt nhọn. Riga và Revan là miếng mồi ngon mà các ông đem dâng họ
- Ba Lan ngày nay không còn như dưới thời Echien Batori nữa. Ba Lan không muốn chúng thần bị suy hại, - Patkun nói. - Ba Lan và chúng thần cùng chung một kẻ thù trên đất liền và trên mặt biển. Giới quý tộc Ba Lan sẽ không xâm phạm đến quy chế miễn trừ và tín ngưỡng của chúng thần.
- Trời cho, trời cho… Hôm nay nghị viện Ba Lan quyết định thế nầy, ngày mai lại quyết định thế khác, tuỳ theo hứng thú của các ông lãnh chúa. Giả sử vua Auguste là một vị quân chủ chuyên chế thì có lẽ sẽ chắc chắn hơn. Nhưng còn các ông lãnh chúa? - Vua Piotr điềm tĩnh lý giải, vừa nói vừa thở ra những hơi khói nhỏ. Mắt Patkun nhìn như xoáy vào Sa hoàng, xương mặt nổi căng lên dưới làn da - Vả lại, các lãnh chúa Ba Lan liệu có muốn chiến tranh không chứ?
- Tâu bệ hạ, đạo quân xứ Xăc của vua Auguste rất trung thành với nhà vua, đã được lệnh đồn trú qua mùa đông ở quận Saoli và Biersi sát biên giới Livoni.
- Quân số bao nhiêu?
- Mười hai ngàn lính German(10) tinh nhuệ.
- Theo trẫm, có lẽ ít quá đối với một đại sự như vậy - Cũng ngần ấy hiệp sĩ Livoni sẽ tập hợp trước thành Riga. Quân Thuỵ Điển đồn trú trong thành không nhiều. Chỉ một trận xung phong, chúng thần sẽ chiếm được Riga. Khi chiến tranh đã nổ ra, các lãnh chúa Ba Lan cũng sẽ cầm gươm chiến đấu. Một đồng minh khác của khối liên minh nầy là vua Đan Mạch Cristian.
- Bệ hạ đã biết, vua Đan Mạch mang thù sâu đối với vua Thuỵ Điển và người Thuỵ Điển. Hạm đội Đan Mạch sẽ bảo vệ chúng thần phía trước mặt biển
Patkun đến chỗ khó nói. Sa hoàng gõ tay xuống bàn; khuôn mặt tròn không để lộ vẻ đồng tình hay cự tuyệt.
Bên ngoài hoàng hôn đã xuống, gió thổi mạnh hơn, rung các cánh cửa sổ kêu cót két. Ansen định thắp nến. Vua khẽ bảo: "Không cần".
- Tâu bệ hạ, đây là một dịp thuận lợi chưa từng có để bệ hạ đặt chân vững vàng lên vùng biển Baltic, lấy lại đất đai của tổ tiên đã bị người Thuỵ Điển chiếm đoạt - hai miền Ingri và Careli. Khi bệ hạ đã đánh bại quân Thuỵ Điển và đứng vững trên mặt biển, khắp hoàn cầu sẽ lừng lẫy y danh bệ hạ, bệ hạ sẽ buôn bán với Hà Lan, Tây Ban Nha, và Bồ Đào Nha, với tất cả các nước phương Bắc, phương Tây và phương Nam, và bệ hạ sẽ làm một việc mà chưa vị hoàng đế nào ở châu Âu làm nổi: mở đường thông thương giữa phương Đông và phương Tây qua xứ Moskovi. Bệ hạ sẽ đặt quan hệ với tất cả các vị hoàng đế theo đạo Thiên Chúa và sẽ có tiếng nói trong công việc của châu Âu… Khi bệ hạ đã xây dựng được một hạm đòi thật mạnh trên biển Baltic, nước Nga sẽ trở thành cường quốc có hải quân mạnh đứng hàng thứ ba trên thế giới… Với những sự nghiệp lớn lao đó, uy danh của bệ hạ sẽ lừng lẫy khắp hoàn cầu, nhanh hơn là đánh thắng Thổ Nhĩ Kỳ và quân Tarta. Ngay bây giờ hoặc không bao giờ! - Patkun giơ tay, như muốn xin Chúa chứng giám.
Kornigxeg khẽ nhắc lại: "Ngay bây giờ hoặc không bao giờ". Tướng Carlovit thở phì phò với nhiều ngụ ý.
- Thế nào: ngay bây giờ à? Nhà cháy ư? Vấn đề nầy hệ trọng đấy - gây chiến với Thuỵ Điển? - Vua Piotr dằn từng lời, miệng gặm cán tẩu. Con mắt chăm chú của các vị khách sáng lên, phản chiếu ánh lửa trong lò sưởi - Mười hai ngàn quân người xứ Xăc là một lực lượng đáng kể. Hạm đội Đan Mạch… Hừm… Hiệp sĩ và lãnh chúa? Cái nầy còn phải đợi xem sao… Thuỵ Điển, Thuỵ Điển… Đạo quân tinh nhuệ nhất châu Âu… Ta thực khó khuyên các ông được điều gì.
Ngón tay Sa hoàng lại gõ nhịp xuống bàn. Patkun cố nén cơn điên giận, nói tiếp:
- Ngay bây giờ có thể đánh bại quân Thuỵ Điển dễ như trở bàn tay. Charles XII là một đứa trẻ con ngu ngốc… Ngữ ấy mà cũng đòi làm vua. Hắn trang điểm như một ả gái điếm, hắn chỉ biết mỗi một việc; tiệc tùng linh đình và săn thỏ rừng! Hắn đốt rỗng ngân khố để tổ chức những buổi vũ hội trá hình. Hắn là một con sư tử không có nanh… Đoàn sứ thần Thuỵ Điển lưu lại ở Moskva từ mùa xuân để cầu xin hoà bình vĩnh cửu không phải là không có lý do… Thật nực cười bọn ấy mà cũng là sứ thần. Cả châu Âu đều biết rằng trong bọn chúng không đứa nào đi tất lụa. Chúng đã tiêu hết nhẵn tiền giờ chí ăn có món đỗ khô… Tâu bệ hạ, năm ngoái tướng quân Carlovit có đến Stockholm, đã tha hồ được nhìn thấy vua Thuỵ Điển. Thưa tướng quân, xin ngài hãy vui lòng kể lại?
Carlovit vươn cổ ra ngoài vành áo thêu:
- Đúng là thần đã đến Stockholm… Thành phố nầy không lớn, nhưng không thể đột nhập được từ phía mặt biển cũng như từ phía đất liền - đúng là hang sư tử. Thần mặc áo thường dân mang tên giả, đổ bộ lên Stockholm. Đi đến chợ, thần rất đỗi ngạc nhiên: thần có cảm giác giặc đã đột nhập thành phố. Cửa hiệu và nhà ở đóng cửa kín, đàn bà lật đật xua con về nhà. Thần hỏi một người qua đường: sao thế nầy? Hắn xua tay, ba chân bốn cẳng bỏ chạy kêu lớn: "Nhà vua!" Trong các chiến dịch và tại nhiều thành phố mà thần đã đóng quân, thần đã mắt nhìn thấy nhiều chuyện, nhưng chưa bao giờ thần thấy dân sợ vua như sợ dịch hạch, cuống cuồng chạy tụt cả vào trong nhà… Thần nhìn ra và thấy gì: nếu thần không lầm, có đến một trăm người đi săn, lưng đeo kèn, tay dắt chó, từ một ngọn núi rậm rạp đổ xuống… Đoàn người cưỡi ngựa ào ào phóng qua cầu đá xông vào thành phố. Phố xá đã vắng tanh. Đi đầu, cưỡi một con ngựa ô, là một thanh niên chạc mười bảy tuổi, chân đi ủng lớn của lính mình, mặc sơ mi. Hắn ta phi ngựa, cương buông lỏng: đó là vua Charles XII… Một con sư tử non… Bọn người đi săn theo vua, huýt sáo và cười đùa. Họ phi ầm ầm qua chợ, không khác gì một lũ quỷ. Lần ấy, không xảy ra thiệt hại gì nhưng có lần họ đã xéo phải người vốn tính tò mò, thần nhờ một người bạn thân dẫn vào hoàng cung, giá làm một người lái buôn hương liệu A Rập. Lúc đó là sáng sớm, nhưng ở hoàng cung đã mớ tiệc ăn uống linh đình. Nhà vua đương tiêu khiển. Trong phòng ăn, tường đầy vết máu tung tóe cao ngang đầu người, trên sàn máu chảy lênh láng. Gian phòng sực mùi hôi thối, một lũ say rượu nằm lăn lóc, dưới sàn.
Nhà vua và những người còn đứng vững, đang chặt đầu cừu và đầu bê, họ cuộc mười đồng tiền Thuỵ Điển xem ai chặt một nhát kiếm đứt đầu con vật. Phải phục tài vua Thuỵ Điển: mã phu dắt đến một con bê; nhà vua cưỡi ngựa đi nước kiệu chạy qua, vung tròn thanh kiếm, chặt đứt đầu con bê, và lanh lẹn né mình cho máu khỏi phun vào ủng.
Thần lễ phép chào, nhà vua vứt thanh kiếm lên bàn và đưa bàn tay dây máu cho thần hôn. Được biết thần là một thương nhân, nhà vua nói với thần: "Nhà ngươi đến vừa đúng lúc; cho ta vay năm trăm florin Hà Lan được không?". Họ đã mời thần ngồi vào bàn ăn và ép thần uống rượu vô độ. Một viên cận thần của vua Thuỵ Điển rỉ tai thần: "Đừng có trái ý nhà vua, hoàng thượng say liền ba ngày nay rồi. Hôm qua, một thương gia có tiếng đã bị lột trần truồng ngay tại đây quết mật ong vào người rồi lăn vào đống lông chim đấy". Để khỏi bị nhục, thần hứa với nhà vua là sẽ cho vay năm trăm florin - mà thần không có - và thần ở lại dự tiệc đến đêm, vờ say rượu. Bọn triều thần thức giấc, lại ăn uống, hát ầm ĩ, đổ thức ăn lên đầu quân hầu, rồi lại ngã ra sàn.
Đến đêm, nhà vua đem theo một bầy bộ hạ, kéo nhau ra khỏi hoàng cung đi đập phá cửa kính và doạ nạt dân phố đang ngủ. Thừa lúc đêm tối, thần lẻn trốn thoát. Cả thành phố rên siết vì những sự ngông cuồng của nhà vua. Trước mặt thần, tại ba nhà thờ, các giáo sĩ đứng trên giáo đài đã nói với dân chúng: "Vô phúc cho nước nào mà nhà vua còn trẻ tuổi". Dân phố cử những người đại biểu xứng đáng nhất vào cung xin nhà vua từ bỏ các cuộc truy hoan, để tâm chăm lo việc nước. Họ bị tống cổ ra. Các vị công hầu, dưới triều cố vương đã bị phá sản, rất oán ghét dòng họ đương triều. Nghị viện còn ủng hộ nhà vua nhưng cũng đã bắt đầu thắt chặt hầu bao. Nhưng hắn cần gì, gã mất trí đó?
Gần đây, nhà vua đến Thượng nghị viện đòi lấy hai trăm nghìn curon(11) không hoàn lại. Thượng nghị viện nhất trí từ chối. Nhà vua tức điên lên, đập gẫy chiếc gậy cầm ở tay: "Kẻ nào chống ta cũng sẽ bị ta trị như thế nầy!". Ngày hôm sau nhà vua cầm đầu một bọn săn bắn ập vào hội trường của Thượng nghị viện, mở một cái bị đổ ra nửa tá thỏ rừng và thả chó rượt.
Vua Piotr bỗng ngửa cổ phá lên cười khanh khách.
- Các ông nghị vội trèo cả lên bậc cửa sổ, có người bị chó cắn rách cả áo. Đấy vua Thuỵ Điển là thế đấy: một ông vua trẻ ranh… Bệ hạ xem con sư tử non nầy có phải là đáng sợ không?
Tướng Carlovit rút ở lai tay áo ra một chiếc khăn, luồn xuống dưới bộ tóc giả, lau mặt và cổ. Vua Piotr ngồi tỳ khuỷu tay lên bàn, vẫn cười. Bất chợt Anna cất giọng khinh bỉ nói:
- Vua gì mà quý thế! Chỉ một trung đoàn Preobrazenski, của ta cũng đủ đánh bại tên Charles ấy!
Mọi người quay đầu về phía nàng. Kornigxeg đưa chiếc khăn tay nhỏ lên che miệng. Vua Piotr bình tĩnh nói:
- Anuska, những việc đó không liên quan gì đến khanh cả. Khanh hãy thắp nến đi thì hơn.
Người hầu thắp các giá nến treo trên tường có gắn gương rót rượu vào các cốc pha lê. Ánh sáng ấm áp trong phòng làm dịu nét mặt mọi người, kể cả Johan Patkun. Ansen mang hộp âm nhạc ra, lên dây, mở nắp và đặt lên lò sưởi. Với một giọng lanh lảnh, cái máy hát một bài dân ca Đức ngắn, nói rằng mọi sự trên đời đều tốt đẹp khi trên bàn có đầy ắp thức ăn, bạch lạp thắp sáng trưng, và những cặp mắt xanh xinh đẹp mỉm cười - bên ngoài tha hồ cho gió cứ việc gào rít… Vua Piotr tươi cười, gật gù, dậm gót giầy đánh nhịp… Tối hôm đó, nhà vua không nói câu nào về chuyện chính trị nữa.
Chú thích:
(1) Một loại thỏ lông dài và mượt.
(2) Rửa chân gà cho trứng khỏi hôi và ung.
(3) Tiếng Đức: Tiểu thư, cô gái.
(4) Chim cun cút biết nói và làm trò như ta nuôi yểng, sáo vẹt.
(5) ông, ngài - tiếng Đức
(6) Trang phục quý tộc: lai tay áo gập từ cổ tay lên đến gần khuỷu tay, khác màu áo, rộng hơn tay áo; có thể gài vào lai tay áo bộ tóc giả mũ găng tay.
(7) Các nước châu Âu thời xưa coi người Nga như thuộc châu Á với một ý khinh bỉ.
(8) Rzecz Pospolita: giới hiệp sĩ Ba Lan gồm những người cầm đầu các lực lượng vũ trang nửa thường trực ở tầng lớp cát cứ phong kiến trên lãnh thổ vương quốc Ba Lan; xuất hiện từ thế kỷ XIII; là một bộ phận của giai cấp quý tộc.
(9) Quốc huy Ba Lan là con phượng hoàng giương cánh quốc huy Thuỵ Điển là con sư tử đương chồm.
(10) Người Đức.
(11) Tiền Thuỵ Điển. |
|
|
