Truyen: Dòng Đời - Nguyễn Trung

    Không có ấn để tính cái ngày treo ấn từ quan, ông Tám Việt đành lấy ngày viết đơn xin nghỉ hưu thay cho sự kiện đáng ghi nhớ này vậy. Kể từ ngày ấy, đến hôm nay, nghĩa là đến khi ông làm xong mọi việc, nhất là những việc dang dở phải bàn giao, rồi việc làm thủ tục nghỉ hưu, di dời hộ tịch.., để hai vợ chồng ông chuyển hẳn vào Thành phố sống với tư cách là dân thường, đã gần hai năm trôi qua. Ông bà sống chung với vợ chồng con gái mình và hai đứa cháu ngoại trong căn nhà ông được cấp khi còn tham gia lãnh đạo Thành phố, nay vẫn còn do Sở nhà đất của Thành phố quản lý, chưa làm xong thủ tục bán hoá giá - nghĩa là quá muộn so với nhiều nhà khác đã bán hoá giá cho người đang ở.
    Trong đám quen biết cũ ở Thành phố, người thì gọi ông Tám là lão thành cách mạng, người thì trêu trọc ông bằng cái tên phó thường dân VIP.
    Riêng Tám Việt, ông chỉ quan tâm mỗi một chuyện là đã về hưu thì cống hiến đất nước theo nghĩa vụ của người về hưu, đơn giản là suốt đời gắn bó với sự nghiệp của dân tộc mình, của đất nước mình, ông không bao giờ cho phép mình nghỉ ngơi.
    - Ông nói nghỉ hưu thì cống hiến theo cách của người nghỉ hưu nghĩa là thế nào? Thực lòng, bà Tám Việt muốn chồng thực sự được nghỉ ngơi.
    - Bà thử đoán xem?
    - Ông lại làm cố vấn cố veo, làm chủ tịch danh dự, đặc phái viên của ông này ông nọ... Tôi sợ ông sẽ rơi vào con đường này của bao nhiêu người đi trước...
    - Tôi nói thế này để bà yên lòng nhé, có nhiều việc tôi có thể làm được lắm, làm tốt là khác. Việc trước tiên cố làm bằng được, đó là làm đúng hưu là hưu!
    Cái việc có 3 chữ gọn lỏn như thế mà chẳng gọn chút nào, chính ông bà Tám Việt cũng không ngờ sự đời nó lại như vậy.
    Việc bàn giao những công tác đang tiến hành dang dở nói chung thuận buồm xuôi gió. Ông bà Tám Việt trù tính trong vòng bốn năm tháng là được ung dung về sống trong Thành phố với con cháu mình rồi. Nhưng chuyện rắc rối đến từ những ngõ ngách trong cuộc sống cứ tự nó ùn đến, ông bà Tám không bao giờ ngờ tới...
    Việc đầu tiên, ông Tám mời người phụ trách khâu hành chính quản trị của Trung ương đến nhà riêng để nói rõ ý định của mình. Chuyện đơn giản như thế mà ông Tám cũng phải mời đi mời lại hàng tháng anh ta mới đến. Ông bà Tám bực mình lắm, chẳng bù cho lúc còn đương chức, chỉ cần “a-lô!” một tiếng là anh ta có mặt ngay.
    Ông Tám cố nén giận, nói:
    - Vợ chồng tôi muốn vào sống với gia đình con gái tôi trong Thành phố. Điện đi điện về mãi mà đồng chí không thèm tới.
    - Anh chị thông cảm cho em...
    - Chúng tôi nhờ đồng chí thu xếp việc vận chuyển bằng xe lửa những đồ đạc riêng do tự chúng tôi mua sắm để vào dùng trong đó. Cũng không nhiều lắm đâu, kiếm hộ chúng tôi một cái hòm gỗ chừng 2 thước khối là đủ... - Ông Tám đã hoàn toàn bình tĩnh.
    - Chuyện vặt, anh ạ.
    - Nhờ anh cho người đến đóng gói dùm. Còn lại ngôi nhà công vụ này và toàn bộ tiện nghi sinh hoạt trong ngôi nhà này là của Nhà nước, vợ chồng tôi xin trao lại cho hành chính quản trị của Trung ương.
    - ???
    - Sao vậy, đồng chí không hiểu rõ đề nghị của chúng tôi à?
    - ??? - Anh cán bộ quản trị ngơ ngác.
    - Ô hay, có cần tôi nhắc lại không đồng chí?
    - ???
    - Anh có nặng tai không?
    - Thưa anh Tám, em hiểu chứ ạ. Em hiểu rất rõ đề nghị của anh chị. Nhưng anh làm em lúng túng quá.
    - Đề nghị có thế mà cũng làm anh lúng túng à? Vợ chồng chúng tôi chịu mọi chi phí đóng hòm và vận chuyển, chỉ nhờ anh cho người đến đóng gói dùm rồi chở ra ga Hàng Cỏ, à quên, nói thế chưa chắc anh đã biết nó là ga nào. Chở ra ga xe lửa Hà Nội rồi gửi đi thôi.
    - Không, không, anh hiểu lầm em rồi!
    - Hiểu lầm cái gì mới được chứ?
    - Em không biết anh chị đề nghị như vậy, nên trước khi đến đây em không xin ý kiến của đồng chí phụ trách về phương án này ạ. Em cứ đinh ninh là...
    - Đinh ninh làm sao?
    - Khổ quá, mấy tháng nay em cứ khất anh chị mãi, đâu có phải là em lơ là trong việc phục vụ anh chị. Nhất là anh chị là người em thực sự kính mến. Hôm qua em mới tìm xong được nhà, nên hôm nay mới dám vác mặt đến. Đối với những người tham gia từ trước Cách Mạng Tháng Tám như anh, em không bao giờ cho phép mình sơ suất điều gì...
    - Tìm được nhà ở đâu, có khá không?
    - Địa điểm, vị trí.., em cho là hết ý rồi. Nếu anh ưng theo hướng này thì em sẽ xin báo cáo tiếp... Mặt bằng khá rộng, chỉ có căn nhà hơi cũ một chút thôi, nhưng em cho đấy là chuyện vặt, sau này sẽ tính. Ăn thua nhau là cái mặt bằng và cái vị trí, anh ạ...
    - Tìm nhà làm gì?
    - Anh thông cảm cho, thường là phải đi lo nhà mới để cho các vị nghỉ hưu trả lại nhà công vụ cho Nhà nước. Nhưng anh tính, cái nhà chứ có phải là bao thuốc lá đâu, làm gì có chuyện cứ thò tay vào túi rút ra là có liền...
    - Thế bây giờ anh đã hiểu đề nghị của tôi chưa?
    - Xin anh cho em về báo cáo lại với cấp trên đã.
    - Thôi khỏi báo cáo, nếu khó quá để gia đình chúng tôi tự lo lấy vậy.
    - Chết, chết, anh lại hiểu lầm em thậm tệ.
    - Có cái việc con con như thế cũng phải về báo cáo à? - ông Tám phát bực.
    - Không được. Dứt khoát không được ạ. Anh phải cho em về báo cáo. Em đã dính đòn mấy lần rồi, em không dại nữa.
    - Anh ăn gian nói dối cái gì mà dính đòn?
    - Em bị mấy vố rồi, mấy vị này cũng nói hệt như anh ạ.
    - Nói hệt như tôi là thế nào?
    - Cũng xin trở về quê quán hay nơi ở cũ như anh ạ... Thực ra đấy là các vị ấy gợi ý khéo, vì các vị thừa biết ở phố này toàn là nhà công vụ, phải trả lại sau khi nghỉ việc. Em cứ tưởng các vị ấy nói thật, chỉ lo thu xếp chuyển đồ đạc cho các vị ấy về nơi cũ, chuyện tiêu chuẩn nhà cửa tính sau. Ai đã được cấp nhà rồi mà chưa đủ tiêu chuẩn thì sẽ tính bù... Ai dè, đến khi em cho người tới đóng gói đồ đạc, các vị ấy hỏi: Các anh định chuyển gia đình chúng tôi đi đâu? Thế là tụi em bị bỏ bom, trong khi đó các vị mới được bầu lên làm lãnh đạo thì tụi em đã có kế hoạch bố trí vào ở rồi! Kế hoạch vỡ! Thế mới chết cha bọn em chứ!..
    - Bây giờ anh đã rõ đề nghị của tôi chưa?
    - Em rõ rồi ạ. Em xin chào anh ạ. Em sẽ về báo cáo... - Người cán bộ quản trị không để cho ông Tám nói tiếp. Anh ta chạy vội ra phía cổng. Gặp bà Tám vừa đi chợ về, anh ta cúi đầu - ...Em chào chị ạ!.. Cũng không để cho bà Tám kịp hỏi chuyện, anh ta nhảy phốc lên xe máy, rú ga chẳng kém gì đám thanh niên hư hỏng đua xe máy trên đường phố...
    Câu chuyện lại bẵng đi rất lâu, điện đi điện lại mãi ông bà Tám phát chán, không còn cách nào hơn là chờ đợi. Trong khi đó câu chuyện cái hòm gỗ hai thước khối biến thành cái quan tài bay... Nó bay đi thăm viếng mọi nơi ông Tám có quan hệ công tác, nó tự nhân lên, tự thay hình đổi dạng theo trí tưởng tượng của mỗi người tiếp xúc với nó. Cứ thế quan tài bay lần theo các vỉa hè, len lỏi vào trong các tiệm cà phê, rôm rả nơi quán nước, gây ra các trận cười vỡ trời chung quanh những ly bia, trong Nam ngoài Bắc... Người ta thường chỉ mới nghe thấy những chuyện đồn đại người ngoài hành tinh thỉnh thoảng phóng đĩa bay về vùng trời của quả đất, vẽ các hình hình học rộng lớn đối xứng trên những cánh đồng nào đó ở Anh, ở Pháp... Nhưng từ cổ chí kim đây là lần đầu tiên hư hư thực thực chắp cánh cho quan tài gỗ hai thước khối bay đi khắp mọi miền đất nước.
    Thế rồi một cái Tết lỡ hẹn với vợ chồng con gái mình, lại đang đến gần cái Tết thứ hai... Ông bà Tám chỉ biết chờ đợi và chờ đợi. Một nghìn lẻ một câu chuyện xảy ra trong thời gian chờ đợi... Tất cả những gì bà Tám lo lắng đã xảy ra thật và tiếp tục xảy ra. Ông Tám chưa làm đến địa vị có thể buông rèm nhiếp chính, nhưng có đến hàng tá các đề nghị kiểu na ná như nỗi lo của bà Tám là: "Cần tên tuổi của ông cũng như người cần đi mua một cái bằng thật để trang sức ấy mà!" - bà Tám bình về những lời mời của tổng công ty này, cơ quan nọ, viện kia... đang muốn ông Tám ra giữ cho chân cố vấn, chủ tịch Hội đồng quản trị hay chủ tịch danh dự gì đó...
    Riêng ngân hàng cổ phần ngoài quốc doanh Việt Phát thì chỉ xin được ghi tên ông với chức danh là Chủ tịch danh dự Hội đồng quản trị của ngân hàng mình. Nếu được như vậy, sẽ xin biếu ngay ông Tám 100 cổ phiếu, mỗi cổ phiếu trị giá 10 triệu đồng...
    - Tên tôi mà cũng có giá gớm nhỉ. Bà có cho tôi bán không? - Ông Tám hỏi vợ mình.
    - Tên của ông, bán hay không là do ông chứ.
    - Ngoài bà là của tôi ra, tôi chẳng có cái gì là của tôi cả!
    - Tôi chưa biết hồi trai trẻ ông nịnh phụ nữ như thế nào!..
    Ông Tám cười.
    Tết lại đến gần, ông bà Tám hết kiên nhẫn...
    Thật ra đổ hết mọi chuyện lên đầu anh cán bộ hành chính quản trị thì oan cho anh ta. Vì cũng ngần ấy thời gian trôi qua rồi, ông Tám đã từ lâu không đến cơ quan nữa, mà vẫn chưa có quyết định bằng giấy trắng mực đen cho ông nghỉ hưu. Ông hỏi bộ phận phụ trách công tác cán bộ, lần thì được trả lời: lãnh đạo đang cân nhắc thêm; lần thì được trả lời: có một số trường hợp tương tự nên lãnh đạo chờ rồi xét duyệt một thể... Cũng có lần ông được trả lời: mới có thay đổi trong chính sách nghỉ hưu, nên phải nán chờ thêm... Nhưng xem ra cái thông tin của anh cán bộ hành chính quản trị vẫn lui tới nhà ông có vẻ là đáng tin cậy hơn cả...
    - Anh không thông cảm với cấp tham mưu của tụi em. Đề nghị của anh thật khó xử quá anh Tám ạ! - Người cán bộ này bộc bạch với ông Tám. - ...Theo anh cũng chết, không theo anh cũng chết, anh ạ.
    - Anh nói gì mà lạ vậy?
    - Người từng trải như anh mà còn không hiểu thì chính em cũng thấy lạ thật. Đầu đuôi là thế này ạ. Cứ làm thẳng băng như anh đề nghị, sẽ có nhiều cụ khác phản đối, vì đến lượt các cụ ấy về hưu, các cụ ấy không thể làm theo anh được, vợ chồng con cháu các cụ ấy cũng không cho phép các cụ ấy làm như vậy... Thuyết phục anh làm theo cách xử sự như mấy cụ đi trước đã làm, thì tụi em chết cháy. Danh sách về hưu cỡ như anh dài lắm, sắp sửa lại hạ bớt tiêu chuẩn cống hiến.., có lấy bùn đắp thành nhà cũng không có để mà phân anh Tám ạ...
    - À thì ra vì thế mà đến bây giờ họ vẫn chưa ra được văn bản quyết định cho mình nghỉ hưu? - Ông Tám "sáng" ra.
    Còn những gần hai tuần nữa mới đến Tết, anh cán bộ hành chánh quản trị lần khần bước vào nhà.
    - Em đến chúc Tết thật ạ, vì đi sớm một tý, nên em đi tay không được ạ.
    - Sợ mang tiếng biếu xén?
    - Không ạ, em đến xin anh một việc, nhưng nếu mang theo quà biếu thì em biết làm như thế với anh sẽ một trăm phần trăm hỏng việc.
    - Anh xin cái gì vậy?
    - Bố em mất lâu rồi, cấp bậc còn cao hơn anh nhiều. Anh còn kém bố em đến năm hay sáu tuổi, nhưng em xin anh nhận làm bố nuôi của em ạ!
    - Định đùa dai cái gì vậy hả anh bạn?
    - Phải nhận lời đi anh! Anh phải thương em như bố thương con mới xong việc được. Nếu không thì em chết mất!
    - Tôi đã về hưu rồi, anh tự cho phép mình muốn đùa giỡn với tôi thế nào cũng được có phải không? - ông Tám cố kiềm chế mà giọng ông vẫn đầy vẻ giận dữ.
    - Khổ quá anh ơi, cái nhà anh không muốn nhận bây giờ có ba vị bộ trưởng và trung ương mới được bầu muốn xông vào. Nhưng khi đi xin Ủy ban thành phố thì em nói rõ là xin cho cán bộ cấp cao tham gia hoạt động trước Cách Mạng Tháng Tám. Đằng này cả ba vị ấy toàn là sinh sau 1954.
    - Ba vị này đòi thẳng thừng như vậy?
    - Dạ không, các ông thư ký của họ nói thay cho họ. Các ông thư ký của các thủ trưởng bên em lại giao nhiệm vụ này cho em lo.
    - Thì ra ngày càng phát sinh cái cơ chế chia quả thực à? Anh trả lại việc này cho thủ trưởng trực tiếp của anh giải quyết. Tội vạ gì mà mua dây buộc mình?
    - Không được đâu anh ơi, ý kiến các thủ trưởng nói qua thư ký của mình mới là các ý kiến xác thực nhất của các vị ấy, không đùa được đâu ạ. Ba vị tranh nhau một cái nhà thì bố em có sống lại cũng không phân nổi. Trong sổ của chúng em hiện đã có danh sách bốn năm vị hoạt động trước Cách Mạng, vài tháng nữa những vị này sẽ nghỉ hưu như anh và phải trả nhà công vụ. Em đào đâu ra nhà để phân cho các cụ này hả anh? Lại bổ sung thêm ba bậc hậu sinh này nữa!
    - Vậy anh muốn nhận tôi làm bố nuôi để làm gì?
    - Để anh thương em và chịu khó nhùng nhằng hộ em vài tháng nữa.
    - Anh bảo tôi nhùng nhằng cái gì?
    - Em cần thời gian cầm cự với mấy vị hậu sinh kia... Cho đến khi nào một đồng chí lão thành nhận ngôi nhà này là em xong! Bớt được một mối lo lớn!
    - Cậu định biến tôi thành công cụ làm việc của cậu có phải không?
    - Oan cho em anh ơi, vì thế ngay từ đầu em mới phải xin anh thương em như thương con mình. Thế mà anh vẫn hiểu nhầm em! Nếu không tự dưng em xin anh nhận làm bố nuôi làm quái gì! Em đâu có điên như thế!
    - Thì ra là cậu muốn mượn cái tên mình hù doạ mấy ông hậu sinh! - ông Tám đang giận dữ mà phải bật cười.
    - Bây giờ anh hiểu đúng một trăm phần trăm ý em! Xin anh giúp cho...
    Không chờ cho ông Tám dứt cơn cười, anh cán bộ nói tiếp:
    - Thế là bố nhận lời giúp con rồi nhé! Bố cứ vào trong Nam ăn Tết bình thường. Em sẽ lo vé máy bay chu tất. Ngoài Giêng ngày rộng tháng dài bố quay ra Hà Nội, đến lúc ấy em chắc mọi chuyện sẽ đâu và đó.
    Ông Tám nghĩ một lúc rồi trả lời dứt khoát:
    - Không có chuyện bố con gì hết! Nhưng tôi sẽ câm cho anh đến sau Tết. Trong vòng một tháng sau Tết anh phải lo bằng xong cho tôi mọi thủ tục chuyển hẳn vào trong đó!
    Vài ngày sau ông bà Tám đi Sài Gòn bằng xe lửa để vào ăn Tết với gia đình con gái mình, vì còn 9 ngày nữa mới đến Tết. Không còn cách nào dùng thời giờ tiêu khiển tốt hơn nữa, vừa đi chơi lại được thêm một hai ngày đỡ chuyện bếp núc... - Bà Tám nghĩ như vậy.
    Trong một bữa ăn trưa ở toa ăn, tình cờ ông bà Tám ngồi cùng bàn với hai sinh viên. Họ cũng về ăn Tết với gia đình ở Sài Gòn. Toàn là những người cởi mở, bốn người bắt chuyện với nhau rất nhanh, nói với nhau đủ mọi thứ chuyện thường nhật.
    Ngay lập tức ông bà Tám Việt bị cuốn hút vào những chuyện của đời sống sinh viên. Ông bà Tám cảm thấy rất mến hai anh chàng lém lỉnh này, có phần thương hại, vì cả hai đều nghèo. Họ kể cho ông bà nghe, nếu không kiếm được việc làm thêm như đi rửa bát cho tiệm ăn, làm công việc tiếp thị.., có tuần liên tục bữa tối chỉ một gói mỳ ăn liền là chuyện bình thường...
    Trên bàn không hiếm những trận cười sảng khoái, bác bác cháu cháu như những người quen biết nhau từ lâu rồi. Cũng không hiếm những câu chuyện cười ra nước mắt. Chủ đề thay đổi liên tục, nhưng tự nó lại xoay quanh nhiều vấn đề hệ trọng trong xã hội...
    Có lúc tiếng cười bỗng dưng tắt ngấm. Đấy là cái đoạn kể chuyện được thuê đi phục vụ việc coi thi tốt nghiệp phổ thông. Người sinh viên này kể trong khi ôm các chồng bài thi của mấy lớp khác nhau chờ nộp cho ban giám hiệu, anh ta lật lật xem mấy bài.
    ...Em hãy phân tích bài thơ ‘Thơ Duyên" của Xuân Diệu: Xuân Diệu là một nhà thơ lớn, bà đã cống hiến cả cuộc đời cho sự nghiệp văn chương. Câu mở đầu tác giả tả đôi trai gái đang thổ lộ tâm sự với nhau trên cành me...
    Lật một bài trong chồng khác.
    Em hãy phân tích câu tục ngữ "Một con ngựa đau cả tàu không ăn cỏ”: Người ngày xưa đã sớm phát hiện loài ngựa là cực kỳ thông minh, khi một con ốm là cả bọn bỏ ăn ngay tức khắc, vì chúng sợ lây lan qua đường tiêu hoá...
    Một bài nữa:
    Em hãy phân tích bài thơ "Đánh đu” của Hồ Xuân Hương: Đánh đu là một trò chơi vui vẻ ngày xưa, nó hấp dẫn các chàng trai cô gái, vui đến nỗi có cô quần rách tứ tung, đúng hệt là "bốn mảnh quần hồng bay phấp phới", thật là vô ý vô tứ đến thế là cùng. Đám con trai bên dưới cười hô hố... Không biết khi về bạn trai của cô có nhắc nhở cô không...
    Tiếng cười lại rộ lên với bao điều tranh cãi không ngã ngũ... Con tàu kiên nhẫn lắc lư theo nhịp riêng của nó, để mặc mọi người lan man hết chuyện này sang chuyện khác.
    Mãi cho đến khi một trong hai sinh viên này hỏi:
    - Thế ra hai bác ở phố các quan, chắc hai bác làm to lắm.
    - Không, cả hai chúng tôi về hưu rồi, tôi là giáo viên. - Bà Tám trả lời. Ông Tám ngồi yên, có thể vì ông không nghe rõ câu hỏi, cũng có thể ông không muốn trả lời.
    - Sao anh biết đấy là phố các quan? - Bà Tám hỏi,
    - Bác ơi, sáng nào đi học cháu cũng phải đạp xe đi sớm khoảng ba mươi phút từ nhà trọ đến trường, nếu chậm một chút qua đoạn ấy là cháu bị tắc đường, vì có quá nhiều ô tô chở các ông to đi làm. - Một sinh viên trả lời.
    - Nếu ở phố ấy chắc hai bác phải biết chuyện có một ông to lắm, đang làm việc bỗng dưng bị điên. Ông ta bỏ việc và cứ nằng nặc đòi đóng cho mình một cái hòm gỗ hai thước khối chở ông ta về quê, thế có sợ không hai bác?
    - Làm gì có người nào to lớn đến mức phải cần đến quan tài hai thước khối hả bác? - Một sinh viên khác hỏi.
    Ông Tám cố thờ ơ với câu chuyện trên bàn ăn, không ngồi yên được nữa:
    - Chắc lại chuyện bịa. Ai kể cho các anh nghe như vậy?
    - Không thể bịa được bác ạ. Bố cháu kể ông ta làm to như thế mà tự dưng dứt khoát bỏ việc, mọi người khuyên can thế nào cũng không được, cơ quan dỗ dành cho nhà cho đất không lấy, chỉ nằng nặc đòi một cái hòm gỗ lớn hai thước khối để chở mình về quê. Thưa hai bác, người như thế là điên hay bình thường ạ?
    - Thưa hai bác, cán bộ của Đảng và nhà nước mình bây giờ hư hỏng hết cả rồi, càng to càng tham, điên lại tham lam hơn người không điên hai bác ạ. - Anh sinh viên ngồi cạnh bình thêm vào.
    - Sao anh vơ đũa cả nắm, đã vậy lại kết tội ông điên này một cách hồ đồ như vậy? - Bà Tám hỏi.
    - Thưa bác, ông quan to tham lam đến mấy khi chết cũng chỉ cần một quan tài bình thường cỡ trung hay cỡ đại gì đó, tuỳ theo thân xác ông ta ngắn hay dài. Đằng nay ông quan điên lại đòi hẳn một cái quan tài hai thước khối, thế thì phải nói ông ta tham gấp 4 lần ông quan to không điên ạ!
    Bà Tám bật cười:
    - Ừ nhỉ, vậy mà tôi không nghĩ ra.
    Ông Tám lại muốn hướng câu chuyện đi theo ý mình:
    - Tôi nghĩ rằng trong y học, người điên đến mức như thế thì phải có bệnh lý từ lâu chứ. Tự dưng phát điên như thế thì là chuyện bịa.
    - Thưa bác lý thuyết về y học của bác lạc hậu to rồi ạ. Thời bao cấp không có gì nhiều để tranh nhau, cũng chẳng phải bon chen nhiều, nhịp điệu cuộc sống không hối hả, chồng nào vợ nấy, không bồ bịch linh tinh được, tâm sinh lý con người thời ấy tương đối thăng bằng, nên cái thuyết bệnh lý như bác nói có thể là đúng cho thời đó. Còn thời bây giờ khác xa rồi bác ơi.
    - Khác cái gì?
    - Hai bác bình tĩnh nghe cháu kể nhé! Không tranh ăn với nhau được cũng điên. Bồ bịch lung tung có lúc đánh nhau như điên. Thêm một tý côn đồ nữa thì tạt a-xít vào mặt nhau. Không leo cao nữa được cũng điên. Ghế đang ngồi bị hất khéo, hất thô bạo, hất lên, hất xuống đều có thể gây ra điên cấp tính. Đánh quả gì đó không trúng, mất lớn quá cũng điên. Người ngay thẳng không làm việc được theo lẽ phải nên tức điên nặng luôn. Bị cuỗm mất bồ cũng điên... Thậm chí đã có người chỉ vì thế mà tự tử, cháu đoán trường hợp của Lê Công Tuấn Anh là như vậy... Cháu đoán mò thế thôi, chứ không dám nói xấu người đã chết đâu ạ! ...Làm việc căng thẳng quá bị stress cũng điên. Ăn phải thịt bò điên không điên bằng thua cờ. HIV chuyển sang thành AIDS tiếc đời quá đâm ra phát điên muốn làm hại người khác. Đầu tư quá lớn cho mua chức vụ mới, thu hoạch không bù nổi, bị xiết nợ không trả được, cũng có thể phát điên. Đánh cá độ một trận bóng đá mất trắng cơ nghiệp, thế là điên. Đang làm việc chỉ vì điên nên sinh ra bất đắc chí bỏ về nhà... Trường hợp học sinh thi trượt bị bệnh tâm thần không phải là hiếm bác ạ. Nhà tập thể của cháu tại tầng 5 có một cụ độc thân về hưu suốt ngày chửi cán bộ lãnh đạo, mọi người bảo cụ ấy điên nặng lắm. Cháu leo lên hỏi thăm, cụ ấy bảo “tao mà không chửi được ra miệng cả ngày như thế này tao sẽ điên mất!"...
    - Để tao kể chuyện này, người thực việc thực hẳn hoi. - Anh sinh viên kia tranh lời của bạn. - Hai bác ạ, cháu biết đích xác một trường hợp đi lao động nước ngoài, bỗng nhiên mất việc bị đuổi về, vợ ở nhà đã bỏ đi lấy người khác, anh ta không điên nhưng cứ tự coi mình là điên, cho đá vào đầy hai túi quần rồi ra giữa cầu Thăng Long nhẩy ùm xuống sông. Ba hôm sau người nhà mới tìm thấy xác anh ta ở quá Lãng Yên. Anh này trước khi đi lao động ở Hàn Quốc làm thường trực ở cổng trường học của cháu. Chết đuối rồi mà vẫn còn nợ 10 triệu đồng về cái khoản tiền chạy chọt một xuất đi lao động Hàn Quốc!.. Cháu chỉ sợ làm hai bác mệt thôi. Những chuyện điên như thế cháu có thể kể cho hai bác nghe cho đến khi tàu về tới ga Sài Gòn. Thưa với hai bác, khoa thần kinh học bây giờ hoàn toàn không theo kịp nhịp điệu phát triển của cuộc sống ạ!..
    - Nói chuyện khoa học thì tôi thua các anh rồi, nhưng tôi vẫn nghĩ chuyện ông quan to đòi cái quan tài hai thước khối là chuyện bịa. - Ông Tám cố nhịn cười vì muốn nghe tiếp, trong đầu ông nghĩ đến Lê Hải, Phạm Trung Nghĩa, Phạm Trung Chính và nhiều con người ngay thẳng khác ông gặp trên đường đời... Trong thâm tâm, ông thừa nhận anh sinh viên trẻ này không đến nỗi quá bốc đồng...
    - Chính thủ trưởng của bố cháu kể cho bố cháu nghe chuyện ông điên này mà. Không thể nào là chuyện bịa được bác ạ. Nhưng cháu thừa nhận bác có lý, điên nặng như thế dứt khoát phải có bệnh lý trầm trọng lâu dài từ trước. Các giả thiết anh bạn cháu nêu ra hình như không phù hợp với tính cách ông điên này.
    - Hay là ông ta giấu bệnh hả bác? Mãi đến khi bộc phát ra thì mọi người mới biết? - Anh sinh viên khác gặng hỏi.
    - Tôi vẫn cho là chuyện bịa. - Ông Tám đáp lại.
    - Không thể bịa được bác ạ. Bố cháu nói dứt khoát là ông này bị điên đột xuất. Vì hàng chục năm nay cho đến khi bị điên, đầu óc ông này cứ như là có một bộ nhớ của máy tính. Bố cháu còn nói là đố ai, một doanh nghiệp hay một công ty nào thoát được những việc phải làm đã hứa với ông ấy... Bố cháu đã mấy lần bị ông ấy nhắc nhở chuyện này chuyện khác.
    - Bố anh làm gì?
    - Dạ bố cháu là nhân viên văn thư Công ty xuất khẩu hàng may mặc Việt Thịnh ạ. Mà ông điên này còn là thủ trưởng của thủ trưởng bố cháu.
    Nghe thế, ông Tám biết ngay thủ trưởng của giám đốc công ty xuất khẩu Việt Thịnh là tổng giám đốc tổng công ty dệt may Xuyên Việt. Ông tổng giám đốc này đã năm lần bảy lượt khẩn khoản xin xoá khoản nợ xấu 21 tỷ đồng lưu cữu từ nhiều năm nay nhưng đều bị ông Tám dứt khoát bác bỏ. Món nợ xấu này, cho đến khi ông nghỉ hưu, tổng công ty vẫn chưa có cách gì trang trải. Ông Tám muốn tìm hiểu kỹ thêm:
    - Có phải thủ trưởng của thủ trưởng bố anh là tổng giám đốc Tổng công ty dệt may Xuyên Việt không? - Ông Tám thẩm tra.
    - Đúng ạ. Bác cũng biết ông tổng giám đốc này ạ? - Người sinh viên vừa hỏi vừa quan sát kỹ hình dong ông Tám.
    - Thế bố anh có biết tên ông điên này không? - Ông Tám không trả lời thẳng.
    - Thưa bác có ạ. Đấy là ông Tám Việt. Cháu quên không hỏi rõ họ ông điên ấy là gì... Thế nhưng...
    - Anh bạn còn quên điều gì nữa chưa kể? - Ông Tám hỏi.
    - Bác nói bác biết thủ trưởng của thủ trưởng bố cháu, làm cháu ngờ ngợ đã được gặp bác ở đâu rồi...
    - Cậu mắc bệnh hoang tưởng từ bao giờ thế? Sinh viên quèn như cậu làm sao mà gặp được ông kễnh? Hoạ chăng là trên màn hình nhỏ! - Anh sinh viên nọ ngồi trêu trọc bạn mình.
    - Hoàn toàn đúng! Cháu thấy bác trên tivi mấy lần thật, trong các cuộc họp hay trên công trường gì đó! Chính bác là ông Tám Việt! Một lần cháu còn thấy trên tivi bác đến thăm công ty của bố cháu, ông giám đốc và bố cháu dẫn bác đi xem các nơi làm việc trong công ty... Nếu cháu nói đúng, bác phải khao hai chúng cháu một chầu bia!
    - Bà có đủ tiền khao hai anh bạn trẻ này không, tôi thua cuộc rồi! - Ông Tám cười. - Đúng, Tám Việt đây. Mời hai anh bạn chạm cốc với ông điên này! - Ông Tám chủ động nâng ly bia của mình.
    Hai sinh viên trố mắt nhìn nhau rồi lại nhìn ông bà Tám. Lúc đầu họ có vẻ sợ hãi về cách nói năng thất thố của mình, cả hai ly bia đã cầm lên rồi mà tay vẫn ngay đơ, chưa ai dám uống. Nhưng giây phút này thoáng qua rất nhanh, một anh đã liến thoắng:
    - Ôi vinh dự cho chúng cháu quá! Xin chúc sức khoẻ hai bác ạ! Bác tha tội cho chúng cháu ạ.
    - Xin chúc sức khoẻ hai bác ạ! Nhưng... bác ơi... trông bác thế này mà gọi là điên ạ? - Anh sinh viên kia đưa bia lên miệng rồi mà vẫn chưa uống.
    - Người điên làm sao tự biết được là mình điên? - Ông Tám vui vẻ.
    - Nhưng có thật đúng là bác tự dưng bỏ việc không ạ?
    - Tự dưng bỏ việc thì không, nhưng xin nghỉ hưu thì đúng.
    - Thế thì ông tổng giám đốc Xuyên Việt không bịa! Chỉ riêng một việc đang làm to như bác mà xin nghỉ hưu là đủ để chứng minh bác bị điên một trăm phần trăm rồi bác ạ! Bây giờ người ta mua từ cái chức hộ tịch viên trở đi...
    Tiếng chạm ly leng keng. Một anh ực một hơi hết gần nửa ly mới nói tiếp, bọt bia chung quanh miệng anh ta làm thành một vòng trắng:
    - Cậu nhầm rồi, chức ấy hãy còn cao. Ngay đến cái chức đứng gác ba-ri-e thu lộ phí trên đường cao tốc cũng khối người phải mua!
    - Soi gương nhìn cái miệng của cậu đi đã rồi hãy nói tiếp! - anh này quay sang ông bà Tám: - ...Bạn cháu không nói sai đâu bác ạ. Thế mà bác tự nhiên lại xưng xưng ném cái ghế mình đang ngồi qua cửa sổ... Cái ghế rất cao chứ có phải đồ chơi trẻ con đâu!
    - Chỉ có điên hơn cả điên mới làm như vậy bác ạ.
    - Cháu rất ghét cái chuyện đô-la hoá, nếu tính ra tiền Việt thì ối người bỏ bạc tỷ ra mua cái chức của bác đấy! Chuyện cái quan tài hai thước khối, những chuyện linh tinh khác quá vặt vãnh!
    - Tất cả những gì bạn cháu vừa kể chứng tỏ bệnh điên của bác đã phát triển đến mức cực kỳ trầm trọng thật rồi bác ạ...
    Ông bà Tám tủm tỉm cười, lẳng lặng ngồi nghe, hai anh bạn trẻ càng hăng hái.
    - Cháu cũng nghĩ thế. Cháu dám cam đoan là ông tổng giám đốc Xuyên Việt chẩn bệnh cho bác chính xác hơn bất kỳ một bác sĩ lỗi lạc nào hiện có của cả nước ta về khoa thần kinh!
    - Xin cho cháu với tư cách là nhà xã hội học chưa có bằng, được chạm cốc với ông điên này! - Anh sinh viên nọ hào hứng như đang thuyết trình trong một cuộc hội thảo khoa học. Anh ta chạm cốc với ông Tám rồi làm một hơi hết sạch nửa ly bia còn lại trong tay. Bà Tám lại rót cho anh ta đầy ly mới.
    - Thực ra lúc đầu cháu còn phân vân, bây giờ thì cháu thực sự tin rằng kiến thức y học của bác lạc hậu hết chỗ nói, bác tám Việt ạ. Cháu nói thế, xin bác đừng cho là bọn trẻ con ăn nói xách mé. Bác tuy còn sống nhưng đã trở thành người thiên cổ mất rồi bác ơi... - Anh ta dừng lại một lát, hai tay nâng cốc bia lên ngang mặt, kính cẩn nói tiếp: - ...Xin phép bác cho cháu có đôi lời tưởng nhớ đến thân thế và sự nghiệp của bác... Bác điên nặng đến mức không biết là mình điên, thế mới chết người chứ! Bệnh như thế là phát đến mức tứ chứng nan y rồi, mà bác lại cứ bình chân như vại! Sao bác có thể vô tâm vô tư đến mức vầy...! Đảng và Nhà nước ta cùng với tập thể cán bộ, giáo sư, bác sĩ, y tá giỏi nhất của cả Bộ Y tế dù có hết lòng cứu chữa đến đâu bác cũng không tài nào thoát được đâu! Điên như vậy thì ngay cả đến nhà ngôn ngữ học tài hoa như cháu cũng không kiếm đâu ra lời viết điếu văn cho bác đâu!.
    Bà Tám dựa vào vai ông Tám cố bưng miệng cười để nghe hai anh bạn trẻ hùng biện.
    - ...Với tư cách là nhà xã hội học tương lai, cháu cũng xin được nâng cốc chúc ông điên này! Cái điên của bác mới hào hiệp và giàu lòng vị tha làm sao! Hỏi có biết bao người cảm ơn bác chấp nhận cái điên này? Biết bao nhiêu kẻ vui thích vì bác bỗng dưng điên lên như thế? Quan trên của bác thở phào nhẹ nhõm, cấp dưới của bác mở tiệc ăn mừng. Bác xem trên đời này có cái điên nào mà làm vừa lòng được nhiều người trong bàn dân thiên hạ đến thế!.. Dù bác còn sống hay hy sinh, thế hệ chúng cháu xin đời đời ghi nhớ công lao bác đã làm phong phú cho nội dung cái điên trong ngôn từ Việt ta thời hiện đại, mở rộng thêm khái niệm điên trong y học thế giới!... Bác sống khôn thác thiêng hãy lắng nghe lời cháu nói! Sinh có hạn, tử bất kỳ, một đời người làm nên được một con chữ điên như bác là đủ lắm rồi, ô hô bác kính mến ơi... Thỉnh thoảng cũng có đôi ba bệnh nhân hay nạn nhân giàu lòng nhân đạo, lúc lâm chung họ trối trăn sẵn sàng hiến mắt hay một bộ phận lục phủ ngũ tạng nào đó để cứu người đời mắc nạn. Nhưng riêng bác, bác hiến luôn cả cuộc đời mình cho khoa thần kinh học, khoa tâm lý học, khoa xã hội học...
    - Khoa ngôn ngữ học nữa chứ! - Bạn của anh ta chêm vào.
    - Vâng, cho cả khoa ngôn ngữ học! Công đức bác lớn lắm, khoa học chịu ơn bác nhiều lắm!.. Dù còn sống hay ra đi, bác có thể ngẩng cao mặt với đời, không có chi mà ân hận! Ô hô, ai hai!? Ai điên!? Ai bại!?.. Ai dại! Ai khôn!?.. Ai tai!? Ai hư...ởng!?. Trước khi kính cẩn nghiêng mình, xin được nâng cốc uống cạn ly bia này và hô bác muôn năm!.. - Anh sinh viên kia giọng nghiêm trang, vẫn tỉnh bơ giữ nguyên nét mặt trầm buồn như người đọc điếu văn chuyên nghiệp ở nhà tang lễ nào đó. Dứt lời, anh ta hai tay kính cẩn chạm cốc với ông Tám, rồi cũng một hơi cạn sạch ly bia...
    - Đúng là nhất quỷ nhì ma thứ ba học trò! - Ông Tám nâng cốc với nụ cười hiền hậu.
    Còn bà Tám vừa cười rũ, vừa quay ra gọi người phục vụ ăn uống mang thêm bia và đồ nhắm. Ông Tám cũng gục đầu xuống bàn mà cười. Chờ cho tiếng cười lắng xuống, ông mới chậm rãi:
    - Trên đời này ngoài mình ra có lẽ không ai được nghe điếu văn về chính mình. Người chết còn được chạm cốc với người sống nữa, thế mới hay chứ! Cảm ơn hai anh bạn!.. - Ông chạm cốc với hai bạn trẻ và bà Tám...
    Bây giờ đến lượt hai anh sinh viên không còn đủ sức nhịn cười nữa, cả hai bắt đầu cười rũ ra, khiến cả bốn người lúc này cùng phá lên cười.
    - Thế mà trong khi đọc điếu văn cháu chỉ sợ bác ném cái ly bia vào mặt cháu, vì cháu cũng tự biết là cháu nói hỗn quá!
    - Sau Tết trở ra Hà Nội, chúng mình sẽ đi kiếm sống bằng nghề đọc điếu văn thuê đi!
    - Nghĩa là càng nhiều người chết thì chúng mình càng sống?
    Họ không để ý đến tiếng còi tàu báo hiệu sắp đến Huế. Mấy bàn ăn chung quanh ngơ ngác nhìn sang...
    Khi trận cười của bài điếu văn tế sống ông Tám qua đi, anh sinh viên nọ nhấc ly bia lên, ngẫm nghĩ một lúc rồi lại đặt ly xuống, trên mặt thoáng một nét tư lự:
    - Bác Tám Việt ạ, nghĩ đi nghĩ lại, cháu lại thấy là bác điên thật bác ạ!.
    Ông Tám vẫn cười, nhưng cảm thấy trong người mình có một cái gì đó khựng lại. Ông không cảm thấy cả cái thế giới bên ngoài vẫn chạy ngược lại phía sau không nghỉ...
    Thì ra cái việc chỉ vẻn vẹn ba chữ "hưu là hưu" quả là khó hơn ông Tám nghĩ. Đã chuyển xong xuôi vào thành phố rồi mà ông vẫn cứ mất vô khối thời giờ để từ chối, để thanh minh, để giải thích những việc như ông đã gặp trong hai năm cuối cùng vừa rồi ở Hà Nội.
    Bây giờ tự dưng lại có một đám người nhân danh nhà báo, nhà văn và nhà xuất bản đến nằng nặc xin phép xuất bản sách viết về ông.
    Lúc đầu ông Tám từ chối rất nhẹ nhàng:
    - Các anh thông cảm cho, lãnh tụ tôi không phải, nghệ nhân cũng không, càng không phải là nhà khoa học hay nhà quản lý nổi tiếng gì. Công việc tôi làm có đôi ba việc tạm gọi là được thật đấy, nhưng vô khối sai lầm thiếu sót. Xin các anh miễn cho mọi việc viết lách... Đừng làm khổ tôi, nhất là đừng làm khổ người đọc...
    - Anh ơi, bao nhiêu người mến mộ anh, ca ngợi anh là người dám quyết, dám làm, dám tự chịu trách nhiệm, là kẻ phá rào số một...
    - Thôi, tôi van các anh. Đất nước còn nghèo lắm, đã có cái gì đâu để mà ca tụng nhau! Ngay cả những việc đã làm được cũng là nhỏ nhoi! Các anh cứ nhìn ra các nước chung quanh mà xem... Tôi van các anh...
    Lời lẽ trao đi đổi lại mãi, ông Tám nhất định giữ nguyên ý kiến của mình, câu chuyện trở nên căng thẳng.
    - Xin đề nghị anh viết hồi ký, anh không viết. Xin anh cho chúng tôi tự sưu tầm tài liệu viết về anh, anh cũng không cho. Thâm ý của anh là muốn chứng tỏ mình khiêm tốn còn hơn cả Bác Hồ! - Một người trong đám nhà văn nhà báo cùng cánh với nhau nói thẳng như vậy vào mặt ông Tám. Họ quá bực vì đề nghị của họ bị khước từ.
    - Trời đất, các anh hiểu nhầm tôi hết trọi rồi! - Ông Tám giơ cả hai tay lên trời phân bua: - ...Lịch sử của nhân dân thì đừng vơ vào cho mình các anh ơi! Tôi xin các anh đấy!..
    Đám phóng viên ngơ ngác, một vài người gật gật, trong lòng chịu ông Tám có lý. Song anh chàng ngoan cố đầu bọn cứ lải nhải hoài:
    - Cả nước chỉ có một Bác Hồ thôi anh Tám. Anh định làm Bác Hồ thứ hai thì không được đâu!
    Câu nói làm cho ông Tám đứng bật lên. Ông xắn tay áo rồi chỉ vào người đang nói:
    - Anh giả tỉnh giả say ăn nói với tôi như vậy, tôi xin mời tất cả các anh ra khỏi nhà tôi ngay tức khắc. Tôi sẽ còn yêu cầu Hội nhà văn nhà báo kiểm điểm các anh việc xúc phạm đến Chủ tịch Hồ Chí Minh!
    - Chết, xin anh Tám, em trót lỡ miệng... - Anh chàng lải nhải chống chế: - ... Nhưng anh cũng phải thấy nghĩa vụ của mình giáo dục hậu thế chứ ạ! Anh còn là đảng viên lâu năm, anh cũng có nghĩa vụ làm đẹp lịch sử của Đảng, đề cao vai trò người đảng viên của Đảng chứ!
    - Tôi thực tình không hiểu tại sao cứ phải mài mãi lịch sử ra mà sống thế hả các anh? Cuộc sống này chẳng có gì đáng sống, đáng viết nữa hay sao?.. - Ông Tám đã trở lại bình tĩnh.
    - Em nói thế này anh đừng giận: Anh chẳng thức thời chút nào! - Vẫn cái anh lải nhải.
    Ông Tám cảm thấy đôi co mãi thế này chỉ tổ mất thời giờ, đã đến lúc phải quyết liệt:
    - Thế này nhé, ngoài việc dạy bảo con cháu tôi, tôi không có bất kể một nghĩa vụ nào như các anh nói. Các thế hệ mai sau không cần chờ đến sách của các anh mới biết cái gì là điều hay lẽ phải, cái gì là dở là xấu. Mà chắc gì các anh đã viết lên được điều hay lẽ phải? Lịch sử Đảng, vai trò của Đảng, hình ảnh người đảng viên cũng không phải nhờ đến sách của các anh vẽ lên thế nào thì người dân tin yêu như thế! Các anh có nịnh Đảng hay lừa dân, thì ngòi bút của các anh tài ba đến mấy cũng không đánh lừa được người đọc. Các anh có vẽ tôi thành ông thánh hay con ngáo ộp thì tôi vẫn là tôi!.. - Ông Tám nói một thôi một hồi.
    Mấy ông nhà báo tạm ngồi im một lúc, sau đó một người đấu dịu:
    - Anh Tám ạ, anh đã căng đến mức ấy, thì tụi em xin phép anh cho tụi em tự sưu tầm, tự viết về anh nhé.
    - Quyền viết văn viết báo của các anh, các anh muốn làm gì thì các anh tự chịu trách nhiệm lấy. Nhưng tôi nói trước nhé: Hễ bất kỳ một quyển sách, một bài báo nào viết về tôi, thì ngay lập tức tôi sẽ có thư ngỏ nói công khai trên báo chí đấy là việc các anh tự ý làm và phải tự chịu trách nhiệm, trong trường hợp cần thiết tôi sẽ không tiếc lời phê phán những sai trái đâu...
    Sau khi cuộc sống về hưu hoà nhập hẳn vào dòng chảy cuộc sống bình thường hàng ngày, ông Tám bắt đầu nhìn lại những công việc mình đã làm.
    Ngày ngày ông nhấc chân nhấc tay làm đôi ba việc cho vui. Nếu không sửa cây cảnh, thì lại lúc chữa cái ghế, lúc sửa lại cái xe đạp tập thể dục cho bà Tám, chăm sóc cái vườn hoa con con phía trước nhà... Chiều chiều ông đến trường đón đứa cháu gái lúc tan học về. Trường không xa lắm, hai ông cháu cùng đi bộ, vừa có thời giờ hai ông cháu chuyện trò với nhau, vừa thay cho tập thể dục. Cũng có lúc ông cùng với cháu gái nhân tiện kết hợp đi chợ giúp bà mua thứ này thứ khác trên đường từ trường về nhà. Thời giờ rảnh rỗi một mình, lúc ông đi xe ôm, lúc ông đi bộ, có lúc ông leo lên xích-lô đi khắp mọi nơi trong Thành phố. Thành uỷ nói khi cần đi đâu ông cứ gọi xe cơ quan đến đón, nhưng đến bây giờ ông chưa cần đến...
    Ngay từ ngày 30 Tháng Tư ông đã tham gia Ban quân quản Thành phố. Hơn một năm sau ông được điều ra Trung ương để bổ sung cho mặt trận kinh tế. Bây giờ ông có dịp nhìn lại. Một phần tư thế kỷ tạo ra cho ông khoảng cách cần thiết để nhìn nhận lại tất cả. Từ những ngày phải lấy cả bo bo bổ sung cho các khẩu phần lương thực để phân phối trong thành phố đến hôm nay thật quả là một chặng đường khó quên... Bây giờ về nhiều phương diện Thành phố là trung tâm lớn nhất, là đầu tầu kinh tế cả nước, đời sống khá giả hẳn lên... Hồi ấy không thể hình dung được ngày hôm nay, một chặng đường dài, gian khổ gập ghềnh, và biết bao nhiêu đau khổ nữa... Những chặng đường khổ ải sau chiến tranh không bao giờ quên!..
    Đám các chiến hữu cũ của ông, trong đó có Hai Phong, rồi đến những người ông mới quen biết sau này như Hai Hân, Ba Khang, Bảy Dự, Tư Cương.., đám con cháu bà Sáu Nhơn... lại là những người giúp ông nhìn thấy nhiều khía cạnh trước đây ông không hề để ý trong đời sống của Thành phố. Cái được cũng nhiều, mà cái hỏng cũng nhiều. Đúng thời kỳ này lại có hiện tượng một loạt doanh nghiệp và công ty lớn trong thành phố theo nhau đổ bể, bao gồm đủ các lĩnh vực: xuất nhập khẩu, ngân hàng, kinh doanh địa ốc, công nghiệp gia công... Có quá nhiều chuyện chưa biết hư thực thế nào về các vụ đổ bể này...
    - Lêgarment đổ là do ông nọ đánh ông kia!
    - Đâu có, do giám đốc phạm luật!
    - Đại gia Việt Hưng đổ cũng đáng đời, ô cụp rồi thì phải tự mình chịu trận thôi.
    - Luật thuế cứ thay đổi như chong chóng thì bố Việt Hưng cũng đổ, ô với dù quái gì!
    - Một xí nghiệp quốc doanh mà cõng đến ba bốn công ty nhánh của vợ con các chức sắc, thì có là hàng không mẫu hạm cũng phải chìm...
    - ...
    Càng lặn sâu vào cuộc sống hàng ngày trong Thành phố, ông càng nghĩ lẽ ra nhiều việc phải làm khác đi...(*) [(*) Trong lời tựa của F.Engels cho Tuyên ngôn Cộng sản, được viết vào dịp xuất bản lúc Tuyên Ngôn này 25 tuổi.] Đôi lúc ông phải thú thực với chính mình: đời sống kinh tế của Thành phố có những mảng chẳng khác gì những trận đồ bát quái, ông càng lao vào, càng lạc lõng...
    Ông đã mấy lần lảng vảng ở một góc đường hàng giờ, xem người bán và người mua những hoá đơn đỏ ghi khống, có dấu đỏ ký tên đàng hoàng. Có lúc ông nghe được rõ ràng họ mặc cả với nhau... Giá mỗi hoá đơn đỏ như vậy tuỳ thuộc vào con số ghi khống lớn hay nhỏ và nội dung cái dấu đỏ của nó. Hình như mỗi dấu đỏ có loại giá riêng...
    Có lần ông leo lên xe ôm đi theo người mua hoá đơn ghi khống như vậy ra đến tận công trường... Nhưng đến đây thì ma dẫn lối, quỷ đưa đường, mọi thứ đều “lặn” hết vào các bên "B phẩy" không biết thứ bao nhiêu...
    Ông kiếm cái xe ôm quay trở lại chỗ bán hoá đơn, cũng hỏi mua một cái hoá đơn khống xem sao. Ông hỏi ngay cái người vừa bán lúc nãy, anh ta đang phì phèo điếu thuốc, thong dong lê dép quèn quẹt trên hè phố như người vô công rồi nghề.
    - Anh ơi, sổ sách mình thâm thủng lớn. Làm ơn bán cho một hoá đơn đỏ để trám vào... Ra tay cứu mình đi...
    Ông Tám đang nói vào cái tai điếc.
    Mấy lần ông toan túm lấy vạt áo sơ-mi dài tới đầu gối của anh ta, nhưng ngần ngại. Ông đành lẵng nhẵng đi theo năn nỉ:
    - Giúp mình một chút, anh bạn... Nếu không mình sẽ bị tù rũ xương mất thôi...
    Đột nhiên người đi dép lê đứng lại, quả đấm của anh ta dí sát mặt ông Tám:
    - Nè ông nội, thiếu tiền xài thì về bảo con cháu nó đưa cho. Già rồi mà ăn nói linh tinh có ngày dính đòn bể sọ đó!..
    Nói xong anh ta vênh vênh đi tiếp, không thèm quay lại nhìn mặt ông Tám, chân lê dép quèn quẹt trên hè phố, tay thỉnh thoảng vẩy tàn thuốc lá vào bất kỳ đâu...
    Tiếng dép lê quèn quẹt xa dần, thỉnh thoảng một cơn gió thổi bùng đuôi áo của người bán hoá đơn đỏ. Nhìn từ xa anh ta giống như một con tôm biết đi...
    Ông Tám tần ngần một mình giữa phố, nhưng ông cũng dần dần hiểu thêm đôi điều...
    Vài hôm sau ông đi sâu hẳn vào trong công trường, nơi ông biết là chỗ tiêu thụ các hoá đơn đỏ ghi khống... May mắn cho ông là được chuyện trò với một đội trưởng thi công. Anh ta là người tốt bụng và cởi mở. Hỏi tới hỏi lui ông biết công trường này là khu xây dựng các nhà cao tầng cho những hộ nghèo và những hộ phải đền bù vì di dời theo quy hoạch của Thành phố, giá cả đắt lẽ lưỡi, từ vài trăm triệu đồng đến tiền tỷ cho một căn hộ... Nhà thì cái đang xây phần thô, cái mới xong phần móng, chỉ có một vài cái đã xây thô xong tới tầng chót.., thế mà toàn bộ các căn hộ ở đây đã được bán hết rồi. Ông nhớ đến chuyện có người xui con gái ông ghi tên mua bốn căn hộ cho gia đình ông trong khu này. Họ nói nhà ông Tám cả thảy có bốn người làm cho nhà nước, thừa sức được ghi tên mỗi người một căn hộ, chỉ mất công đi ghi tên thôi, nếu không mua họ sẽ biếu lại gia đình mỗi căn hộ từ năm mươi đến bảy mươi triệu đồng, tuỳ theo ghi tên mua loại căn hộ nào...
    Dăm ba hôm sau lại rộ lên cái chuyện các cột móng của nhà cao tầng bị rút bớt thép... Rồi sau Năm Cam bây giờ lại đến vụ Hai Chi...
    Ôi, lẽ ra nhiều việc phải làm khác đi!..
    ...
    Cái ý lẽ ra nhiều việc phải làm khác đi ăn ngủ ngay trong đầu ông Tám, ngày đêm không buông tha ông Tám...
    Chính đại tá về hưu Phạm Trung Nghĩa, đã đọc cho ông nghe ý này của Engels trong một lời tựa sau này viết cho Tuyên ngôn Cộng sản... Chuyện ấy đã lâu rồi, chẳng hiểu vì sao đoạn văn này ăn sâu tức khắc vào đầu óc tâm trí ông. Từ khi nghỉ hưu, các ý tứ của đoạn văn này càng nổi loạn, xông ra đối thoại với ông, chất vấn ông điều này điều khác - dù là tại bàn làm việc ở nhà, trên đường phố ông đang đi, hay là một nơi nào đó ông đến thăm, trên Tây Nguyên, tại các tỉnh miền Trung, trong những đêm mất ngủ...
    ...Ăng-ghen sau hai mươi nhăm năm Tuyên ngôn Cộng sản ra đời mới nhìn ra được vấn đề như thế. Còn mình, cả một đời người.., phải đợi cho đến khi đứng sang bên lề cuộc sống mới thức tỉnh được những điều cần thức tỉnh! Ôi, chẳng lẽ mình ngu lâu đến thế? Hay tại mình ôm cái ghế của mình lâu quá, yêu nó lâu quá nên mới chậm hiểu như thế? Chẳng lẽ phải chờ đợi lâu đến thế mới tỉnh được phần nào khỏi cái u mê của chính mình hay sao? Ôi sự chậm trễ chết người!..
    Có cách gì làm cho tất cả cái đúng cái sai, cái xấu cái tốt, cái được cái không được..., tất cả cùng nhau phơi bày ra giữa thanh thiên bạch nhật, tất cả cùng nhau phô diễn công khai trước mắt mọi người, để người đời phán xét, lựa chọn, định đoạt... Ôi có cách gì thực hiện được lẽ phải đơn giản này không? Có cách gì luôn luôn tự cảnh giác được với chính mình? Tự mình sớm lôi được mình ra khỏi cái u mê của chính mình?..
    Ông Tám Việt bây giờ có nhiều thời giờ để trăn trở, cũng có lúc để ăn năn nữa...
    Dần dà ông nảy sinh ý nghĩ trù liệu cho mình một số việc, một số vấn đề ông muốn tìm hiểu với con mắt người về hưu. Một cuộc hành trình lang thang một mình, không bảo vệ, không bác sĩ, không thư ký...
    ...Càng đi lang thang, ông Tám càng cảm thấy hình như cùng một lúc trong con người mình có hai người khác nhau, đối thoại với nhau, đánh đấm nhau kịch liệt, đương nhiên là đánh nhau bằng lý lẽ...
    Lại một lần nữa trong đời, ông Tám tự nghiệm thấy được sự đau đớn về tinh thần nhiều khi còn khổ sở hơn sự đau đớn về thể xác. Ông so sánh sự dằn vặt trong lương tâm mình hôm nay với đòn tù trong những ngày ở chuồng cọp(*)[(*) Một loại nhà giam cực kỳ dã man của Mỹ - nguỵ.] mà sau này ông thoát ra được...
    ...Ôi một khi tự mình nhìn được những sai lầm của chính mình! Lúc còn đang đương chức đương quyền, cũng những nơi ấy, những sự việc ấy mình nhìn nhận với con mắt ấy, giờ đây mình lại nhìn lại với một con mắt khác!
    ...Lạ thật!..
    ...Bao nhiêu năm nay dọc ngang đất nước, hết công trình này đến công trình khác, bao nhiêu năm hết việc này đến việc khác qua tay, chưa bao giờ mình đích thực đi vào được cuộc sống như bây giờ. Thế là thế nào?
    ...Có lẽ gỡ bỏ đi những cảnh đón tiếp xe cộ rầm rầm nối đuôi nhau bụi mù đường sá, gỡ bỏ đi những buổi báo cáo long trọng lê thê của các địa phương, các cơ sở... Những cuộc họp đầy ắp những bản thuyết trình viết rất công phu, chữ dày cộp hơn nghĩa, những con số múa may quay cuồng đến hoa mắt, gỡ bỏ đi vô số mỹ từ, những cụm từ sáo mòn, gỡ bỏ đi mọi cuộc họp lê thê dằng dặc mà không bao giờ vượt qua được cái ngưỡng phô trương hoả mù... Gỡ bỏ tất cả những thứ ấy đi, cuộc sống mình đang nhìn nhận với con mắt người nghỉ hưu hôm nay hình như có một diện mạo khác, hoàn toàn khác... Nhiều cái tốt nhìn chưa hết, nhiều cái tốt nhìn lại lại không hẳn như vậy.., nhất là nhiều cái yếu kém bây giờ mới lồ lộ ra..
    Đúng là nhìn lại bao giờ cũng thấy có nhiều việc lẽ ra phải làm khác đi...(*).[(*) Trong lời tựa viết cho Tuyên ngôn Cộng sản nhân dịp 25 năm ra đời Tuyên ngôn này, Engels có viết một ý: Do tình hình thay đổi quá nhiều, nên Tuyên Ngôn lẽ ra có nhiều đoạn phải viết khác đi, nhưng vì trung thành với lịch sử nên tái bản lần này vẫn giữ nguyên bản như lúc mới xuất bản lần đầu.]
    Đôi lúc chính ông cũng thấy lạ, khi còn là Tám Việt với đầy đủ chức danh của mình thì hình như đâu đâu cũng biết đến ông. Trong những năm tháng ấy, có lần ông chân ướt chân ráo vừa mới về đến nhà con gái mình ở Sài Gòn, lãnh đạo Thành phố cũng không biết ông về, thế mà lãnh đạo An Giang đã cho người sang xin báo cáo ông việc này việc nọ. Những lúc xong công việc, ông định trở ra Hà Nội, thường thường ông phải tiếp thêm một hai đợt khách đột xuất không hẹn trước từ nơi này hay nơi khác đến, khi thì Bà Rịa - Vũng Tàu, khi thì Tây Ninh, Sông Bé... Nhiều lúc ông nghi rằng người trợ lý tiết lộ chương trình và thời gian biểu làm việc của ông cho mọi người...
    Nhưng bây giờ, trên đầu là cái mũ vải thường đội khi đánh ten-nít hàng ngày, cái túi vải toòng teng trên vai, bên trong là cái áo mưa, vài bộ quần áo thay đổi, cái bàn chải và kem đánh răng, quyển sổ tay, cái bút bi, cái chứng minh nhân dân... và cái ví lép kẹp đủ tiền tàu xe, chân mang đôi giầy thể thao... Cứ thế ông lang thang một mình hết nơi này đến nơi khác, cả thiên hạ không biết Tám Việt là ai.
    Người ta quên? Người ta không nhận ra ông? Người ta không cần biết đến ông nữa? Tám Việt một thời lừng danh một cán bộ lãnh đạo dám quyết dám làm, một thần tượng... không tồn tại nữa..
    Tất cả những câu hỏi, những suy nghĩ như thế chẳng gợi nên điều gì đối với ông. Ông còn cảm thấy thích thú là khác, vì chưa bao giờ ông được thấy cuộc sống thực lại ngang nhiên phơi bày ra trước mắt mình, không e dè đậy điệm, không thèm trang trí... Kể cả đôi lúc ông bị anh “ét” của tài xế xe đò hay anh công an hộ tịch, người gác cổng cơ quan, xí nghiệp... đối xử với ông lỗ mãng hay ăn nói xách mé đến nóng tai... Ông không hề bận lòng cho mình, nhưng ông không khỏi băn khoăn về cái kiếp thảo dân của bao người khác mà ông có thể trải nghiệm ngay ở bản thân mình trong chuyến lang thang này....
    ...Nhà nước ta sao bây giờ có nhiều người hỗn láo với dân như thế được nhỉ, từ cái anh gác cổng trở đi!?.. Nếu có việc gì phải luỵ nữa thì chưa biết sẽ bị hành hạ như thế nào...
    - Chết thật, phải làm dân mới biết thế nào là dân! - Ông tự nói với mình như thế không biết bao nhiêu lần.
    Một lần, ông đang lững thững vừa đi vừa nhìn người, nhìn cảnh trên vỉa hè, có người vô ý đụng vào ông. Đấy là một cô gái còn trẻ lắm, ăn vận trang điểm thanh nhã. Cô ta xin lỗi rồi đi tiếp. Được một quãng lại chính cái cô vừa mới đụng vào ông quay lại. Cô ta hỏi:
    - Anh làm ơn cho em hỏi mấy giờ rồi ạ.
    Ông Tám lúc đầu không hiểu cô này nói với ai. Cô này trẻ quá, có lẽ còn ít tuổi hơn con gái ông, mà ông thì già thế, cách xưng hô thật lạ lùng. Ông đứng lại, xem đồng hồ rồi nói:
    - Mười một giờ cháu ạ.
    - Mời anh đi chơi với em đi, nhà gần đây thôi...
    - Vào giữa trưa thế này?
    - Anh yên tâm, bảo kê hoàn toàn, có đồ nhậu ngon lắm... - cô ta chưa hết lời, tay đã bám vào tay ông, như con bám vào tay cha...
    Ông Tám phải đứng lại, gỡ tay cô ta ra:
    - Cháu hỏi giờ thì bác đã nói rồi. Bây giờ đừng làm phiền bác nữa. Được không cháu?
    - Bác nói thế thì cháu xin lỗi bác ạ. Cháu chào bác... - Cô ta nói rất lễ phép, rồi cúi mặt quay đi...
    Hai chân ông Tám như chôn sâu vào lòng đất sau câu chào ấy. Ông chỉ biết khi ngẩng mặt lên thì không thấy cô gái kia đâu nữa...
    ...Người con gái này mới vào nghề, hay quá lành nghề? Gia cảnh cô ta thế nào? Nguyên cớ gì đẩy cô ta vào con đường này?... Ôi tại sao gái làm tiền mà có thể nói năng nhỏ nhẹ, lễ phép đến như vậy? Một người thất cơ lỡ vận? - Khác hẳn lời ăn tiếng nói quá ư hàng tôm hàng cá, quá ư mất văn hoá ông được xem trong chương trình Trận cười cuối năm trên ti vi đón Giao thừa Tết vừa rồi...
    Ông cố nhấc chân được mấy bước, đã có hai em nhỏ đánh giày quỳ xuống chân ông:
    - Giày của nội dơ quá, để con đánh cho.
    - Không, nội để con đánh! Con đến trước thằng này!
    Ông Tám lắc đầu, móc ví cho mỗi đứa một tờ hai nghìn đồng rồi tập tễnh đi tiếp như người không hồn.
    Cả buổi chiều hôm ấy lòng ông nặng trĩu...
    Ông Tám có nhiều bạn thuở hàn vi cũng như thời hoạt động trong vùng địch ở khắp đồng bằng sông Cửu Long, trên cao nguyên, và nhiều nơi khác nữa... Người đã hy sinh, người đã về với tổ tiên cũng nhiều. Người còn sống bây giờ đều nghỉ hưu từ lâu, một số không ít cuộc sống còn khá chật vật... Mỗi lần gặp được người này người nọ trong số còn sống sót, ông có cảm giác đấy là những giờ phút mình thật sự trở về với mình...
    Có một lần ở Châu Đốc, ông hàn huyên với người bạn già bên cạnh chai rượu đế, đĩa đậu phộng rang... Quá khứ hào hùng sống lại, đồng thời hiện tại của vùng này cũng phơi bày ra trước mắt ông qua câu chuyện của người bạn già... Đó là đêm ngồi trắng đêm với Anh hùng lực lượng võ trang miền Tây Nam bộ Võ Viết Trản. Vài tháng sau ông được tin người bạn già này qua đời.
    ...Ôi nếu không gặp lại được anh Trản có lẽ mình sẽ ân hận suốt đời! Ảnh đã mấy lần chia lửa để cho mình thoát mấy trận bố của giặc...
    Ông len lỏi lên Tây Ninh, nằm ở đấy mấy ngày với một chiến sĩ du kích cùng thời và dưới quyền chỉ huy của ông. Anh ta kém ông năm sáu tuổi, bây giờ cũng lên chức ông nội rồi, nhưng vẫn là một nông dân trồng mía bình thường... Ngoài những chuyện ngày xưa, ông hỏi kỹ câu chuyện trồng mía và nhà máy đường thuộc loại lớn nhất trong cả nước... Bây giờ thì ông hiểu, hiểu nhiều điều... Làm ăn thế này có ba đầu sáu tay lỗ vẫn hoàn lỗ thôi! Mà lỗ thế này ai chịu?..
    Câu chuyện kéo dài suốt đêm.
    Đến sáng, vừa ăn xong mấy bắp ngô luộc và uống bát nước chè xanh, khi ông đứng dậy từ giã gia đình người du kích này, bỗng nhiên có một xe ô-tô đỗ xịch trước nhà. Bước xuống xe là một phụ nữ đã luống tuổi, nhưng khoẻ mạnh, vẫn giữ được những nét đẹp thanh tú, cử chỉ chững chạc nhưng lanh lẹn, ăn vận quần áo bà ba đen, đội mũ cánh bèo, quàng khăn rằn. Nhìn thấy ông Tám, bà chạy đến ôm chầm lấy ông:
    - Trời ơi, anh Tám. Anh về đây khi nào mà không cho em biết! - nước mắt vòng quanh trong khi bà nói.
    - Trời! Cô Ba!... - Ông Tám không nói thêm được gì nữa.
    - Em phải tìm bằng được cái mũ này, quàng cái khăn này đến thăm anh, vì em chỉ sợ anh không nhận ra cô Ba du kích ngày xưa của anh! - Trong khi nói, bà nhìn kỹ khuôn mặt ông, đưa hai tay ôm mớ tóc đã bạc trắng trên đầu ông, nước mắt trào ra... Bà đột nhiên ôm chặt lấy ông, thổn thức...
    Ông Tám chết lặng.
    Ông cứ đứng yên như thế, không nỡ gỡ tay người phụ nữ ra khỏi tay mình. Ông hiểu cô Ba muốn nói gì. Ông hiểu tất cả, ôm xiết cô Ba vào ngực mình...
    Trong suốt mấy ngày sống với gia đình người chiến sĩ du kích năm xưa, ông Tám hỏi thăm rất nhiều về cô Ba, nhưng dặn đi dặn lại không được cho cô Ba biết ông đang ở đây. Rõ ràng chủ nhà đã tiết lộ bí mật...
    ...Hồi ấy, giữa hai người đã có mối tình sâu nặng, nhưng chưa có lấy một lần cơ hội tỏ tình với nhau. Tất cả vẫn chỉ là yêu thầm nhớ vụng, thế rồi chiến tranh đã cắt ngang tất cả. Ông phải chuyển sâu xuống đồng bằng miền Đông Nam bộ, còn cô Ba phải ở lại giữ làng, giữ hậu cứ... Nếu trên đời này có mối tình nào không thành nhưng vẫn là mối tình bất tử, có lẽ đấy là tình yêu của cô Ba dành cho ông Tám, lúc bấy giờ là một anh Tám đẹp trai, sôi nổi, nồng nhiệt, kiên cường và đầy mưu lược trong đánh giặc...
    Cô Ba du kích đẹp nổi tiếng trong cả vùng, đánh giặc dũng cảm cũng nổi tiếng trong cả vùng. Trong một cuộc họp đại diện toàn vùng các lực lượng vũ trang hồi ấy, đồng chí đại diện lực lượng vũ trang Tây Ninh công khai khoe với cả hội nghị: “Thi đánh giặc thì chưa biết tỉnh nào ăn đứt tỉnh nào. Nhưng mình dám thách tất cả các tỉnh có được một cặp chiến sĩ nào đẹp đôi như Tám Việt và Ba Minh!.."
    Lời thách đố ấy làm cho Tây Ninh trở nên vô địch, câu chuyện tình yêu TÁM Việt - Ba Minh đẹp như huyền thoại. Đau khổ khôn xiết là chiến tranh cũng làm cho câu chuyện tình này trở thành huyền thoại... Hòn vọng phu đội trời đứng mãi chờ chồng, còn cô Ba mang trong tim tình yêu chung thuỷ suốt con đường trường chinh của đời mình...
    Chờ cho cô Ba nguôi đi, ông Tám nhẹ nhàng vuốt làn tóc đã điểm sương của cô Ba sang hai bên để nhìn cho rõ mặt nhau, ông ghé sát vào tai cô Ba, giọng thiết tha:
    - ...Xin em hiểu lòng anh cho anh! Mấy ngày nay anh hỏi rất nhiều về em... Trời còn thương anh... Trời còn cho anh được gặp em như thế này... Em ơi, hiểu lòng anh cho anh được toại nguyện... Ai thấu được nỗi lòng chúng ta, em ơi!..
    Lúc này ông Tám khuỵu xuống, hình như ông còn đứng được là nhờ dựa vào cô Ba, hay là cả hai người còn đứng được lúc này là nhờ dựa vào nhau...
    - Cho em ôm anh như thế này, và chỉ một lần thôi... Xin anh đừng nói gì nữa...
    Hai con tim, cùng không có ý niệm về thời gian, cùng một nhịp thổn thức...
    Hai vợ chồng người du kích già đứng ngay cạnh đó, ngây người ra nhìn. Họ cố im lặng để trân trọng giây phút thiêng liêng này... Khoé mắt người du kích già long lanh nước. Đây là hai con người ông thương cảm nhất trên đời, vì ông biết hết mọi chuyện của hai người...
    Thời gian lặng lẽ trôi đi, như khóc thầm, như xót thương, như đồng cảm... Mãi ông Tám mới tự dứt ra được khỏi chính mình. Ông cố gượng gạo cười, chuyển sang nói chuyện khác:
    - Trước khi chia tay, về công tác của em, anh chỉ xin góp ý: Em chọn cây mía để xoá đói giảm nghèo là đúng, nhưng phải đổi giống mía. Song về lâu dài, em cố làm cho Tây Ninh trở thành cửa ngõ giao lưu kinh tế với nước bạn, cửa ngõ xuyên Á... Không sống mãi với cây mía được đâu em à... Nhớ kỹ điều này cho anh em nhé... Cầu mong cho em mọi điều tốt lành!.. Cho anh đi nghen!
    - ...
    - Chào em. Để cho anh đi em nhé... - ông Tám ngẩng lên, đắm đuối nhìn cô Ba một lần nữa...
    Lúc này cô Ba mới buông ông Tám ra, lấy góc khăn rằn đang quàng lau nước mắt cho mình... Ôi cuộc đời riêng đã mỗi người mỗi ngả, ...ngay từ ngày ông Tám rời chiến khu Tây Ninh...Nhưng đây là lần đầu tiên trong đời cô Ba được thổn thức với người mình yêu... Cũng hôm nay, cô Ba thấu hiểu lòng ông Tám...
    ...Một với cương vị chủ tịch tỉnh, một với cương vị người phụ trách kinh tế của cả nước, cô Ba và ông Tám thỉnh thoảng cũng gặp nhau trong các hội nghị, trong các cuộc họp, trên cương vị chính thức của mỗi người... Đôi lúc hai người cũng có dịp nói chuyện với nhau, hỏi thăm nhau về cuộc sống riêng... Song có quá nhiều lý do, câu chuyện cứ diễn ra theo cương vị chính thức của mỗi người... Ông Tám vẫn cứ phải một điều gọi người mình yêu thầm nhớ vụng ngày xưa là đồng chí, là cô Ba, hai điều là đồng chí, là cô Ba...
    Hôm nay là lần đầu tiên...
    Cô Ba nắm lấy hai tay ông Tám, quàng lên cổ ông Tám chiếc khăn rằn của mình, lặng lẽ nhìn ông Tám, ôm ông một hồi lâu nữa rồi mới buông ra.
    - Em lên xe đi. Xin em cho anh được đứng đây tiễn em... - Ông Tám cầu xin...
    - Cố luôn luôn mạnh giỏi nghen anh Tám! Giữ gìn anh cho em... - cô Ba nấc lên, vừa nói vừa bước nhanh lên xe, cố nén những xúc cảm mà cô Ba lo không thể làm chủ được...
    Xe đã đi ra khỏi khu rừng mía từ lâu, nhưng ông Tám vẫn đứng chết lặng một chỗ, ngơ ngẩn với chiếc khăn của cô Ba trong tay...
    - Cô Ba du kích của chúng ta là thế đấy. Lúc anh đi khỏi chiến khu Tây Ninh, cô Ba tròn 19 tuổi, vì thế nên bây giờ... - Trong tâm trí người du kích già hình như quá khứ cũng cũng đang sống lại, mãi một lúc sau ông mới nói tiếp được: - ...Không phải chỉ có kiên cường, trung hậu, đảm đang, mà còn là một bà chủ tịch giỏi, cả tỉnh này được nhờ, anh Tám à...
    Lúc này ông Tám mới bừng tỉnh, ông phải vịn vai người du kích già một lúc...
    Lại cái mũ vải trên đầu, cái túi toòng teng trên vai, chân đi đôi giầy thể thao, thêm cái khăn rằn ở cổ, ông Tám tiếp tục ra đi.
    Lúc đi nhờ cả xe tải, bắt chuyện với anh tài xế loại đầu gấu, lúc lại trèo lên xe đò, có lúc lên cả tàu hoả... Đối với con người đã bao nhiêu năm lặn lội trong vùng địch hậu và trong chiến tranh, việc đi lại như thế quá dễ dàng đối với ông...
    ...Mấy ngày tại Hội Vang, ông Tám sống với ông bí thư chi bộ ngày xưa của mình hồi hoạt động ở Cần Thơ, bây giờ cũng là một lão nông. Ông bí thư chi bộ già đãi ông Tám món thịt nai ở vùng này và kể cho ông Tám nghe không biết bao chuyện đang diễn ra ở tỉnh từ khi có Nguyễn Bá lên làm chủ tịch. Trong họ, Bá phải gọi ông bí thư già này là ông trẻ. Chuyện đầu tiên ông Tám được nghe là chủ tịch huyện bị ông Bá đình chỉ công tác vô thời hạn, cử phó chủ tịch huyện lên thay. Ông Bá làm đúng lời hứa khi nhận chức:
    - Những chuyện cũ gác lại hạ hồi phân giải. Nhưng kể từ nay, bất kỳ ai làm gì sai, tôi sẽ sử dụng hết mức quyền lực của mình...
    Không ít người, trong đó có chủ tịch huyện, coi đấy là lời hứa cho đẹp khi nhậm chức. Ông chủ tịch huyện ký liều một giấy chứng nhận quyền sử dụng đất cho một bộ hạ của mình trong văn phòng Uỷ ban huyện. Ông nghĩ rằng uy quyền của mình sẽ đủ sức dẹp mọi chuyện eo sèo chung quanh mảnh đất đang có nhiều tranh chấp này. Chủ tịch huyện bị ông Bá gọi lên giải trình. Càng hỏi, chủ tịch huyện càng bí. Ông Bá bảo ông chủ tịch huyện chờ một lát. Khi quay lại ông Bá đưa cho ông chủ tịch huyện một lệnh do ông Bá ký: tạm đình chỉ không có thời hạn công tác chủ tịch huyện, cử phó chủ tịch lên thay, công tác của chủ tịch huyện sẽ được xem xét sau... Ông chủ tịch huyện lúc đầu bị cấm khẩu, nhưng ngay sau đó trở thành cái loa phát thanh với nhiều đề-xi-ben (decibels).
    Ông Bá điềm tĩnh:
    - Anh đừng nói gì nữa. Về đi, thực hiện đúng lệnh này. Anh truyền đạt lại đầy đủ ý kiến của tôi về mảnh đất này cho người lên thay anh giải quyết. Anh có cần tôi cho người dẫn độ anh về không?
    Câu hỏi của ông Bá làm cho cái loa nhiều đề-xi-ben tắt ngấm, nhưng ông chủ tịch huyện phát đơn kiện lên các cấp trên ở khắp nơi, lên tỉnh, lên Trung ương Đảng, lên Quốc Hội, lên Chính phủ, lên Kiểm tra Trung ương... Nhưng lệnh của ông Bá thì ông chủ tịch huyện vẫn cứ phải thi hành, còn bí thư tỉnh uỷ đành khoanh tay đứng nhìn.
    - Tám này, chưa biết cấp trên xử lý những đơn kiện của lão chủ tịch huyện thế nào, nhưng trong huyện tự nhiên chuyện mua bán đất đai lòng vòng ngưng hẳn, chẳng thằng cha nào ở xã dám thò tay vào ký cái này cái nọ, giá đất cũng tụt xuống...
    - Câu chuyện liệu có êm hẳn không? - Ông Tám hỏi lại.
    - Chưa biết. Đám đầu nậu đất đai thì nói: Chờ xem cái tay Bá này cứng cựa được bao lâu... Nhưng thằng cháu mình cứ tương hết mọi chuyện lên tivi và lên báo của tỉnh, tường thuật rành rọt chủ tịch huyện đã cãi lại như thế nào... Cái đài tivi của tỉnh làm như thế mà được việc!
    ...Câu chuyện làm ông Tám thích thú nhất là việc chủ tịch Bá giải toả rất nhanh mặt bằng cho đoạn quốc lộ 1 mới chạy qua địa phận của tỉnh và tiết kiệm rất nhiều cho ngân sách Nhà nước. Cách làm của chủ tịch Bá thật đơn giản: Việc giải toả gắn liền với việc quy hoạch mới, giữ vững quyền sở hữu đất đai thuộc về toàn dân như ghi trong Hiến pháp, tuy nhiên tỉnh cam kết người phải di dời sẽ được đền bù thoả đáng trên cơ sở lấy thu bù chi: giá đất đai nơi quy hoạch mới tăng vọt sẽ phải đem bán đấu giá, từ đó trích ra 2/3 lấy tiền đền bù cho người phải di dời, 1/3 để lại cho người nằm trong quy hoạch được lợi; nếu ai trong số người được lợi ngoan cố chống lại việc tham gia bán đấu giá sẽ bị thu hồi quyền sử dụng phần đất nằm trong quy hoạch mới. Kết quả thật bất ngờ, ngân sách Nhà nước chỉ phải chi khoản 1/3 cho những hộ phải di dời. Thật ra từ lâu ông Tám đã được biết là cách làm này đã được áp dụng ở một số nước đang phát triển, ông cố đưa vào áp dụng ở ta nhưng bị cản mã ghê quá. Chủ tịch Bá làm được là nhờ loại trừ được sự chấm mút quá đáng của cán bộ thừa hành trong quá trình giải toả này. Bí quyết chỉ có vậy...
    - Có thế chứ! - Ông Tám tấm tắc.
    Ông bí thư già còn kể cho ông Tám nghe chuyện chủ tịch Bá đã hai ba lần đối thoại trực tiếp với tất cả phạm nhân đã mãn hạn tù hoặc được khoan hồng là dân cư trong tỉnh về việc tìm kế sinh nhai cho họ. Ông Bá chỉ thị cho Sở Lao động, thương binh và xã hội dựa vào Ngân hàng lập ra quỹ tín dụng riêng cho số người này với những thể thức đặc biệt... Đến nay phần lớn số người này đã hoà nhập được trở lại với cộng đồng xã hội, có nghề nghiệp và nguồn sống ổn định. Nhờ sự hỗ trợ này của tỉnh, đã xuất hiện một hai doanh nhân có tầm cỡ, điển hình nhất có lẽ là người phụ nữ ngày nay được người đời tặng cho cái tên là chị Năm gà! Người phụ nữ này lĩnh án tù 25 năm vì một trọng tội, đã ngồi tù 20 năm, như thế là được ân xá sớm trước 5 năm, nay chị là chủ một trại gà, cung cấp gà giống công nghiệp cho toàn tỉnh...
    Chủ tịch Bá tập trung được những trẻ em lang thang cơ nhỡ, lập được trại nuôi dưỡng và dạy nghề cho các cháu. Đấy là kết quả huy động được sự tham gia của toàn xã hội...
    Chuyện đua xe máy ông Bá cũng giải quyết một cách đơn giản. Ông lệnh cho công an: Để xảy ra đua xe máy mà không phát hiện kịp thời thì ngành công an bị kỷ luật, ngăn chặn trước thì được khen thưởng, công an phải chủ động có kế hoạch xử lý bằng được việc này trong 6 tháng. Cố bắt cho bằng hết và tịch thu không cần xét xử các xe máy tham gia đua, bất luận là của ai, đem bán đấu giá công khai và cho vào quỹ hỗ trợ người nghèo của tỉnh. Cá nhân công an nào vi phạm những quy định này hay là tiêu cực, sẽ bị đuổi việc ngay tức khắc. Hơn một năm nay tính ra đã bán được gần 400 xe máy cho vào quỹ hỗ trợ người nghèo. Đến nay nạn đua xe máy có thể coi như đã xoá được, nhưng 11 công an bị đuổi việc! Có một chuyện rắc rối nhỏ: Trong các xe bị tịch thu, có xe của con ông bí thư tỉnh uỷ. Đây là chuyện muỗi đốt gỗ nói về ý nghĩa của cải, nhưng uy tín bí thư tỉnh uỷ bị giảm sút nghiêm trọng vì không dạy được con mình. Chủ tịch Bá đưa hết mọi chuyện lên tivi của tỉnh.
    - Tám này, bí thư tỉnh uỷ cũng chỉ đành giương mắt ếch đứng nhìn, vì đã cam kết để tay Bá toàn quyền hành động, nếu muốn làm khác thì phải truất tay Bá đi. - Người bí thư già ca ngợi cháu mình.
    - Truất được không?
    - Trong trường hợp này, nếu thằng cháu mình cứ làm như vừa rồi, công khai tương hết mọi chuyện lên ti vi cho cả tỉnh biết, thì cả cái tỉnh này sẽ truất bí thư trước!
    - Ôi vậy thì hay quá! - Ông Tám thốt lên.
    - Sao Bá dám mạnh tay thế? Cậu này còn trẻ lắm mà anh? - ông Tám hỏi.
    - Thằng cha này chân tay chưa lấm, lại có học. Mất ghế thì thôi, bất cần đời...
    - Thời buổi này kiếm được người như thế hiếm lắm!
    - Nhầm rồi, thời buổi này không chuộng cách dùng người như thế! Lâm vào thế bất đắc dĩ nên mới phải dùng nó!
    - Chịu! Nói vậy thì chịu!
    - Thỉnh thoảng nó đến thăm, mình biểu nó: Cứ làm tới đi, đừng sợ! Mọi chuyện cứ công khai cho cả làng biết, cả làng sẽ bảo vệ cho! Cùng lắm trả lại cái ghế tỉnh trưởng cho tỉnh!
    - Nó dám không?
    - Thằng này có lẽ dám đấy. Có cái may là vừa qua lãnh đạo tỉnh khủng hoảng trầm trọng, người được phái này dự kiến làm chủ tịch thì lại bị phái kia bác, lủng củng mãi không chọn được ai. Trung ương bảo nếu tỉnh không tìm được người thì Trung ương sẽ cử về. Thế là hai bên cuống cuồng, phải thoả hiệp chọn tay Bá, họ thích hơn là để người nơi khác về cưỡi đầu ở đây! Lúc đầu thằng cháu mình nhất định từ chối, song tập thể ép quá, nó đành nhận nhưng có điều kiện.
    - Điều kiện gì vậy?
    - Nó đòi được toàn quyền hành động theo luật pháp quy định, khi nào tỉnh uỷ không ưng thì truất nó.
    - Tỉnh uỷ chấp nhận?
    - Phải thế thôi, vì bí...
    - Bá có thần thế gì không?
    - Trên răng dưới dái, chẳng có chi cả! Cái mạnh nhất của nó là kiên quyết thực hiện những gì luật pháp quy định, không ưng thì nghỉ...
    Càng nghe, ông Tám càng hiểu ra...
    - Tau thấy tụi bay bây giờ lắm lý luận quá, là quan là nghè hết cả lũ với nhau mất rồi.
    - Anh nói chi kỳ vậy?
    - Tụi bay cứ bàn tới bàn lui cải cách hành chính, nhưng tau thấy hàng chục năm rồi, tụi bay mần được cái chi?
    - Theo anh nên làm gì?
    - Tụi bay cứ chọn những thằng như tay Bá ra làm việc, cứ thực hiện y chang những luật đã có! Cái gì cũng tương lên tivi hết cho toàn dân biết! Đi nước trong nước ngoài mãi, học lên học xuống, tốn tiền của dân, thử hỏi xem tụi bay đã mần được cái khỉ gì?
    - Theo anh cái gì là khó nhất?
    - Nói về khó thì vô tận... Kiếm cho ra và dám giao việc cho những đứa có học và không dính chân dính tay như thằng Bá quả là khó... Nhưng khó nhất vẫn là có ý chí dám dùng những thằng như nó!
    Ông Tám hiểu...
    Cái điều đơn giản ông bí thư chi bộ già nói đúng là cái điều khó nhất!..
    Câu chuyện đền thờ bà Sương ở An Lạc do bà Sáu Nhơn kể đưa ông Tám đến những tỉnh phát triển nghề nuôi tôm trên bãi cát ở miền Trung. Cuộc sống ở những nơi này đổi đời thực sự. Phải giàu trí tưởng tượng lắm mới biến được những bãi cát nóng bỏng như rang mênh mông ven biển thành kho tiền... Câu chuyện đầu tiên khi đến vùng này ông Tám được nghe là chuyện kể về một anh bộ đội phục viên tay trắng... Anh ta đã đi khắp nơi nuôi tôm trong cả nước, sang cả Thái Lan, nhưng về đi vay vốn làm theo cách của mình. Đôi ba lần anh ta được bà Sương cứu những sai lầm chết người về kỹ thuật... Anh ta bây giờ thuê ba kỹ sư thuỷ sản, trả lương tháng mỗi người 10 triệu đồng để chăm sóc cánh đồng tôm trên cát gần bốn chục hécta. Năm anh chị em anh ta chung nhau làm nên cánh đồng tôm này... Anh bộ đội phục viên này còn là người "phát minh" ra cái máy hút bùn và hút cát rất cần để làm kênh mương trên bãi cát trong việc nuôi tôm, giá thành khai thác nước và tiêu nước thải nhờ đó rẻ chỉ bằng một phần tư hay một phần năm nếu đi nhập các thiết bị nước ngoài. Anh ta chưa được cấp bằng phát minh sáng chế cho sáng kiến độc đáo này và cũng không biết là phải đi đăng ký phát minh để bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ của mình. Ai đến hỏi là anh ta dạy liền, kể cả kinh nghiệm nuôi tôm. Vớt thử một mẻ tôm, anh ta nói vanh vách triển vọng thu hoạch sắp tới thế nào hoặc sắp sửa xuất hiện bệnh gì, cách đề phòng. Ngay cả 3 kỹ sư thuỷ sản anh ta thuê nhiều khi cũng phải bái phục...
    Song điều làm ông Tám ngạc nhiên nhất là ngoài một số chuyên gia có tâm huyết, còn hầu hết những thứ nhà nước bỏ tiền đóng thuế của dân ra nuôi như Viện này Viện nọ, Sở này Sở nọ... đều đứng ngoài cuộc... Khi ông Tám tìm gặp được anh bộ đội phục viên nọ, anh ta nói thẳng với ông:
    - Mấy Viện ấy đứng ngoài cuộc là phúc bảy mươi đời cho tôi đấy ông ạ. Còn hơn là họ phá chúng tôi. Để họ dính vào thì chắc chắn tụi tôi lụn bại!..
    Một số công nghệ cần thiết, anh bộ đội phục viên kia đều mua được từ mấy viện này, 3 kỹ sư anh ta đang trả lương cũng là người đang ăn lương của mấy Viện này. Nhưng cả mấy Viện ấy thì lại không làm được việc gì nếu như không phá việc gì!.. Ông Tám nhìn ra một điều gì đó...
    - Cái gì bây giờ làm anh lo nhất? - Ông Tám hỏi.
    - Một đống lo nhất, chứ không phải chỉ có một cái lo nhất, ông Tám à.
    - Những gì vậy?
    - Ngay trước mắt là bệnh đốm trắng của tôm, là xử lý môi trường... Tôi có tiền mà không đứng ra thuê được các Viện ký hợp đồng nghiên cứu cho tôi xử lý những chuyện này!
    - Sao vậy?
    - Một là tại đây chưa có chuyện Viện ký hợp đồng với tư nhân! Các nơi khác người ta làm đầy ra rồi! Hai là đề tài của tôi khó nhá lắm, được kết quả tôi mới trả tiền nên họ ngại. Có thưởng, có đền hẳn hoi...
    - Thuê chui được không?
    - Khối việc thuê chui rồi. Nhưng loại việc này đụng chạm đến khoa học, tôi không thích thuê chui. Lỡ ra mất trắng, ai đền cho?
    - Nhưng vẫn phải có cái gì làm anh lo nhất chứ?
    - Ông ơi, nước nhập khẩu bây giờ đòi tỷ lệ thuốc kháng sinh trong tôm không được quá vài phần triệu... Vài phần triệu, ông nghe rõ chưa? Ngành nuôi tôm bên Thái Lan đang chết dở. Nói thế ông hiểu nỗi khổ của chúng tôi chưa?
    - Chẳng lẽ anh chịu bó tay à?
    - Tôi đang đi vận động các hộ nuôi tôm trong tỉnh hè nhau lại thuê chuyên gia Mỹ chuyên về thức ăn và môi trường của tôm. Tôi đã thấy Thái Lan làm như vậy. Nhưng một chữ tiếng Mỹ bẻ làm đôi tôi không biết, nhỡ thuê phải gián điệp hay chuyên gia rởm thì bỏ mẹ!
    - Có đủ tiền thuê chuyên gia Mỹ không?
    - Tiền thì lo được, nhưng cái khoản tiếng Mỹ và làm sao chọn được chuyên gia đích đáng thì chịu! Tỉnh Bến Tre đi sau nhưng lai làm tốt hơn chúng tôi...
    - Tốt hơn chỗ nào?
    - Lãnh đạo tỉnh và các cơ sở nghiên cứu bên ấy nhảy vào cuộc...
    - ...
    ...Cuộc sống quả là rắc rối! Nhà nước của dân, do dân, vì dân ơi!.. - Ông Tám rên lên trong đầu.
    Lại đến hẹn, ông Tám chủ động gọi điện thoại về nhà. Ông vui mừng là mọi chuyện ở nhà đều ổn, nghĩa là ông có thể đi tiếp. Mừng hơn nữa là ông không thấy bà Tám phàn nàn về việc ông đã đi quá lâu.
    - Ông ơi, tôi vừa nhận được một cái thư viết tay của ai đó gửi cho ông. Thư viết trên một mảnh giấy trắng, không tiêu đề, không đóng dấu, tên người gửi viết không rõ.
    - Chắc lại anh chàng vu vơ nào đó mời tôi ra làm cố vấn cố veo gì đấy?
    - Thư mời thì đúng, nhưng không mời ra làm cố vấn!
    - Bà chịu khó đọc cho tôi nghe xem nào!..
    Cái thư mời của anh chàng vu vơ nào đó lôi ông Tám một mạch từ Ninh Thuận lên tuốt An toàn khu ở Việt Bắc thời kháng chiến chống Pháp: Tổng công trình sư công trình thuỷ điện Na Hang mời ông Tám lên dự lễ khởi công xây dựng công trình này.
    Na Hang ngày xưa nổi tiếng là nơi rừng thiêng nước độc và là nơi giam cầm tù chính trị thời Pháp thuộc...
    - ...Bảo là đời này đã quên Tám Việt thì oan cho đời quá!...
    Ông Tám tự xin lỗi như vậy trên đường từ Đà Nẵng bay ra Hà Nội.
    Từ Hà Nội, ông bạn vàng của ông cho xe đón ông lên thẳng Na Hang. Hai người biết nhau từ hồi xây dựng công trình thuỷ điện Trị An, kết bạn với nhau vì cùng một tính cách: Nói là làm, làm quyết liệt. Khi ông Tám còn làm việc, hai người chỉ thỉnh thoảng gặp nhau trên điện thoại.
    - Em cứ gửi cầu may cái thư mời, chứ có giấy má gì đâu, thế mà anh đến thật! - ông giám đốc nói với ông Tám. Ông xưng hô như vậy vì kém ông Tám gần hai mươi tuổi.
    - Cậu đã mời, thì dù phải lội bộ lên đây mình cũng đi. Mình cứ nhớ mãi cái ngày cùng với cậu lên đây khảo sát thực địa cho công trình này. Hồi ấy từ Hà Nội bò lên đây chúng mình phải mất hai ngày đường!
    - Đã ngót nghét cả chục năm nay rồi còn gì nữa anh. Anh và em là hai người đầu tiên đi thăm thú thực địa cho công trình này, nên không thể không mời anh được!
    - Nhưng bây giờ đi lại sướng quá! Nhận được điện thoại của bà xã, mình đang ở Ninh Thuận, mình đi xe đò ra Đà Nẵng rồi bay luôn ra Hà Nội. Tối hôm qua còn ngủ ở Hà Nội thế mà trưa nay đã ngồi đây ăn cơm với cậu rồi!
    - Nghĩa là anh vẫn chưa nhận được thư mời của em?
    - Bà xã mình đọc cho nghe qua điện thoại rồi nhờ người mua luôn vé máy bay cho mình!
    - Thế mới là anh Tám! Ăn cơm ở đây, để anh nghỉ ngơi một lúc rồi em đưa anh về nghỉ ở nhà em. Anh sẽ là khách của nhà em đến bao giờ anh không thích ở đây nữa thì thôi!
    - Sao, lập gia đình rồi à?
    - Vâng, em bây giờ là công dân Na Hang!
    - Từ bao giờ vậy?
    - Khảo sát và thiết kế xong công trình này, huyện Na Hang kết nạp em làm công dân của huyện. Mất đúng 5 năm anh Tám ạ!
    - Đất lành chim đậu?
    - Nói như anh cũng đúng.
    - Thế mà cậu không báo cho mình biết!
    - Anh ơi, xưa nay em vẫn chúa ngại cầm bút viết thư. Cái thư em viết mời anh lên đây có lẽ là lá thư duy nhất kể từ ngày hai anh em ta lên thăm thực địa ở đây. Vì em không còn cách nào khác để liên hệ với anh.
    - Mình cứ nghĩ là cậu quên mình rồi. Cô ấy làm gì, mấy con rồi?
    - Vợ em là con gái Na Hang, năm ngoái vừa mới đậu cái “bằng bộ trưởng bộ y tế” huyện này. Tụi em chưa có con. Nghĩa là khi em lên đây nhà em mới bắt đầu vào học đại học Y, năm ngoái tốt nghiệp. Cô ấy xin trở về công tác tại Na Hang, thế là chúng em tổ chức lễ cưới...
    - Đi Nam về Bắc mãi rồi cũng phải có một nơi dừng chân, có phải không?
    - Chính em cũng không tưởng tượng nổi đường đời của mình, anh Tám ạ. Em là con trai Hà Nội, tốt nghiệp Bách khoa em đi B luôn, cho đến khi vào tận Sài Gòn, rồi xây hết cái này cái khác, gặp anh ở Trị An, sau đó em lên Xê Xan, đi Đa Nhim, rồi lên Ya Ly(*) [(*) Tên các công trình thuỷ điện ở miền Trung.] ... Em trở lại Hà Nội nhưng xe đi quá đà, đưa em vọt lên Na Hang!
    - Còn đi tiếp nữa không?
    - Trước mắt em phải lo xây dựng xong thuỷ điện Na Hang đã...
    - Cậu vẫn năng nổ hình như không có tuổi! Giá mà nhuộm cái tóc muối tiêu của cậu đen đi một tý thì hay đấy!
    - Không được anh ạ. Nếu thế em sẽ bị cơ cấu vào lãnh đạo mất!
    - ???
    Bản Na Hang, rồi huyện Na Hang, giờ đây đang trên đường trở thành thị trấn Na Hang...
    Sau bao nhiêu năm bây giờ trở lại, ông Tám được chứng kiến một sự thay da đổi thịt khác thường của vùng đất ma thiêng nước độc này. Đường sá phục vụ cho việc xây dựng công trình và cho việc xây dựng thị trấn mới đã hoàn thành. Na Hang náo nhiệt, ngày đêm rầm rập bước chân người đi về một tương lai đã được quy hoạch khang trang...
    Đi cạnh người bạn vong niên tóc đã muối tiêu nhưng tính cách không hề thay đổi, ông Tám quan sát vùng hồ chứa nước sẽ hình thành, tìm hiểu kỹ lưỡng vùng quy hoạch thị trấn mới.., chỗ này chỗ khác ông bắt gặp những nụ cười rạng rỡ của mọi lứa tuổi... Ông đã biết các khu dân cư Đa Nhim, Ya Ly, Xê Xan... thay đổi như thế nào... Trong tiếng động cơ các loại xe, các loại máy ầm ầm trên công trường vọng về, ông vừa đi vừa mường tượng rõ rệt về một thị trấn Na Hang trong một ngày không xa...
    Trong niềm vui khôn xiết của mình về Na Hang, về cuộc hàn huyên với người bạn vong niên giờ đây tóc đã muối tiêu, bỗng dưng trong lòng ông nhói lên nỗi xót xa về những vụ tham nhũng đã xảy ra kìm hãm sự phát triển của Mường Tè trước đây(*)...[(*) Thuộc tỉnh Lai Châu.]
    Đêm hôm trước khi chia tay, hai người nói chuyện với nhau gần đến sáng về dự án thuỷ điện Sơn La. Ông Tám bất ngờ về thái độ ngang ngạnh của bạn mình.
    - Nói thực đi, cậu mệt mỏi, hay quá thận trọng?
    - Cả hai tâm trạng này đều không thể có được trong máu nghề nghiệp của em.
    - Nghĩa là cậu tin rằng cậu đã cân nhắc tỉnh táo mọi khía cạnh?
    - Em vốn có máu lạnh trong xử lý mọi thông số kỹ thuật, kinh tế và môi trường em có trong tay. Em tin rằng đối với công trình thuỷ điện Sơn La, phương án thuỷ điện kết hợp với thuỷ lợi để bổ trợ cho thuỷ điện Sông Đà tối ưu hơn, an toàn hơn so với phương án thuỷ điện cao hay đơn thuần. Không thể cứ làm thuỷ điện là chỉ dành mọi ưu tiên cho điện. Vả lại tỷ trọng thuỷ điện của nước ta quá lớn rồi, nên thuỷ điện kết hợp với thuỷ lợi là tối ưu nhất!
    - Thì phương án thấp kết hợp với thuỷ lợi đã được chấp thuận rồi đấy thôi.
    - Thật là may. Tranh cãi chật vật lắm đấy anh ạ.
    - Những dữ liệu và thông số về động đất ở vùng này có đáng ngại không?
    - Ai mà biết được ông trời đánh xúc xắc như thế nào ạ!?(*) [(*) A.Einstein có câu nói nổi tiếng về thế giới tự nhiên: "Thượng đế không chơi trò đánh xúc xắc!”.]. Địa tầng vùng này có các nếp gãy, chung quanh thường có động đất, tuy có xa xa một chút. Song chung quanh khu vực Thái Bình Dương đã có lúc xảy ra động đất tới tám hay chín độ rích- te (Richter), bán kính hoạt động có thể cả nghìn cây số... Mấy trận sóng thần ở ven biển Đông đã cảnh báo điều này.
    - Thế thì nguy hiểm lắm?
    - Tự nhiên bao giờ cũng đày rẫy bí ẩn và ẩn số.
    - Ý cậu thế nào?
    - Công trình nào mà không phải tính đến rủi ro hả anh? Bên cạnh việc đánh giá riêng lẻ từng thông số kỹ thuật, cần đặt từng thông số vào tổng thể các thông số khác của cả công trình anh ạ, kể cả những yếu tố liên quan đến an ninh chính trị, quốc phòng, thiên tai, sinh thái... Trong mọi cuộc tranh luận về Sơn La, em đều kiên định bảo vệ phương pháp luận này và làm gai mắt nhiều người... Đương nhiên em thừa nhận làm theo ý em thì gian khổ hơn, tốn kém hơn.
    - Kinh nghiệm dày dạn và bảo thủ thường tranh chỗ của nhau đấy.
    - Có thể em sai. Em không thể quên những điều em tự rút ra cho mình về thuỷ điện Thác Bà. Đất đai và môi trường tự nhiên là vấn đề số một anh ạ... Mặc dù em dự tính trong vòng 15 - 20 năm tới nước ta phải có một sản lượng điện gấp ba hay bốn lần hiện nay thì mới đáp ứng yêu cầu phát triển.
    - Hay là cậu còn thiếu cái bằng tiến sĩ, giáo sư gì đó, nên ý kiến của cậu kém trọng lượng?
    - Cũng có thể như vậy anh Tám ạ, mặc dù không ít công trình nghiên cứu của em được trích dẫn trong một số đề tài khoa học đứng đắn. Sơ sơ em có hơn một chục công trình như thế đã công bố trong nước ngoài nước.
    - Thế cậu còn ngần ngại gì không tiến lên một bước nữa trên con đường hàn lâm?
    - Anh Tám ơi, ngoài đời bây giờ có quá nhiều tiến sĩ rởm và giáo sư rởm. Đời này có thêm một vài cái bằng thật đi nữa thì người đời cũng khó mà phân biệt được ai là thật, ai là rởm, mà em thì lại không muốn được thơm lây vì những của rởm ấy!
    - Chà, chúa kiêu ngầm!
    - Ngoài ra dự án thuỷ điện ra, còn có còn biết bao nhiêu yếu tố kinh tế, xã hội, văn hoá, dân tộc, các vấn đề chính trị đối nội và đối ngoại có liên quan của Sơn La nói riêng và của cả vùng Tây Bắc nói chung, phải kết hợp tốt với phát triển vùng nữa anh ạ... Tất cả phải xem xét kỹ và giải quyết đồng bộ anh Tám ạ. Những vấn đề này anh rành hơn em!
    - Vì thế cậu không đi Sơn La mà đến Na Hang?
    - Công trình trọng điểm quốc gia, vinh dự lắm chứ ạ!.. Nhưng không hẳn thế, có lẽ vì em bây giờ là công dân của Na Hang!.. Anh nói đúng, em đã từ chối tham gia công trình này. Em không thích cộng tác với một số người quá nhiệt tình trong nhóm chuyên gia. Có thể em sai.
    - Biết là mình có thể sai mà vẫn nghi ngờ?
    - Vâng. Làm khoa học phải như thế.
    - Hoặc là cậu nghi ngờ oan cho họ, hoặc là nhiệt tình này của họ là một tội ác, tại sao cậu không đi đến một kết luận dứt khoát?
    - Nói về Thác Bà thì em chứng minh được lợi và thiệt, nói về cái chưa có thì em chỉ có thể dựa vào khoa học để phán đoán thôi. Em thực sự cầu mong quyết định không đi Sơn La của em là sai lầm, nhưng em rất ngán cộng tác với những cái đầu không tranh luận được với nhau tới cùng...
    - Cậu ngán người ta, vậy người ta thích cậu à?
    Anh bạn tóc muối tiêu cười:
    - Có thể họ rất ghét em...
    - Thế mà cậu vẫn khư khư ý kiến của mình?
    - Em chỉ chưa thuyết phục được chính mình thôi. Vả lại về một công trình hệ trọng như Sơn La, ý kiến trái nhau là chuyện hiểu được anh ạ, là cần thiết, là điều tốt nữa là khác... Đường dây 500 kilô von chẳng bị phản đối lên phản đối xuống là gì. Bây giờ thì cả nước ca ngợi...
    - Mình quên chưa hỏi, cậu đã được kết nạp Đảng chưa?
    - Em vẫn còn suy nghĩ ạ! Nếu người hỏi em câu này không phải là anh, em sẽ tự ái đấy!
    - Hỏi thực lòng, sao cậu vẫn mãi cái tính ương bướng thế?
    - Tự câu hỏi của anh đã trả lời anh rồi còn gì nữa.
    Đi hết một vòng lên đến tận Na Hang ông Tám mới quay trở lại Thành phố. Lang thang khắp nơi như vậy, ông càng tin là mình đang đi khám phá cái mới, nghĩa là những cái ngay bây giờ và sắp đến cần làm tiếp hoặc cần làm khác đi. Bà Tám xót xa vì thấy ông trở về sạm nắng, người sắt lại, có vẻ ôm ốm chút ít so với trước, nhưng bà lại hỏi ông chuyện khác:
    - Khăn rằn ai tặng mà đẹp vậy?
    - À... à, đó đây vẫn còn kẻ nhớ người thương mà...
    - Thế... nghỉ vài hôm lại người rồi hành hương tiếp chứ?
    - Tôi biết bà sẵn lòng cho phép mà...
    Bà Tám đành cười trừ:
    - Tôi nghĩ không sai mà, tra khảo ông thật khó!..
    Ông Tám sướng lắm, cười thật to, vì biết là mình đã thoát hiểm, khiến bà Tám cũng phải bật cười theo. Câu chuyện cái khăn rằn cũng dừng ở đây...
    Những điều thu thập được trong chuyến đi thôi thúc ông Tám đến thăm bà SÁU Nhơn và cánh anh em Vũ một lần nữa...
    Ông được nghe thêm nhiều chuyện và hiểu rõ hơn nhiều chuyện. Qua những dẫn chứng của Bích Ngọc và Bảo Vân, chuyện buôn lậu của Công ty xuất nhập khẩu của Trung tâm Thắng - Bạch Liên rõ mười mươi, hải quan và các cơ quan an ninh kinh tế hình như nhắm mắt làm ngơ, việc Bạch Liên tham gia phá liên doanh trồng bạch đàn Kiên Phong... Lần này ông được anh em Vũ kể cho nghe khá tỷ mỷ. Mọi tai hoạ cứ như là từ trời quang mây tạnh giáng vào công ty Ngọc Vân, những việc họ đã làm để cứu cơ nghiệp của mình. Riêng câu chuyện mảnh giấy viết tay của Chín Tạ cất trong két sắt thì bốn anh em Vũ vẫn giữ kín với ông Tám.
    Ông Tám thầm phục sự chèo chống anh em Vũ.
    ...Cả nước có biết bao nhiêu nghị lực như thế này bị phung phí, bị huỷ hoại? Có biết bao nhiêu ý tưởng, bao nhiêu hoài bão bị bóp chết từ trong trứng?.. Nếu như mọi nghị lực này được hướng vào chiếm thị trường mới, hướng vào những sản phẩm mới! Nếu như hệ thống bộ máy nhà nước đứng hậu thuẫn phía sau những nghị lực này! Nếu như những nghị lực này được toàn xã hội cổ vũ, tôn vinh, giám sát!..
    - Bác Tám ạ, cháu xin hỏi, theo bác xí nghiệp tư nhân 23-9 của chúng cháu có gì khác biệt lớn nhất so với một xí nghiệp quốc doanh tương tự? - Bảo Vân hỏi ông Tám.
    - Bảo Vân, em quen mồm mất rồi, phải gọi xí nghiệp 23-9 là xí nghiệp dân doanh chứ! - Bích Ngọc chữa lại câu nói của em mình.
    - Chúng mình hỏi ý kiến bác Tám, chứ có viết báo đâu mà phải quanh co hả chị Ngọc! - Bảo Vân đáp lại.
    - Hai chị em cô này ghê thật, chanh chua hết chỗ nói!.. Ngày hôm qua bác vừa mới đến thăm xí nghiệp 23-9 mới ở Nam Lái Thiêu của các cháu rồi. Câu trả lời của bác là như vậy đấy! - Ông Tám không trả lời thẳng vào câu hỏi.
    - Chết thật, bác đến thăm lúc nào mà chúng cháu không biết? - Bích Ngọc và Bảo Vân cùng kêu lên vì ngạc nhiên.
    - Bác đang đi vi hành mà! Bác hỏi thăm rồi ngồi xe ôm đi tới. May quá, gặp ngay anh thường trực cũ ở cổng, anh này nhận ra bác, thế là anh ta kiếm cho một người dẫn bác đi xem...
    - Cháu chịu bác là người tinh đời. Quả thực nếu là xí nghiệp quốc doanh thì xí nghiệp 23-9 bị khai tử rồi, không thể từ đám gạch vụn ở Thới Trạch để mọc ra xí nghiệp 23-9 ở Nam Lái Thiêu được bác ạ. - Bảo Vân khâm phục sự thành thật của ông Tám.
    - Thưa bác Tám, cháu cứ phân vân vì sao cùng trong một nền kinh tế mà lại có con đẻ, con nuôi, con dì ghẻ, con vỗ béo, con để thịt thế hả bác? - Vũ chưa chịu để ông Tám yên.
    - Câu chuyện này còn dài, cháu ạ.
    - Anh Vũ ơi, đất nước ta là đất nước của “vì sao?" mà! Em nói trước nhé, sẽ còn nhiều "vì sao?" đấy cho mà xem. Mà những vì sao trên trời thì không ai đếm được! Thưa bác Tám, cháu trả lời anh Vũ hộ bác như thế có được không ạ?
    - Bảo Vân, con đanh đá quá đó! - Bà Sáu Nhơn từ đầu chỉ ngồi nghe, bây giờ mới lên tiếng can cháu mình.
    Trước khi ông Tám đứng dậy ra về, bà Sáu Nhơn phàn nàn với ông:
    - Thành phố ta hình như ngày càng bẩn ông Tám ạ! Bẩn nhất là có nhiều người làm việc nhà nước sống bẩn quá, ăn dơ quá...
    Ông Tám chết lặng trong lòng.
    Nỗi lo trong ông Tám càng day dứt.
    Lòng vòng thế nào ông Tám gặp Hai Hân, được Hai Hân mời vào thăm xí nghiệp in liên doanh. Ông đã cắt băng động thổ hay khánh thành nhiều công trình liên doanh kiểu như thế này. Song bây giờ có thời giờ, ông hỏi Hai Hân nhiều điều và đi xem rất kỹ. Đôi lúc ông ngờ rằng có một Hai Hân nào đó hoàn toàn khác đang đối diện với ông, chẳng giống cái anh chàng nắm lấy tay ông, chú chú cháu cháu khẩn khoản xin gặp ông mười lăm phút nhưng ông đã cho gặp hẳn cả nửa giờ năm nào...
    - Bây giờ gặp tôi, cậu định xin cái gì?
    - Chú bây giờ chẳng có cái gì để cho cháu xin cả.
    - Vẫn giữ được cái bộc trực xưa nay, tôi rất mến cậu vì lẽ này. Giả dụ tôi còn đương chức, cậu sẽ xin điều gì?
    - Cháu chỉ xin chính sách phải ổn định, nếu có sửa thì nhất thiết chỉ theo một hướng là thoáng hơn!
    - Cậu nhất quyết chống cái gì bây giờ?
    - Sự tù mù ạ.
    - Luật pháp, chính sách ngày càng được chấn chỉnh đấy thôi. - ông Tám cố khơi cho Hai Hân nói.
    - Sửa đổi thế nào cũng vẫn cứ tù mù nhập nhèm được chú ạ, vì nhiều thứ đã được cài đặt sẵn trong các văn bản hướng dẫn thi hành luật của các cấp thừa hành. Cháu gọi đấy là các văn bản hướng dẫn tham nhũng theo pháp luật!
    - Đảng viên mà ăn nói thế à?
    - Không ạ, người thực thi nó cố ý làm như vậy ạ! Bắt đầu từ cái anh thảo văn bản thi hành luật ạ...
    Hai Hân lục ngăn kéo rồi đưa cho ông Tám một bài báo cắt:
    - Chú ơi, đây là bài báo làm cháu vừa tức vừa buồn cười. Chú ạ, công-ten- nơ tiêu chuẩn quốc tế là 30 tấn, theo quy định đã ban hành thì phải chặt công- ten-nơ ra làm ba chú ạ, với cái lý là bảo dưỡng đường sá! Cháu giữ lại bài này làm nhân chứng lịch sử vì nó biết nói ạ!
    - Đã thông báo trên tivi thu hồi văn bản này từ hồi nảo hồi nào rồi cơ mà?
    - Vâng, đúng thế ạ. Sau đó có văn bản mới quy định chiều cao lưu không của xe chở công-ten-nơ là bốn mét hai (4,20m). Thế nhưng tiêu chuẩn quốc tế phổ biến lại là bốn mét ba lăm (4m35 m) ạ.
    - Trời đất ơi, tinh vi quá, dã man quá! - Ông Tám rên lên, hai tay nắm lại...
    - Vâng, vô cùng tinh vi chú ạ. Chú có cách gì chém được các xe chở công-ten- nơ thấp bớt đi mười lăm phân không ạ?!
    - ??? - Ông Tám ngơ ngác, mãi mới kêu lên - ...Mười lăm phân khốn nạn!
    - Chú ơi chưa hết đâu, giới kinh doanh kêu dữ quá đến tai Thủ tướng. Gần đây Bộ lại cho ra văn bản mới, quy định chiều cao này là từ bốn mét hai đến bốn mét ba lăm.
    - Tại sao không quy định dứt khoát là bốn mét ba lăm? - Ông Tám hỏi lại.
    - Có mà trời biết chú ạ. Phải có mấy phân du di cho mấy chú công an mới có đất mà làm luật chớ! Nhưng quy định mới này rõ ràng làm lòi tói sự thật là xe chở công-ten-nơ bốn mét ba lăm vẫn đi được trên đường sá của ta, có phải thế không chú?
    - Nghĩa là quy định nào cũng vẫn cài sẵn cái bẫy tiếp tục hành doanh nghiệp?
    - Theo cháu biết quốc lộ thường có nhiều vốn ODA(*) [(*) Official development Assistance: Nguồn vốn vay viện trợ phát triển của chính phủ các nước phát triển dành cho các nước đang phát triển, với những điều kiện thanh toán ưu đãi, nhưng lại ràng buộc với những điều kiện chính trị, với công trình hoặc vấn đề kinh tế cụ thể, đòi hỏi nước đi vay phải có khả năng góp một phần vốn đối ứng để thực hiện công trình.] , phải xây theo tiêu chuẩn quốc tế. Cháu cứ tưởng là sau cái bận y tế có cái văn bản chỉ cho phép làm mát-sa đến bẹn thì các Bộ khác phải rút kinh nghiệm chứ, ai dè...
    - ???
    Ông Tám đờ người ra, chẳng nói chẳng rằng.
    ...Thì ra bây giờ các người nhà nước làm ăn như thế! Sau mười lăm năm đổi mới, đất nước vẫn đang trên đường đi tới một ngã ba quyết liệt chăng?..
    ...Một ngã ba: Hoặc là... Hay là...
    Nỗi lo lắng này dẫn dắt ông Tám đi thăm khu trồng bạch đàn Kiên Phong và Cụm 9 lần thứ hai, với những kinh nghiệm và hiểu biết ông vừa mới thâu lượm được trong chuyến đi bị bà Tám gọi là vi hành. Ông tin rằng mình đã hiểu được ngọn ngành mọi chuyện...
    Ông quyết định đến thăm chín Tạ, sau gần một năm “vi hành"...
    Dự định đơn giản này, ngay từ đầu bị biến tướng tức khắc. Chín Tạ không để cho ông đến thăm tại cơ quan, mà lại mượn cớ tình xưa nghĩa cũ, mời ông bà Tám đến ăn cơm tối tại nhà.
    Chín Tạ nói là tình xưa nghĩa cũ, nhưng mấy năm nay vào đây vợ chồng ông Tám chẳng thấy mặt mũi Chín Tạ đâu cả, điện thoại cũng không. Từ ngày ông bà về trong này nghỉ hưu, vợ chồng Chín Tạ chỉ đến thăm có một lần, chừng mươi mười lăm phút, ngay hôm đầu tiên ông bà vào tới trong này.
    - Về hưu cũng là một thước đo tình người. Ông không nghĩ thế hay sao? - Bà Tám hỏi chồng.
    - Đành là vậy, nhưng bây giờ Chín Tạ đã có lời mời.
    - Tôi hiểu lắm chứ, nhưng có lẽ tính tôi cố chấp.
    Thế là ông Tám phải đi một mình.
    Từ phòng tắm hơi, ông Chín trần như nhộng tồng ngồng đi sang bồn tắm đấm lưng bằng nước nóng. Ông xoay bên nọ, xoay bên kia, lúc nằm ngửa, lúc ôm lấy thành bồn như đang ôm một ai đó, hướng các đấm nước vào những nơi trên thân thể tạo ra cho ông những khoái cảm kích thích nhất. Ông lim dim nhắm mắt, cố tưởng tượng ra Bạch Liên đang mơn trớn, xoay vần thân thể mình, có lúc đấm nước mang lại cho ông khoái cảm cực độ như khi đang hành lạc...
    Đánh vật thoả thuê với cái bồn đấm nước nóng, ông Chín leo ra khỏi bồn, khoác lên người cái áo tắm rồi ra nằm dài trên cái ghế mây ngả lưng để thư giãn. Gió hiu hiu qua hành lang khiến ông thiếp đi một lúc mà không biết, Bạch Liên và mấy cô ô- sin bị bà Chín đuổi lại hiện lên quanh quẩn bên ông...
    Khoan khoái là thế, nhưng ý nghĩa bữa cơm mời Tám Việt quan trọng quá, ông cố xua đuổi cái ngủ đang gạ gẫm đôi mắt ông, đầu óc lục lọi những điều Bạch Liên giảng giải... Hai mắt ông lim dim không dám nhắm hẳn lại, nhưng bên tai ông, tiếng Bạch Liên như chim hót đưa ông vào hết đề tài này đến đề tài khác, những câu hỏi hóc búa cần chuẩn bị để ứng khẩu với ông Tám Việt... Ông mơ mơ tỉnh tỉnh nhẩm nhẩm những lời Bạch Liên dặn dò trong cả một tuần lễ vừa qua...
    Nói nôm na là mọi chuyện đã được phân công chu đáo từ mấy tuần nay. Để bữa cơm của ông Chín đãi ông Tám Việt được hoàn mỹ, bà Chín phải nấu nướng những món ăn độc đáo miền Đông Nam bộ, còn Bạch Liên phải làm các bài tập cho ông Chín đối thoại trôi chảy với ông tám Việt về bất kể đề tài gì có thể đụng chạm tới trong bữa ăn hôm nay.
    - Phải làm cho cái lão Tám này lác mắt và bớt cái thói hợm mình là cán bộ lão thành cách mạng... Chín Tạ thời nay không còn là cậu bé cần vụ năm nào nữa đâu... - Chín Tạ giao nhiệm vụ cho Bạch Liên.
    - Em hiểu. Em hiểu...
    Song Bạch Liên lên lớp mới được có hai buổi, ông Chín đã thấy ngán:
    - Mời ổng ăn có một bữa cơm mà sao bắt người ta chuẩn bị dữ thế? - ...Ông Chín thấy có những bài tập không nuốt được.
    - Thế là anh chẳng hiểu gì ông Tám Việt hết! Một là ông này sẽ làm anh cứng họng nhiều chuyện. Hai là anh phải chủ động lôi ông ta vào câu chuyện của mình. Anh chọn cách nào thì tuỳ...
    - Ừ ừ... Được! Nhưng mà nói thế nào cho người ta dễ nhớ chứ!.. Ai lại lôi mọi chuyện trên trời dưới biển vào bữa ăn thế này!.. Lại cả chuyện văn hoá nữa! Mà tôi thì hiểu gì về văn hoá hả cô Bạch?
    - Bây giờ đang là mốt đấy, nếu anh không muốn bị cái lão Tám dắt mũi anh vào các bẫy của lão ta...
    Càng nằm nhẩm các bài tập, ông càng thấy thèm ngủ. Ông vùng đứng dậy. Đi đi lại lại một lúc, ông thấy đầu óc minh mẫn hơn... Bây giờ ông thấy những lời dặn của Bạch Liên thật rành rọt, dễ nhớ... Ông tỉnh táo ngay, vì dù sao trưa nay đã được ngủ đẫy mắt. Ông sắp đặt trong đầu các tình huống... Ông xem đồng hồ, hãy còn nhiều thời giờ lắm.
    Phải chủ động cho cuộc đối thoại lịch sử này... - ông Chín tự nhủ với mình.
    Chín Tạ vốn hiểu khẩu vị ông Tám, lại rất sành những món ăn đặc sản của vùng đồng bằng Nam bộ, nên bữa cơm được chuẩn bị rất công phu...
    Xem đồng hồ lần nữa, ông Chín đứng dậy, chải chuốt đầu tóc, mặc bộ quần áo đũi tơ tằm ông đã chọn sẵn, rồi đích thân đi xem lại phòng ăn. Ông Chín không muốn cho vợ chồng Hai Tấn dự bữa cơm này, vì sợ Hai Tấn dễ lộ chuyện trong gia đình, mà vợ Hai Tấn thì quá đỏng đảnh, người không ra người... Chín bà không hiểu ý này, nên bàn ăn vẫn cứ sắp xếp đủ tám ghế, bát đũa cũng thế...
    - Bà Chín ơi! Bà Chín!..
    Ông Chín gọi toáng lên mấy lần, nhưng không thấy bà Chín đâu cả. Ông chạy xộc xuống nhà bếp, ngơ ngác nhìn bà Chín đang xồn xồn mắng người ô-sin mới.
    - Sao mày ngu thế. Tao đã dặn trưa nào cũng phải trộn cơm cho con Ki đúng bữa, buổi sáng là sữa mi-lô (Milo), thế mà đến giờ này mày vẫn chưa cho nó ăn!
    - Thưa bà trưa nay quá bận việc chuẩn bị cơm khách, nên con quên mất.
    - Mày có nhịn được bữa nào không mà bắt nó nhịn hả? Mày để nó chết đói thì mấy mạng của mày cũng không đổi được con chó nhà tao đâu!..
    Bà Chín tay đã quơ được cái cán chổi, toan đập cho người ô-sin vàì đập thì con Ki đã nhảy cẫng lên quấn lấy chân bà, rúc vào trong ống quấn lấy chân bà, rúc vào trong ống quần bà liếm liếm khắp nơi. Bà Chín đang giận dữ là thế mà quăng cái chổi đi, bế con ki lên vuốt ve, hôn hôn hít hít, để cho nó liếm cả vào mặt:
    - Ôi Lúc-ki! Lúc-ki! Con của mẹ đây rồi! Sữa Mi-lô nhé?.. Mi-lô Lúc-ki nhé? Giờ này mà nó chưa cho con ăn thì con chết lả mất thôi!.. Mi-lô nhé! Ngon lắm... - Thực ra con chó bông này được Bạch Liên đặt tên cho là Lucky (lấc-ki), nhưng bà Chín không phát âm đúng tên được.
    - Dẹp, dẹp!.. Sắp đến giờ khách tới rồi!.. - Ông Chín mắng ô-sin rồi quay sang mắng bà Chín - Dẹp ngay! Không lo đi thay quần áo mà cứ đứng đây ầm ĩ cãi nhau chuyện chó với má! Suốt ngày lúc nào cũng mi-lô với lúc-ki! Sốt cả ruột!..
    - Cãi nhau? Thế nào là cãi nhau? Với ai? Lại bênh nhau chằm chặp hả! Gớm nhỉ!...
    - Thôi! - Chín ông quát to rồi lôi Chín bà xềnh xệch lên phòng ăn, con Lucky tuột khỏi tay bà Chín rơi bịch xuống đất, ăng ẳng kêu đau như bị đòn...
    Chật vật một lúc, cuối cùng thì hoà bình trật tự cũng được vãn hồi trong nhà Chín Tạ, phòng ăn được sắp xếp lại, mọi người vẫn còn đủ thời giờ sang sửa đầu tóc, quần áo chỉnh tề. Người ô-sin không quên cho Lucky vào giường riêng của nó và xích lại.
    Nghe tiếng bấm chuông, ông Chín đích thân ra mở cổng. Thoạt đầu ông Chín không hiểu chuyện gì xảy ra. Ông đứng ngây người nhìn ông Tám móc ví trả tiền cho người lái xe ôm, rồi mới quay ra bắt tay mình. Ông Chín đinh ninh là có xe của thành uỷ rước ông Tám...
    ...Hồi chiều mình còn dặn đi dặn lại Văn phòng Thành uỷ việc này cơ mà? Sao vợ không đi cùng?..
    Ông Chín đon đả:
    - Chào anh Tám ạ, thôi chết, xe Thành uỷ không đến đón anh chị hay sao mà anh phải đi xe ôm? Chị không đến hả anh? Em đã dặn kỹ Văn phòng Thành uỷ việc này rồi cơ mà.
    - Văn phòng Thành uỷ có điện hỏi, nhưng mình bảo họ khỏi đón. Bây giờ mình là người tự do!
    - Anh Tám vẫn là người thích đùa. Chị không đến hả anh?
    - Bả đang mệt, nên cáo lỗi.
    - Em thấy anh hình như có vẻ mập ra?
    - Tôi cũng đang lo nhàn rỗi dễ phát phì lắm... - Ông Tám biết là Chín Tạ nói xạo cho qua chuyện, ở nhà bà Tám đang rên lên vì ông sút cân sau chuyến đi “vi hành".
    Lúc này cả nhà ông Chín, kể cả các gia nhân, đã ra đến cổng để chào ông Tám và đón ông vào nhà. Vợ chồng ông Chín, vợ chồng con trai ông Chín và các gia nhân thì không nói làm gì, nhưng trong số người đến chào ông Tám có hai người lạ mặt, quần áo sang trọng như khách mời, ông Tám không giấu được sự ngỡ ngàng của mình.
    Khi tới trước mặt Bạch Liên, ông Tám sững lại, hình như ông bất giác lùi lại một bước. Không biết vì cái nhìn đa tình sắc như dao hay là vì một cái gì đó rất khó xác định của người đẹp lạ thường này... Ôi, chẳng lẽ mình hồn xiêu phách lạc trước cái đẹp này?.. - Ông Tám tự hỏi lòng như thế, nhưng cũng làm chủ được mình ngay:
    - Hai cháu tôi đoán ra ngay, còn đây là... - Ông Tám chỉ vào Bạch Liên để lấy lại chủ động cho mình.
    - Thưa anh đây là cô Bạch, gọi đủ tên là Bạch Liên, có họ về đằng nhà em và là trợ thủ quan trọng của nhà em.
    Bạch Liên đưa cả hai tay ra bắt tay ông Tám, giữ tay ông khá ân cần:
    - Dạ, em là Bạch Liên ạ. Em được nghe nhiều về anh lắm ạ…
    - Vậy hả? - Ông Tám lúc này đã trấn tĩnh.
    - Còn đây là cậu Thắng, cũng là người nhà, chút nữa em sẽ giới thiệu tiếp với anh. - Ông Chín đon đả, đoạn ông Chín quay về phía Bạch Liên và Thắng, liến thoắng: - ...Anh Tám hơn tôi một giáp. Chúng tôi kết nghĩa anh em với nhau từ hồi còn ở Quân khu 9. Lúc ấy anh Tám đã tham gia lãnh đạo quân khu, còn tôi mới chỉ là liên lạc viên. Chính anh Tám đã kết nạp tôi vào Đảng, rồi bố trí cho tôi làm công tác dân vận... - Ông Chín quay sang ông Tám Việt - ...Tính ra từ ngày ấy thế mà đã đã hơn 30 năm rồi anh Tám à...
    - ...
    Ông Tám không khỏi ngạc nhiên là Chín Tạ đến bây giờ vẫn giữ mãi cái liến láu ngày xưa ở Quân khu 9. Cái giọng này chẳng phù hợp chút nào với những lời chín Tạ đả kích ông sau lưng, nhất là về những chuyện liên quan đến kinh tế quốc doanh và kinh tế tư nhân... Bất giác ông Tám Việt nghĩ đến ô dù mới của Chín Tạ. Bao phen ông đã đề nghị xếp cho Chín Tạ công tác khác, nhưng đều bị đâu đó gạt phăng đi, đã vậy ông Tám còn bị mang tiếng là thành kiến hẹp hòi, là cố chấp...
    ...Bạch Liên và Thắng mà anh em Vũ kể cho mình nghe là hai người này đây! Có phải là Bạch Liên mình đã..?
    - Cơ ngơi này là con dâu em gây dựng nên. Thế hệ trẻ bây giờ hay lắm anh Tám ạ. Nhà em tháo vát là thế mà cũng chỉ đủ năng lực làm cái chân phụ việc cho cháu thôi.
    - Cháu làm gì? - Ông Tám hỏi vợ Tấn.
    Nhưng Chín Tạ trả lời thay:
    - Cháu làm trong Hội đồng quản trị công ty xuất nhập khẩu lương thực của một tỉnh miền Đông. Còn chồng cháu làm ở Sở Địa chính Thành phố.
    Ông Chín nói xạo. Thực ra con dâu ông Chín chỉ có tên trong công ty này, cô ta không làm gì cả ngoài việc suốt ngày môi son má phấn, sơn móng tay móng chân. Nghề chính của con trai ông là kinh doanh nhà đất, cái chức phó phòng kỹ thuật Sở Địa chính chỉ là phương tiện.
    ...Mỗi bước chân đi theo Chín Tạ để nghe Chín Tạ giới thiệu cơ ngơi của mình, ông Tám nhớ lại hồi ông đi ở làm thằng nhỏ trong một cơ ngơi đại điền chủ quê ông. ...Còn ở đây đúng là mình đang đi thăm dinh cơ của một ô quan trọc phú thời hiện đại.
    Càng đi ông càng thấy nhà cửa rộng thênh thang, nửa đình chùa, nửa hiện đại. Nhiều phòng, nhiều buồng, sân trước sân sau... Tiện nghi bày biện la liệt, đủ màu sắc rối mắt. Đồ Tây đồ Tàu, kê đặt lủng cà lủng củng. Đồ cổ và đồ hiện đại chen lấn nhau... Cái bể cá bằng kính to tướng, bên trong là những đèn xanh đèn đỏ với nhiều loại cá lạ... Nhưng ngay bên cạnh lại là cái bể xi măng thả cá vàng, trên là hòn non bộ rong rêu cổ kính, điểm một vài đồ sứ con con hình cái miếu, cái đền thờ, hình ngư ông ngồi câu cá... Hoành phi câu đối treo cùng một phòng với mấy bức tranh tĩnh vật của hội hoạ hiện đại, thêm mấy cái tranh Đông Hồ vây quanh... Một cái tượng bán thân bằng than đá đen bóng, ai đó đã thuê tạc biếu Chín Tạ, cái hột cơm bằng hạt quả nhãn tiêu bên cằm phải được tạc rất khéo, làm cho Chín Tạ không trộn vào đâu được. Đối diện cái tượng than đá này là một phụ nữ người Âu khoả thân, nặn bằng thạch cao trắng lốp. Cả hai đều được đặt trên một bàn kính rộng, khung i-nốc, chỉ có điều trông hơi kỳ kỳ là cái tượng trắng lốp cao gấp đôi cái tượng đen... Bàn thờ tổ tiên làm theo kiểu Đài Loan, cao gần bằng đầu người, đặt trong một gian phòng rộng. Dưới chân bàn thờ là một dàn karaôkê màn hình phẳng Sony 41 ing (inches)... Phòng khách khá rộng, bên trong kê bộ đồ ghế gụ làm theo kiểu đời nhà Thanh, đưa từ làng Đồng Kỵ ngoài Bắc vào, bên ngoài lại kê bộ sa- lông tây giả d mầu trắng... trên tường, các góc phòng... nơi nào cũng treo, kê đủ thứ, nào ảnh chụp với một vài đồng chí lãnh đạo, nào các bằng huân chương, sừng hươu, sừng bò tót... Ba ông Phúc Lộc Thọ đồ sứ Trung Quốc cao đến hơn một mét đứng trang nghiêm dưới đất đón khách, trên tường lại cũng bộ ảnh ba ông Phúc Lộc Thọ giát đến một hai cây vàng nhìn xuống chào khách... Mấy cây bon-sai cắt tỉa cầu kỳ đặt ở giữa, chia phòng khách ra làm hai phần Tây - Tàu rõ rệt, có lẽ tại phòng khách quá rộng...
    Ông Tám vừa đi vừa nghĩ bụng: nhà này chắc có quá nhiều quà biếu, thẩm mỹ khác nhau, nên mới bày biện thứ nọ chen lấn thứ kia như thế! Mà toàn là những thứ đắt tiền. Đem những thứ trong nhà này kê đặt trong bốn hoặc năm cơ ngơi như thế này thì thoáng mắt hơn...
    - Chú Chín này, đã xem phim Tể tướng Lưu gù chưa?
    - Ôi phim ấy hay lắm, em không bỏ buổi nào! Sao tự dưng anh lại hỏi em chuyện xem phim?
    - Tôi sợ rằng trong nhà này chú Chín bày biện theo dinh thự của Hoà Thân!
    - Anh Tám lại đùa em rồi. Nhà em thì làm gì có một thứ đồ cổ đáng giá nào so được với đồ cổ Trung Quốc...
    - ...Tôi thấy gọi đây là nhà của Hoà đại nhân thu nhỏ là đúng nhất.
    - Anh Tám chưa chi đã quy kết em!
    - Tại hồi này mình rỗi rãi và xem nhiều phim Trung Quốc quá đấy Chín ạ.
    - Anh tính, em thì tối ngày tối buổi bận việc cơ quan, có giúp nhà được việc gì đâu...
    - Phải, chú bận ở cơ quan như thế làm sao để mắt được đến vợ con chú kinh doanh gì, làm gì... - Ông Tám nhận xét.
    - Em là em cứ khoán trắng, anh ạ. Em chỉ giao hẹn là mọi việc phải làm đúng chính sách. - Chín Tạ rào chắn luôn.
    Ông Tám vẫn thủng thỉnh bước theo Chín Tạ, mãi mới lên tiếng:
    - Hiểu, hiểu... Chú mà không ngồi ở cơ quan như thế thì vợ con chú chẳng làm được việc gì!
    Đáp lại câu nói của ông Tám là một tiếng "hứ!" rất nhẹ vọng lên đâu đó xa xa từ phía sau, khiến ông Tám phải ngoảnh mặt lại. Nhưng ông Tám không sao biết được tiếng "hứ!" này là của Bạch Liên hay của bà Chín phát ra. Còn ông Chín chân vẫn bước tiếp, nhưng bỗng dưng thành người không biết nói. Cả gian nhà lặng ngắt trong giây lát, mấy con mối trên tường đuổi nhau kêu "tặc tặc!" nghe rất rõ. Ông Tám lại phải tìm cách phá vỡ sự im lặng:
    - Những con mối nhà này ban ngày mà kêu to dữ nhỉ. Có phải mối nuôi không đấy hả chú Chín?
    - Anh Tám là chúa khôi hài! - Bạch Liên gỡ bí cho Chín Tạ, nhưng bấm bụng cười thầm về cái mặt nghệt ra của Chín Tạ.
    - ...
    Cứ thỉnh thoảng lại chọc một câu như thế, ông Tám lững thững đi theo chủ nhà. Bạch Liên lẽo đẽo theo sau hai người nhưng vẫn giữ một khoảng cách khá xa, thỉnh thoảng cố giấu một cái cười tủm về những câu trả lời của chín Tạ và càng để ý đánh giá ông Tám Việt. Đôi lúc Bạch Liên thót tim vì thấy ông Chín không thuộc bài.
    Vì mất tự chủ, suýt nữa ông Chín đưa ông Tám đi về hướng buồng tắm để khoe cái bồn mát-sa bằng đấm nước mà ông bà Chín rất thích, nhưng Bạch Liên đã kịp thời đưa mắt đổi hướng đi của ông Chín...
    Bàn ăn dự định cho 6 người, là vợ chồng chủ nhà, ông bà Tám, Bạch Liên và Thắng, nhưng bà Tám không đến nên lại phải sắp đặt lại một lần nữa, dẹp bớt mất một ghế. Bạch Liên phải thay đổi cách sắp xếp chỗ, đặt ông Tám ngồi ở vị trí chủ toạ để tỏ lòng kính trọng, còn một bên là vợ chồng ông bà Chín, một bên là Bạch Liên và Thắng.
    ...Mình đang sống trong một gia đình chiến hữu cũ, hay là mình đang ngồi trong một hang ổ rắn độc do mình góp phần tạo dựng nên thế này?
    Trong bữa ăn, ông Tám chủ tâm gợi ý cho mọi người nói thật nhiều., ông muốn nghe thật nhiều những lời họ tự nói ra...
    - Trở lại làm dân Thành phố cũ của mình, tôi cứ ngỡ là mình bị lạc... - Ông Tám gợi chuyện.
    - Em phải xin lỗi anh chị, từ hôm anh chị chuyển vào trong này tụi em chỉ đến thăm anh chị được có một lần. Thật là thất lễ quá. Nhờ anh nói lại với chị hộ chúng em...
    - Bọn tôi bây giờ về ở hẳn trong này, lúc nào cô chú đến chơi chẳng được.
    - Anh Tám được trên điều ra Trung ương đầu năm bẩy bẩy (1977), em còn nhớ lắm, đại loại cũng khoảng một phần tư thế kỷ rồi, ít ỏi gì. Với đà phát triển này, chẳng mấy chốc Thành phố sẽ vượt Bangkok cho mà xem. Anh có tin như thế không anh Tám. - Chín ông muốn đổi hướng câu chuyện, theo đúng bài bản của Bạch Liên, điệu bộ hào hứng,
    - Tôi mong như thế, nhưng không biết bao giờ đạt được. Riêng vượt Bangkok về ách tắc giao thông và cái phố Pạtbông(*) [(*) Một phố hộp đêm và ăn chơi ở Bangkok.] thì tôi không muốn.
    - Ý em nói vượt về mặt phát triển.
    - Nghĩ được thế là giỏi đấy! Bằng cách nào?
    - Khó gì đâu anh, cứ tập hợp các doanh nghiệp nhà nước của ta lại thành những tập đoàn mạnh, đa ngành đa nghề, có sự hậu thuẫn của chính quyền, ta sẽ cạnh tranh tốt với Thái Lan và bứt lên.
    - Chú Chín định nói về mô hình các tổng công ty 90 và 91? - Ông Tám hỏi lại.
    Ông Chín bí, lâu nay không để ý phân biệt tổng công ty 90 hay 91 khác nhau thế nào, bài tập của Bạch Liên cũng không có đoạn này, ông đành liều:
    - 90 hay 91 được tuốt! Không nên tách bạch ra như thế anh Tám ạ! Miễn là các xí nghiệp quốc doanh cứ tập hợp lại với nhau thành quả đấm mạnh! Đúng với nghĩa quốc doanh là chủ đạo, không chệch hướng vào đâu được! Có nhà nước đứng đằng sau, cạnh tranh như thế thừa sức!
    - Nghe có vẻ chiến lược nhỉ! - Ông Tám gợi cho chín Tạ tiếp tục nói.
    - Em không phải là nhà kinh tế, nhưng là người làm công tác nhân sự, nên lập trường và quan điểm giai cấp phải là vấn đề hàng đầu. Phải nhiều quả đấm như thế! Thật nhiều anh ạ...
    Bạch Liên chủ định ngồi im, trong bụng thích thú xem màn kịch mèo vờn chuột.
    Câu chuyện ngắc ngứ trên bàn ăn, phần vì ông Tám chưa ra khỏi sự bứt rứt khó chịu khi phải ngồi đối diện với những người này, phần vì trí tuệ của Chín Tạ có hạn. Ông Tám lấp chỗ trống:
    - Chín nè, tại sao năm chín sáu (1996) trong này tự nhiên lại thả Năm Cam?
    ...Bỏ mẹ mình rồi, sao lại bới cái đống thối cũ từ đời tám hoánh ra thế này!.. Không thấy Bạch Liên "gà" gì cho mình chuyện này...
    Ông Chín loay hoay một lúc:
    - Quả thực em ít quan tâm đến chuyện này. Em cho đây là nhiệm vụ bên công an. Lúc đầu em chỉ nghĩ đây là một trong các vụ việc tiêu cực xảy ra hàng ngày như cơm bữa... - Chín ông cố vắt óc, nhưng không nói gì hơn được.
    Bạch Liên và Thắng hiểu đây là câu chuyện lâu rồi nhưng quá nhạy cảm, nên cả hai đều ngồi yên. Thắng thì nghĩ đến thằng cha công an đã truyền cái lệnh huỷ bỏ chuyến bay của Bích Ngọc đi Đài Loan hôm nào, trong lòng lo lắng không biết tên này có chơi bời với nhóm Năm Cam không. Còn Bạch Liên thì nghĩ đến Sinh, cái cậu cầu thủ bóng đá ranh ma chuyện gì trong Thành phố cũng biết, nhưng Bạch Liên hoàn toàn tin cậu ta không dính vào...
    Ông Tám lại phải tìm cách đẩy câu chuyện trên bàn ăn:
    - Thành phố có nhiều quả đấm như vừa nói không Chín?
    - Nhiều chứ anh. Ngay trong phòng này, bên tay phải anh là hai quả đấm. - Ông Chín chỉ vào Bạch Liên, rồi chỉ vào Thắng. - Cô Bạch bây giờ là tổng giám đốc Trung tâm thay cậu Thắng. Chuyện này em chắc anh biết rồi, vì có thông báo trên báo chí mà. Trong tay Trung Tâm bây giờ là 3 khách sạn liên doanh, một công ty xuất nhập khẩu, một công ty vận tải đường dài. Cậu Thắng bây giờ là tổng giám đốc công ty xây dựng cầu đường 30 Tháng Tư. Chính em sắp xếp chuyển hẳn Thắng chuyên đi vào giao thông để phát huy sở trường của Thắng về ngành này anh ạ. Cô Bạch phấn đấu hăng lắm, được hai tuổi Đảng rồi đó anh Tám. Có thể nói đảng bộ Trung tâm Bình Tiến thực hiện tốt chủ trương về phát huy vai trò nữ và dân chủ cơ sở. Xây dựng Đảng vững mạnh bây giờ là vấn đề sống còn anh Tám ạ.
    - Thưa anh Tám, Bạch Liên được mấy lần được cử đi báo cáo điển hình về phấn đấu gia nhập Đảng đấy ạ. - Thắng đề cao Bạch Liên với dụng ý ngầm tự đề cao công tác Đảng của mình.
    - Chín Tạ có tầm nhìn đấy! - Trong bụng ông Tám không ngờ câu chuyện đi xa đến mức vầy.
    - Nhược điểm của cán bộ trẻ bây giờ là ít quan tâm công tác Đảng. Vì thế em rất khắt khe với cậu Thắng về mặt này anh ạ. Về chuyên môn Thắng rất có năng lực, nếu phấn đấu tốt về mặt Đảng em sẽ đưa Thắng vào cơ cấu.
    - Thưa anh Tám, anh Chín vẫn phê bình em như vậy đấy ạ. - Thắng đỡ lời cho ông Chín. - Tiếp thu phê bình của anh Chín, bây giờ ngày thứ năm hàng tuần lịch làm việc của em hoàn toàn giành cho công tác Đảng trong tổng công ty em và cho đảng bộ khối giao thông của Thành phố. Nhất là hồi này tổng công ty của em đang thắng thầu liên tiếp.
    - Thưa anh Tám, Trung tâm của em hiện nay là một trong số 100 đơn vị kinh tế đóng thuế nhiều nhất vào ngân sách Thành phố đấy ạ. Công đoàn Thành phố vừa tặng thưởng tụi em cờ thi đua về các thành tích tham gia phong trào xã hội, phòng chống HIV/AIDS, hỗ trợ người nghèo... Thế nhưng em biết, anh Tám hồi còn làm việc, anh đã mấy lần nhờ công an bắt em đấy ạ. - Bạch Liên lúc này mới lên tiếng, chủ ý nói cười một cách tự nhiên.
    Tai Chín Tạ ù lên: ...Đù mẹ, chết cha mình rồi! Thế này là thế nào? Mình đâu có biết chuyện này. Thế mà tự dưng lúc nãy mình lại giới thiệu Bạch liên là người trong họ!
    - Có việc ấy, nhưng sao cô biết được? - Ông Tám bình tĩnh hỏi lại.
    - Em biết chứ ạ. Chính người đi điều tra kể lại cho em nghe. Họ nói đã điều tra kỹ, nhưng không thấy gì và đã báo cáo lại với anh… Em có tài không anh Tám? - Bạch Liên tiếp thêm rượu, tay gắp thức ăn cho ông Tám, mắt cười cười, nửa khiêu khích, nửa tình tứ.
    Ông Tám cũng phải cười lại, ngẫm nghĩ một lúc:
    - Đúng, tôi đã hai lần nhờ bên công an kinh tế điều tra, vì có hiện tượng tham gia buôn lậu đường biển. Đúng là hai lần họ báo cáo lại với tôi là không thấy nghi vấn gì... - Ông Tám định hỏi thêm điều gì nữa, nhưng lại thôi.
    - May cho em quá, hôm nay được gặp anh Tám, lại được anh nói ra điều này trước mặt anh Chín, như thế là em không có gì phải phân vân nữa. Anh Chín nhớ ý kiến vừa rồi của anh Tám đó nghe! - Bạch Liên chủ động nâng cốc, mọi người đều làm theo - Như vậy là em được giải oan. Xin cả nhà cạn chén!
    Tiếng ly chạm nhau leng keng. Chín Tạ như chết đuối vớ được cọc, lên giọng lấy lại vị thế chủ nhà của mình:
    - Nhớ, nhớ... Chính lời anh Tám nói ra như vậy thì tôi yên tâm... Nhưng cô Bạch cũng phải coi chuyện này là một lời răn. Nhắc nhở làm ăn theo pháp luật không bao giờ thừa! - Trong bụng Chín Tạ thừa nhận giọng nói của mình lạc lạc thế nào ấy, không được tự nhiên lắm.
    - Anh Tám có thấy không ạ, anh Chín bao giờ cũng nghiêm khắc với bọn em. Tự anh Chín cũng nêu gương phấn đấu cho bọn em theo. Anh Chín khiêm tốn chưa kể với anh, bình bầu theo cách cho điểm đảng viên năm nay, anh Chín vẫn trúng đảng viên xuất sắc đấy ạ. - Thắng cảm thấy hơi lép vế trên bàn tiệc, nên tìm cách tôn vinh ông bầu của mình.
    - Chuyện này có gì mà phải khoe với anh Tám hả Thắng, năm nào chẳng vậy? Cái chính là bây giờ cậu phải nâng cao công tác Đảng của mình.
    - Nói chuyện kinh tế đi. Có đúng là Trung tâm của cô Bạch Liên và Tổng công ty của anh Thắng là hai quả đấm của Thành phố không? - Ông Tám hỏi.
    Bạch Liên biết là ông Tám cài bẫy, nên ngồi im.
    Thắng cũng thừa hiểu như vậy, nhưng lại cho đây là dịp cứu ông bầu của mình, nên muốn tỏ ra mẫn cán:
    - Thưa anh Tám, chuyện làm ăn thì dài dòng lắm ạ... Tổng công ty em luôn cố gắng thắng thầu và phấn đấu thi công vượt mức ạ...
    - Có thể coi tổng công ty của Thắng là quả đấm được lắm, anh Tám ạ. - Ông Chín phụ hoạ vào.
    - Thế anh Thắng đã đấm được những ai rồi?
    Câu chuyện lại ngúc ngắc trên bàn ăn. Bà Chín lấp khoảng trống bằng cách tiếp thức ăn cho ông Tám, kể lể bà đã chuẩn bị món canh chua và món cá kho tộ cầu kỳ như thế nào...
    - Anh Tám dùng chữ đấm làm chúng em ngại quá. - Bạch Liên muốn ngầm cho ông Tám biết mình không phải tay vừa.
    - Đã tự phong là hai quả đấm thì phải đấm chứ, hổng lẽ quả đấm chỉ để bắt tay?
    Cả bàn ăn cười rộ.
    - Đấm được ai? Có bị thua bao giờ không? - Ông Tám truy tiếp.
    - Có lẽ nên nói như vầy để anh Tám rõ tình hình kinh tế Thành phố ta... - Chín ông tìm cách gỡ bí. - ...GDP của Thành phố thường xuyên trên 10%, tỷ trọng kinh tế quốc doanh, nhất là về công nghiệp, tiếp tục tăng mạnh hơn hẳn so với các thành phần kinh tế khác anh ạ...
    - Những điều này thì năm nào tôi cũng được nghe rồi, bây giờ về hưu tôi chỉ thích nghe những chuyện làm ăn cụ thể thôi.
    - Nếu thế thì cô Bạch và cậu Thắng bố trí thời giờ mời anh Tám đến thăm các cơ sở kinh tế của mình đi. Trăm nghe không bằng một thấy anh Tám ạ! - Ông Chín quyết tâm chấm dứt câu chuyện quả đấm để ra khỏi ngõ cụt.
    - Xin tuỳ thuộc vào thời giờ của anh Tám thôi ạ. Tụi chúng em xin anh cho biết lúc nào anh đi được là chúng em cho xe đến rước liền. Bất kỳ lúc nào cũng được ạ, thăm công đoạn công việc nào của chúng em cũng được ạ! Chúng em không cần chuẩn bị trước sau gì cả, như thế anh Tám mới thấy được tụi em làm ăn năng động như thế nào. - Thắng liến thoắng.
    - Giỏi. Giỏi... - Ông Tám muốn nghe nữa.
    - Thưa anh Tám, em xin nêu một ví dụ cụ thể để anh hình dung thực tế trong này, chuyện mới đây thôi. Anh Chín em rất kiên định trong thực hiện chiến lược và quy hoạch phát triển của Thành uỷ. Khi cần phải giải toả theo quy hoạch, anh Chín em lên tiếng mạnh mẽ, nhờ thế bên Uỷ ban nhận được sự hỗ trợ rất có hiệu quả cho công việc. Nghề của em là xây dựng, nên em có thể nói: Giải toả mặt bằng bao giờ cũng là khâu khó nhất. Cả nước đều có cái khó như thế, Thành phố lại càng như thế anh ạ. Nhưng anh Chín em rất kiên quyết... - Thắng không bỏ lỡ cơ hội đề cao ông bầu của mình.
    - Có vấp váp hay đụng độ nào không? - ông Tám hỏi.
    - Thưa anh Tám, đụng độ thì không thể tránh khỏi ạ, nhưng Thành uỷ kiên quyết lắm. Khoảng hơn hai năm trước ai cũng nghĩ việc di dời một loạt nhà và xí nghiệp tư nhân 23-9 là không thể làm được, nhưng bây giờ mọi người đều thấy là làm được, nhờ tiếng nói hỗ trợ của anh Chín em đấy ạ. - Thắng liến thoắng.
    - Đó là một ví dụ tuyệt vời anh Tám ạ. Bên Đảng ra tay hỗ trợ chính quyền, em thấy việc khó mấy cũng có cách giải quyết ạ! - Bạch Liên lúc này mới lên tiếng, bổ sung ý kiến của Thắng.
    ...Bạch Liên ơi, thế là rõ... Có lẽ đây là câu nói "hớ" nhất của cô trong bữa cơm tối nay… Ông Tám nghĩ vậy, nhưng tiếp tục hướng câu chuyện theo ý định của mình:
    - Xí nghiệp 23-9 là của ai?
    - Của cháu nội bà Sáu Nhơn ạ. Tuy là cơ sở cũ của ta trong Thành phố, nhưng hãng xe đò của bà ta bị cải tạo, ba doanh nghiệp lớn của ba con trai bà ta cũng bị cải tạo... Những người này bỏ trốn sang Mỹ ráo trọi rồi. Chỉ mấy năm sau đổi mới, cháu nội bà ta đã cho ra đời một doanh nghiệp tư nhân, nói toạc ra đó là chủ nghĩa tư bản! Anh Tám có thấy không, đúng là rau nào sâu ấy. - Ông Chín tranh thủ cơ hội chứng minh sự hiểu biết của mình. - Quán triệt chính sách nền kinh tế nhiều thành phần, Ủy ban chỉ bắt xí nghiệp này di dời đi chỗ khác để thực hiện quy hoạch đô thị thôi ạ.
    - Các địa phương chung quanh có chịu khó học tập kinh nghiệm của Thành phố không?
    - Theo em chắc chắn là có ạ. - Bạch Liên thấy đã đến lúc cần trổ tài. - Em lấy ví dụ, cái mạnh của Thành phố là phát huy ý chí tự lực tự cường, công trình kinh tế nào tự làm lấy được thì không cần liên doanh với nước ngoài, đúng với quan điểm phát huy nội lực của Đảng!.. Học tập kinh nghiệm này của Thành phố ta, đề án liên doanh trồng bạch đàn ở Kiên Phong đã bị thu hồi để nhân dân tự làm, nhờ thế đẩy mạnh được chương trình xoá đói giảm nghèo ở Kiên Phong đấy ạ...
    - Chuyện này thì tôi biết, cô Bạch ạ. Lúc tôi chuẩn bị nghỉ hưu thì nhận được đơn kiện của phía Đài Loan về việc này. Họ cho là Chính phủ ta tự vi phạm luật của ta, vi phạm cam kết đã ký với họ.
    - Thưa anh Tám, có nhà tư bản nào chịu khoanh tay nhìn mồi ngon bị tước mất đâu ạ? Em cho đấy là lẽ thường tình ạ. Em còn biết các anh lãnh đạo tỉnh bên ấy ý kiến lúc đầu cũng chưa thống nhất, chỉ sợ vi phạm cam kết như anh vừa nói. Biết em nắm được tình hình cánh đầu tư Đài Loan, các anh ấy có tham khảo ý kiến em, em đã góp ý: Cái gì có lợi cho ta thì ta cứ làm, họ còn nhiều cái lợi khác, họ không vì thế mà bỏ thị trường nước ta đâu mà lo... Sự việc hai năm qua đến nay đang diễn ra đúng như em nói...
    - Vậy là chính cô Bạch cũng tham gia phá đề án này? - ông Tám hỏi.
    - Anh Tám muốn quy kết cho em như vậy cũng được… Tai em nghe quen rồi. Nhưng vì lợi ích quốc gia, vì cần phát huy nội lực, em không thể làm khác được. Giả thử anh Tám lúc ấy có hỏi ý kiến em, em cũng sẽ trả lời như vậy... - Bạch Liên không hề tỏ ra lúng túng.
    - Về hưu rồi, hôm nay tôi mới biết tại sao đề án bạch đàn Kiên Phong bị xoá sổ. Nhưng trước khi nghỉ hưu, tôi đã phải thay mặt Chính phủ ta cam kết đền bù và hoàn lại những gì họ đã đầu tư vào đó.
    - Có phải đền nhiều không anh Tám? - Bà Chín phát hoảng khi nghe đến chuyện đền bù.
    - Tôi không biết, vì tôi nghỉ ngay sau đó. Tôi ước tính cũng phải đền khoảng một chục triệu hay hơn một chục triệu đô-la đấy cô Bạch ạ.
    - Em nghĩ tỉnh yêu cầu huỷ bỏ đề án, thì tỉnh phải lo trang trải món nợ này... - Bạch Liên không một chút bận tâm về câu chuyện trả nợ.
    Càng nghe ông Tám hỏi, Bạch Liên càng tin là ông Tám không biết mảy may gì vì sao đề án này bị huỷ bỏ, càng cảm thấy đắc thắng đối với anh em Vũ khi tranh luận với họ về Kiên Phong... Mỗi lần nhớ đến những lời đối đáp của Bảo Vân và Bích Ngọc trong một vài cuộc chạm trán với nhau chung quanh đề tài này, Bạch Liên lại cảm thấy nóng điên như bị rôm sảy đốt khắp người...
    ...Trong lần chạm trán cuối cùng hôm đó, Bạch Liên hết lý lẽ, phải dùng đến ngón võ đao to búa lớn:
    - Để tự trồng là phát huy nội lực, là có lợi cho đất nước. Đem cái lợi này đi làm liên doanh như thế có khác gì hành động bán nước không!?
    Nhưng cánh chị em Bích Ngọc - Bảo Vân cũng không vừa:
    - Đề án này do Chính phủ duyệt, có phải chị định nói Chính phủ này bán nước không? Phải nói chị đang hành động phá hoại đất nước mới đúng!...
    - Hai chị hám lợi nên quên mất nhiệm vụ xoá đói giảm nghèo của Kiên Phong!
    - Không thể nói năng võ đoán như vậy được. Chị thử tính đi, để công trình này tồn tại sẽ tạo ra được bao nhiêu việc làm, xé lẻ công trình này ra chia về các hộ sẽ tạo ra được bao nhiều việc làm...
    - ... - Bạch Liên ắng ra.
    Bạch Liên nghĩ có lẽ đến chết mình cũng không quên được trận đấu khẩu ấy... Hôm ấy Bạch Liên bị dồn vao chỗ bí, tuy vẫn xưng hô với nhau lịch sự, nhưng chỉ còn thiếu kiên nhẫn chút nữa cả hai bên sẽ đứng dậy xé xác nhau ra...
    ...Ngồi nghe Bạch Liên nói, trong lòng ông Tám ước ao: ...Giá mà lúc này mình có một quyền lực tối cao nào đó, mình sẽ tống giam ngay lập tức tất cả bọn này... Cách đây mấy tuần ông đã đến Kiên Phong, cả một vùng đất bạt ngàn trồng bạch đàn đang bị chia nhỏ ra, cây bé cây to cây cao cây thấp khấp khởm, những công trình như đường sá, kênh mương và một số công trình kết cấu hạ tầng khác đang có nguy cơ xuống cấp...
    Nhưng ông Tám lừng danh không còn nữa, ông Tám về hưu phải dằn lòng tiếp tục câu chuyện với tư cách là người đã về hưu. Ông tự nhủ phải đóng thật tốt vai kẻ về hưu trong màn kịch này:
    - Giữa Trung ương và địa phương mà không thống nhất được với nhau là hại bạc tỷ đấy. Cái đề án Khu công ngiệp II ở Tân Chánh Nhất bị vỡ cũng cùng một nguyên do này. Bây giờ tôi rút được kinh nghiệm thì quá muộn rồi... - giọng ông Tám có vẻ đầy than vãn.
    - May quá, anh Tám nói được như thế là em đỡ áy náy. Hồi ấy em chỉ tiếc là quy hoạch khu dân cư cụm 9 xây dựng gần xong rồi thì Thành phố mới nhận được chỉ thị về khu công nghiệp II. Chẳng qua là địa phương thì quá năng động, Trung ương thì quá thận trọng, có phải vậy không anh Tám? - Chín ông tìm cách xoa dịu.
    - Có thể là như vậy.
    Bạch Liên nhìn về phía chín Tạ, nghĩ thầm: ...Khá lắm! Học trò của ta chỗ này khá lắm! Đúng với phương châm chủ động tiến công...
    - Anh Tám đừng nghi ngờ bọn em. Xem lại thì hoá ra đề án xây dựng khu dân cư cụm 9 đã được lãnh đạo Thành phố duyệt cách đây hơn mười năm rồi anh ạ. Đó không phải là cái đề án duy nhất cho khu này đâu. Chỉ có điều là lúc bấy giờ ngân sách Thành phố eo hẹp quá nên tạm gác lại.
    - Chín ơi, thanh minh lòng vòng làm gì. Tất cả đã thành chuyện đã rồi, đừng phí lời nữa... Tôi đã hai lần đến thăm cụm 9, lần trước cách lần sau phải đến bảy tám tháng. Ngang dọc tất cả phải còn đến khoảng hai chục cây số đường trong cụm và ngoài cụm phải xây dựng mà vẫn chưa thấy đổ được lấy một xẻng cát, thế là thế nào? Càng để chậm, mặt đường càng bị lấn chiếm. Tiền bán đất ở đấy không đủ chi cho làm đường à?
    - Cái này là thiếu sót cố hữu của Thành phố anh Tám ạ. Thành uỷ chỉ cho chủ trương, Ủy ban thì ra quyết định để thực hiện. Người thi hành lại là các cơ quan chức năng như Sở địa chính, Văn phòng kiến trúc sư trưởng... nên không tránh khỏi nhiều trục trặc anh Tám ạ. Hơn nữa Ủy ban trù bị kinh phí không sát và không rót về kịp.
    Bạch Liên ngồi im, khẽ gật gật...
    - Nghĩa là Thành phố vẫn phải bỏ ngân sách ra chi? - ông Tám hỏi.
    - Một phần đáng kể anh Tám ạ, vì số hộ đến ở thuộc diện chính sách nhiều quá...
    Thế là mọi chuyện đều rõ với ông Tám. Ông rơi vào một tâm trạng khó tả. Trong ông hừng hực ý nghĩ muốn tống giam ngay tức khắc những người ngồi trước mặt ông, nhưng đồng thời ông cũng cảm thấy vô cùng chán ngán vì bất lực, vì phải tiếp tục ngồi nghe những lời nói dối vô cùng trơ trẽn của họ...
    Ông Tám lừng danh không tồn tại nữa, ông Tám về hưu cứ phải tiếp tục tham gia câu chuyện bất đắc dĩ...
    ...Bị bắt quả tang mà còn chạy án, xoá án được, còn những điều mình thấy được, mình nghe được như thế này thì có nghĩa lý quái gì?...Tay không, quyền không, chân không đến đất cật không đến trời, mình bây giờ làm gì được bọn này?..
    - Em thấy anh Tám phung phí thời giờ quá, anh là tài sản quý hiếm của Đảng, của quốc gia. - Chín Tạ xoay câu chuyện sang hướng mới.
    - Chín nè, sao không gọi mình là động vật quý hiếm của rừng quốc gia?
    - Anh lại giỡn em rồi. Lẽ ra người như anh không cố vấn nơi này thì cũng giúp nơi khác. Anh không có quyền phí phạm năng lực và kinh nghiệm tích luỹ được. Đó không phải là tài sản của riêng anh.
    - Bắt buộc phải thế à?
    - Bắt buộc thì không anh Tám ạ. Trong này một số vị như anh người thì làm cố vấn cho Hội Nhà văn Thành phố, người thì làm chủ tịch danh dự Hội Nghệ thuật tạo hình, chủ tịch quỹ này quỹ nọ, người tham gia viết sử Đảng... Làm to như anh, rất xứng đáng thủ một vai cố vấn. Đi lang thang đây đó dễ hư người lắm đó anh Tám!
    - Già như mình còn hư được không?
    - Hư tốt chứ anh! Đã gọi là máu mê thì không phân biệt già trẻ!
    - Kinh nghiệm bản thân hả?
    - Phải nghiêm khắc với chính mình, anh à. - ông Chín tránh né. - Đối với em, anh vẫn là cây cao bóng cả. Đối với các thế hệ mai sau nữa... Chúng ta bây giờ phải sống vì tương lai anh Tám ạ...
    - Nói cái gì mà mình nghe không hiểu? - Ông Tám tròn mắt nhìn Chín Tạ. Những con mắt khác trên bàn ăn hết nhìn khách rồi lại nhìn chủ nhà.
    - Ý em muốn nói là bây giờ cả anh và em phải quan tâm vun đắp cho tương lai. - Chín Tạ đáp lại.
    - Tương lai nào? - Ông Tám nheo mắt lại, vì càng nghe càng không hiểu.
    - Điểm này anh thua em là cái chắc! - Chín Tạ hào hứng hẳn lên. - ...Từ vài năm nay, ngoài công việc ở cơ quan ra, hiện nay em đỡ đầu nhóm soạn thảo lịch sử kháng chiến của chiến khu R, vùng cơ quan chúng ta ngày xưa đóng quân ấy mà.
    - Sao lại nảy ra ý nghĩ này?
    - Anh Tám ạ, ôn cố tri tân, phát triển phải duy trì truyền thống, phải có văn hoá làm nền tảng thì mới bền vững được.
    Mắt ông Tám tròn xoe:
    - Nhắc lại đi Chín!
    - Anh nghe rõ rồi đấy ạ! Nghị quyết của Đảng cũng nói kinh tế thị trường tuy làm ra của cải, nhưng có nhiều mặt tiêu cực, phát triển mà không có văn hoá làm nền tảng thì là hoang dại, cá lớn nuốt cá bé ạ.
    - Nói gì mà cứ như trong sách thế!
    - Anh lại trêu em rồi, đảng viên phải học nghị quyết của Đảng chớ! - Ông Chín cười to, cái chính là để ý xem Bạch Liên thế nào. Thấy Bạch Liên cũng mỉm cười theo, ông Chín yên tâm.
    - Mình lẫn cẫn rồi, nói rõ ra xem nào. - Ông Tám tóm lấy ngay chuyện này.
    - Anh Tám à, theo em phát triển phải có quy hoạch, phải bảo vệ môi trường, phải kiểm soát được khoảng cách giàu nghèo... Còn nhiều cái phải nữa. Đại thể như thế là phát triển phải lấy văn hoá làm nền tảng. Càng hiện đại hoá càng phải có văn hoá! Anh Tám cứ khảo bài em hoài!.. Để em nói tiếp anh nghe chuyện chiến khu R...
    Ông Tám phì cười, vì thấy không bẻ Chín Tạ vào đâu được.
    - Lại quan tâm cả đến bảo tồn bảo tàng nữa?
    - May quá, em đang định nói như thế! Anh đã tìm cho em cái tên gọi thích hợp cho việc này. - Chín Tạ như người bắt được của.
    - Sao nữa?
    - Em đã đi tham quan tìm hiểu cách bảo tồn bảo tàng thành phố Băng-cốc cổ, có cái tên gọi nghe vui lắm anh ạ... - Chín Tạ gãi đầu lục lọi trí nhớ - ...Đúng rồi! Em nhớ ra rồi!.. Thành phố Thụt-thụt a-ha(*) [(*) Thành phố Ayutthaya, thủ đô cũ của Thái Lan.] ạ!.. Không sai vào đâu được!..
    Ông Tám đang tâm trạng bực bội mà cũng phải phá lên cười, cả bàn ăn cười theo. Mãi ông Tám mới nói được:
    - Trời đất! Chín! Có phải cậu định nói thành phố A-i-ut-thai-a không?
    - Vâng, Thụt thụt a-ha mà!.. Họ làm hay lắm anh ạ... Tin em đi!.. Em đang trù tính dự án xây dựng vùng chiến khu R thành khu di tích lịch sử, theo kinh nghiệm của Thái. Đã bận lại càng bận anh ạ.
    - À... Kế hoạch sống cho tương lai là như vậy hả Chín?
    - Vâng. Hậu thế không được phép quên con đường hy sinh gian khổ dẫn đến vinh quang và hạnh phúc hôm nay anh ạ!
    - Nghị quyết chỉ thuộc đến đây thôi à?
    - Anh ơi, đưa nghị quyết vào cuộc sống là đại sự anh ạ! Mừng Đảng mừng xuân, quân và dân ta một lòng xốc tới!.. - câu nói cứ tự nó tuồn tuột trườn ra khỏi miệng Chín Tạ
    - Cái gì? Đang giữa mùa hè thế này mừng mừng cái gì?
    - Ấy chết, xin lỗi. Năm này qua năm khác nói riết em quen miệng... Ý em muốn nói là lấy thành tích chào mừng những ngày kỷ niệm lớn trong năm... Anh tính không năm nào là mình không có biết bao nhiêu ngày kỷ niệm lớn...
    Chín Tạ lỡ lời làm câu chuyện ngắc ngứ một lúc. Bạch Liên mặt đỏ dừ, vừa phải cố nín cười, vừa thầm lo cho Chín Tạ. Chín bà và Thắng nghểnh nghểnh, lơ láo vì không hiểu ý ông Chín mô tê thế nào... Một vài tiếng bát đũa chạm nhau lách cách, Chín ông lấp chỗ trống ngay lập tức:
    - Còn bao nhiêu là việc phải làm anh Tám ạ. Nào là xây dựng văn hoá kinh doanh, văn hoá quản trị, văn hoá giao tiếp ứng xử với dân trong cải cách hành chính... Phải cây dựng văn hoá lãnh đạo, văn hoá Đảng... Anh bây giờ nghỉ hưu rồi, anh cố quán triệt nhé, càng hiện đại hoá càng phải có văn hoá dẫn dắt anh Tám ạ!.. Phải đi từng bước, không nôn nóng được đâu... Chúng em sẽ tích cực tham gia các chiến dịch học tập, hội thảo, hội thi... Không lúc nào hết việc...
    - Phong trào tham gia hội thảo trong các đơn vị xây dựng của em mạnh lắm anh Tám ạ. Cán bộ công nhân viên của em bây giờ trình độ khá lắm, có bài thi vượt cả đáp án chấm thi! Trong hàng chục triệu bài của cả nước tham gia đợt thi các môn tìm hiểu về Đảng vừa rồi các đơn vị công nhân xây dựng cầu đường của tụi em đạt hai vàng một đồng! - Thắng khoe thành tích.
    - Em chịu anh Chín là người quán xuyến toàn diện công việc của Đảng đấy. - Bạch Liên khen, nhưng thật ra là ngầm cho điểm Chín Tạ thuộc bài, trong lòng thở phào nhẹ nhõm...
    - Khen anh Chín lãnh đạo toàn diện, tuyệt đối khác nào khen phò mã tốt áo! - Thắng tán thêm vào.
    Ông Tám nuốn nổ tung, nhưng phải bấm bụng thở dài, cố nén hơi thở từ từ để khỏi hỏng tấn kịch...
    Ông Tám thưa lời dần, mặc dù ông không uống nhiều, đôi lúc như hơi nghễnh ngãng nữa. Khi đứng dậy ra về ông vẫn chân cao chân thấp vì các ý nghĩ hừng hực trong đầu. Đi ra chỗ mấy cây chậu kiểng ngăn đôi phòng khách, ông Tám bỗng dưng để ý đến hai cái ngà voi đặt trên bục cao dựng ngược lên ở giữa phòng. Chúng như muốn ngoặc lấy cổ ông.
    - Ngà voi Lào hay ngà voi Việt Nam thế này? - Ông Tám hỏi.
    - Ta và Lào đều cấm săn voi, đây là ngà voi châu Phi anh Tám ạ.
    - Tôi thấy hình như bé hơn cặp ngà voi trong phòng tiếp khách của Nguyễn Văn Thiệu khi tôi vào tiếp quản Thành phố. Cặp ngà voi này hiện vẫn thấy bày ở phòng khách chính trong dinh Thống Nhất.
    - Cặp ngà voi này chỉ bé hơn cặp ngà voi ở dinh Thống Nhất chút xíu thôi anh Tám ạ.
    - Nghĩa là Nguyễn Văn Chín bé hơn Nguyễn Văn Thiệu chút xíu có phải không?
    - Anh Tám cứ chọc em hoài. Em có họ Nguyễn đâu ạ.
    - Anh là Nguyễn Văn Thiệu thì em cũng phải là họ Nguyễn chứ. - ông Tám không buông tha Chín Tạ, tay chỉ lên tường: - ...Cái hoành phi sát trần nhà có hàng chữ vàng nghĩa là gì thế hả Chín?
    - ...Dạ, lâu ngày quá... em quên mất rồi. Đại thể là một lời chúc phúc gì đó.
    - Nghe đây này: Phúc như Đông hải, thọ tỷ Nam sơn.
    - Anh Tám đọc được chữ Nho ạ?
    - Không, ngày xưa mình lõ mõ học được vài chữ khi còn đi ở thôi. Họ chúc Chín Tạ ú ụ hơn nữa, sống dai hơn nữa.
    - Giàu thì em không cần, nhưng phúc và sống lâu thì em rất cần. - Chín Tạ tỉnh bơ.
    - Đây là voi cô-ca-cô-la thật đấy anh Tám ạ. Mấy chú đi tàu viễn dương đem đến biếu. - Chín bà lái câu chuyện trở lại đôi ngà voi, bà không thích chuyện chữ nghĩa..
    - Làm gì có voi cô-ca-cô-la, cái bà này rõ thật... Các chú tàu viễn dương nói ngà voi Ăng-gô-la mới to như thế này, còn ngà voi ở các vùng khác của châu Phi thì bé hơn nhiều.
    Bạch Liên đưa tay ôm bụng. Thắng cố mím môi thật chặt, còn Chín bà thì ngơ ngác vì câu bắt bẻ của chồng. Ông Tám tỉnh bơ:
    - Chín Tạ mà cũng thạo về ngà voi nhỉ!
    - Anh em hàng hải nói thế thì em cũng biết thế. Em có biết Ăng-gô-la là gì đâu...
    - Chắc chắn đây là ngà voi buôn lậu. Vừa qua hải quan ta bắt một vụ buôn lậu mấy tạ ngà voi có xuất xứ từ Tanjania có biết không?
    - Dạ không.
    - Báo chí nói rầm rĩ như thế mà hổng biết?
    - Em hổng biết thật.
    - Hải quan ta đang liên hệ với cảnh sát quốc tế (Interpol) để xử vụ này. Chú nên cẩn thận với cặp ngà voi này, nếu không có thể gặp rắc rối đấy. - Ông Tám khuyên.
    Chín Tạ sững người.
    Sau bữa cơm tối nhà Chín Tạ, cả đêm hôm ấy ông Tám thao thức... Cuộc tranh luận sôi nổi với cánh Nghĩa - Hải hôm nào ngoài Hà Nội lại dấy lên trong đầu ông Tám với những khía cạnh mới, chiều sâu mới.
    ...Thân phận người về hưu như mình cũng hay đấy nhỉ, còn sống nhăn răng ra mà đã được nghe điếu văn về chính mình, lại phải vừa ăn cơm, vừa đóng kịch với những kẻ chính mình định tống giam chúng! Tình hình chưa đến mức chính tự tay chúng tống giam mình thôi!. Trong hàng ngũ Đảng ta bây giờ có bao nhiêu cô Ba và chủ tịch Bá? Có bao nhiêu Chín Tạ?... Hôm được kết nạp Đảng, lúc giơ tay tuyên thệ là giờ phút thiêng liêng nhất trong đời mình. Tự mình đã kết nạp bao nhiêu đảng viên mới, đã dự bao nhiêu lễ tuyên thệ như vậy... Thế nhưng giờ đây đã đến lúc phải điểm danh điểm mặt lại tất cả. Ai còn nhớ lời tuyên thệ của chính mình khi vào Đảng? Trời ơi, phải đợi đến hôm nay mình mới có thể thấy hết được tính nghiêm trọng của việc điểm danh điểm mặt này hay sao?.. Làm thế nào thực hiện được cuộc điểm danh điểm mặt này? Ai đứng ra làm cuộc điểm danh điểm mặt này cho Đảng, cho đất nước bây giờ? Cương lĩnh của Đảng còn rành rành ra đấy! Điều lệ Đảng còn rành rành ra đấy! Bây giờ lại phải thêm cả 19 điều quy định nữa... Có ăn thua gì không?.. Hơn 20 năm sau khi vào Đảng mình mới lần đầu tiên được cầm quyển Điều lệ Đảng trong tay, còn trước đó chỉ được học qua truyền miệng, qua những đoạn chép tay... Trong mấy chục năm ấy làm gì có Nghị quyết Trung ương 6B(*)[(*) Tháng 1-1999, Nghị quyết chuyên đề về xây dựng Đảng và công tác cán bộ.] , làm gì có 19 điều quy định như bây giờ... thế nhưng hồi ấy có làm sao đâu!..
    ...Còn bây giờ cái gì cũng có, các phương tiện truyền thông loan báo công khai hàng ngày trong cả nước! Khi chưa có Nghị quyết 6B, chưa có 19 điều quy định thì thường thường mới chỉ là những chuyện phạt và cho tồn tại đối với từng mảnh đất, từng ngôi nhà đang xây dựng trái phép... Còn bây giờ gần như cướp trắng của Nhà nước những khu đất rộng cho hàng trăm, hàng nghìn nền nhà như trở bàn tay! Ngay giữa thanh thiên bạch nhật, giữa đô thị, thế là thế nào?..
    ...Có lẽ Chín Tạ nói đúng... Thành uỷ ra chủ trương, Uỷ ban ra quyết định, thực hiện lại là các Sở các Phòng... Cơ chế thì như thế rồi, quy hoạch, chính sách và luật pháp còn biết bao nhiêu điều bất cập... Nhưng con người thi hành cụ thể thì nếu không phải là bản thân Chín Tạ cũng là đàn anh, đàn em hay đàn con Chín Tạ, là bầu đàn thê tử và những người ăn theo trên đường dây của Chín Tạ! Nhà nước là người đứng ra ban phát, các chế định rõ ràng là thế, nhưng lại do các binh chủng của Chín Tạ nhân danh Nhà nước đứng ra thực hiện!.. Trời đất ơi thế này thì chết thật, có đi vào các khu xây dựng những chung cư cao tầng cho người nghèo mình mới càng hiểu rõ mọi chuyện... Những kẻ nhân danh Nhà nước, nhân danh định hướng xã hội chủ nghĩa! Thế có chết người không!..
    Ông Tám quằn quại trong đêm. Ông cố nhích xa ra mép giường vì sợ ảnh hưởng đến giấc ngủ của vợ.
    ...Có sự chuyên chính nào là bất khả xâm phạm trước sự tấn công của đội quân Chín Tạ không có luật pháp hay chủ trương chính sách đúng đắn nào của Đảng và Nhà nước mình có thể đi vào cuộc sống trong sự lũng đoạn của đội quân này? Trí tuệ, tri thức và văn hoá chân chính nào có thể đâm chồi nảy lộc trong môi trường đày rẫy bệnh hoạn do đội quân này reo rắc? Từ phong bì, mua bằng, đến chạy ghế, ăn thật làm giả, chụp giựt, dối trên lừa dưới, dối nhau. Nhà dột từ nóc thế này, dạy bảo con cháu ra sao đây?!.
    ...Lâu nay xa gần đồn đại chuyện đất đai trên rừng ngoài đảo đã có người bán người mua hết rồi... Mình cứ cho đấy là những câu chuyện được thổi phồng quá đáng... Mà ai là người có quyền bán và ai là người có thể mua mới được chứ!?. Mãi cho đến khi chuyện dùng súng quốc phòng quản lý đi săn bò tót ở Ea-sô để lộ ra các trang trại hàng chục hàng trăm hécta ngay trong rừng cấm quốc gia của các quan đầu tỉnh đầu huyện, mình mới mở mắt ra! ...Báo chí đăng rành rành tin một cựu hoa hậu bị mất cắp 20 nghìn đô-la trong khi ra ngoài Phú Quốc mua đất...
    ...Chết thật, tình trạng bất bình của một bộ phận đồng bào Tây Nguyên nhất định phải liên quan đến vấn đề đất đai, đến đời sống mọi mặt của họ! Không thể khác được! Không thấy ai nói gì về chuyện này, mà chỉ thấy toàn những báo cáo về thành tích định canh định cư cho các bộ tộc ở đây, về sự chống phá của những lực lượng thù địch, vấn đề lợi dụng tín ngưỡng... Nhưng định cư định canh thế nào nếu không tạo ra cho các bộ tộc Tây Nguyên có khả năng tự phát triển mọi mặt cuộc sống của mình? Ai hiểu gì về chuyện này? Bao nhiêu năm sống trong những căn cứ cách mạng ở Tây Nguyên mình còn lạ gì phong tục, tập quán, phương thức sống của các bộ tộc vùng này... Đâu có phải xây cho họ cái nhà, khoanh cho họ vùng đất, đặt vào tay họ cái cày cái cuốc, trợ cấp cho họ vài tháng lương ăn, ít thóc giống, ít phân bón... là xong việc đâu! Làm sao lúc còn kháng chiến thì sâu sát với dân như thế, hiểu dân như thế, mà bây giờ lại hời hợt, lại xa cách đồng bào như thế!.. Phải thay đổi cả một phương thức sống nguyên thuỷ, một văn hoá sống của đồng bào cơ mà! Sao lại giản lược đến mức quan liêu như vậy!.. Âm mưu của bàn tay bên ngoài đến đâu, dốt nát và hư hỏng của cán bộ mình đến đâu?.. Ôi nếu so sánh cuộc sống của họ với cuộc sống của các chủ trang trại cà-phê, cao su! Phải rồi, mình nhớ là trong nhiều lần đi công tác vùng này mình đã gặp không ít người Tây Nguyên, già trẻ nam nữ đủ cả... Còn nhiều người vẫn cái gùi trên lưng, con dao phát trong tay, lang thang đi làm thuê trong các trang trại giàu có... Lãnh đạo các tỉnh này làm gì? Đảng bộ các địa phương này làm gì? Họ biết, hay họ làm ngơ? Chỉ thấy họ yêu cầu cho họ thêm thời gian, cho thêm ngân sách... Họ giải thích đấy là thực tế phải chấp nhận, phải kiên nhẫn xử lý dần... Mọi khó khăn cứ đổ cho địch phá hoại là gọn ghẽ nhất...
    ...Bí thư tỉnh bí thư huyện có những người có được hàng chục hàng trăm hécta làm của riêng, thì vô khối kẻ khác cũng làm được như vậy, không ít thì nhiều! Như thế sẽ còn bao nhiêu đất đai cho đồng bào Tây Nguyên, những người sinh ra và lớn lên tại vùng đất vùng trời này? Nghèo khổ thì tìm đến tín ngưỡng, tạo mọi khoảng trống cho bất bình, cho can thiệp từ bên ngoài.., nguồn dinh dưỡng vô tận cho cái âm mưu nhà nước Degahr, đời nào chẳng thế!.. Mọi khoảng trống được tạo ra từ sự thờ ơ của chính quyền và từ sự nghèo khổ của đồng bào ở đây hiển nhiên đang bị mọi thế lực chống đối tức khắc chiếm lấy. Chẳng thế mà đồng bào kéo về đến trụ sở Ủy ban biểu tình, các quan chức lúc này mới biết sự việc đã quá chín muồi! Đổ riệt mọi thứ cho hành động chống phá của các thế lực thù địch để lấp liếm mọi lỗi lầm chăng? Báo chí nói gì về những nguyên nhân sâu sa này? Ở từng đảng viên, ở từng Đảng bộ cơ sở... Từ góc nhìn này nhìn lại toàn Đảng thì như thế nào?..
    ...Còn những chuyện báo chí không với tới?
    Tất cả đang diễn ra trong sự ngộ nhận của chúng ta hay sao?.. Bất chấp mọi nỗ lực đến cùng của biết bao nhiêu người chân chính trong hàng ngũ chúng ta nhằm bảo vệ những giá trị của dân tộc, thành quả của cách mạng và tính tiền phong chiến đấu của Đảng! Ôi những giá trị phải bao nhiêu hy sinh tổn thất mới gầy dừng được, lòng tin của nhân dân gửi gắm vào Đảng!..
    ...Mặc dù còn chưa vững chắc, chất lượng còn chuyện này chuyện khác, năm qua tăng trưởng kinh tế nước ta vẫn giữ vững 7% GDP, đứng thứ nhì châu Á, trong khi các nền kinh tế của khu vực và trên thế giới tiếp tục suy thoái... Việt Nam là một trong hai nước được coi là đầu tàu phát triển kinh tế trong khu vực, là biểu tượng của ổn định và phát triển!..
    ...Là gỉ là gì nữa? Lấy thành tích để thoả mãn, để khoả lấp yếu kém!.. Còn thứ thuốc ngủ nào tốt hơn thế nữa không?.. Tại sao mấy chục năm rồi càng đuổi càng xa mãi thì lại không nêu ra? Lại không so sánh?!. Cứ mẹ hát con khen hay mãi như vầy đến bao giờ...
    ...Còn phải đưa ra bao nhiêu quy định mới hay làm những cái gì khác nữa để rút cuộc những cô Ba, những chủ tịch Bá, những anh chàng tóc muối tiêu.., người bộ đội phục viên nuôi tôm... sẽ nhân danh Đảng đứng ra nói thẳng cho cả nước biết cuộc chiến đấu mới trước mặt. Tất cả phải xông vào! Ai sẽ đứng ra làm cuộc điểm danh điểm mặt này trong Đảng trước khi bước vào cuộc chiến đấu mới này?..
    ...Nếu để cho những Chín Tạ đứng ra làm cuộc điểm danh điểm mặt này trong Đảng!?.
    ...Trời ơi, sao cuộc sống lại có thể đặt ra cho Đảng mình những câu hỏi nghiêm khắc đến như vậy? Cả một quá khứ lẫy lừng vẫn chưa đủ để ban phát cho Đảng ta sự miễn trừ công việc điểm danh điểm mặt này hay sao?.. Từ ngày ra đời cho đến khi cách mạng thành công Đảng đã bao giờ được nhận sự ban phát này chưa?
    ...Nhưng nếu Đảng cố tránh né cuộc điểm danh này?.. Cố được lắm chứ, thiếu gì cách! Nhưng được bao lâu? Sẽ theo ngả nào?
    Nếu Đảng nhắm mắt làm ngơ, có cái gì đội quân Chín Tạ sẽ chùn tay không dám làm?..
    ...Giả thử Đảng ta bây giờ đứng lên làm công việc điểm danh mặt, Đảng ta sẽ lựa chọn ai? Lựa chọn cánh Hai Hân, cánh anh em Vũ, anh bộ đội phục viên nuôi tôm, anh bạn vong niên tóc muối tiêu.., hay loại hai quả đấm nhà Chín Tạ?.. Đất nước này, dân tộc này bây giờ cần lựa chọn cái gì trước cái ngã ba quyết liệt này?
    Nếu công khai tất cả mọi chuyện để dân lựa chọn thì dân tộc này đất nước này sẽ lựa chọn cái gì?
    ... Nghĩa - Hải có lý, đúng là sự lựa chọn nào trong mỗi bước đi của cách mạng, của Đảng trong suốt 70 năm qua đều luôn luôn là câu hỏi về mục tiêu: Đảng lựa chọn cái gì? Giờ đây, ba mươi năm sau khi giành lại đất nước và thống nhất, toàn Đảng lại đứng trước câu hỏi Đảng lựa chọn cái gì? trước cái ngã ba quyết liệt này. Cách mạng sẽ mãi mãi phải tìm ra sự lựa chọn cho mỗi bước đường tiếp theo có phải không?..
    Càng nghĩ, ông Tám càng không ngủ được. Ông rón rén đi sang phòng bên, bật ngọn đèn nhỏ, pha cho mình ấm nước chè, ngồi co ro một mình nghĩ tiếp...
    ...Không thể nào khác được, phải trả lời câu hỏi Đảng lựa chọn cái gì? Cương lĩnh mới, chiến lược phát triển, các Nghị quyết, các tư tưởng đã thành văn và không thành văn... Tất cả mới chỉ là những mong mỏi, những quy ước cho hành động. Nhưng để hành động, trong mỗi hơi thở, trong mỗi bước đi của cuộc sống, của đất nước, Đảng lại phải tự hỏi mình lựa chọn cái gì! Cuộc sống luôn luôn phát triển, luôn tiếp diễn trong cái thế giới không ngừng diễn biến, luôn luôn đào thải mọi bất cập, mọi tha hoá...
    Cứ thế, dòng suy nghĩ miên man không dứt, đưa ông Tám đi hết chiều dài lịch sử của Đảng, dẫn dắt ông vào những bước thăng trầm sự nghiệp cách mạng của đất nước đã trải qua... Dòng suy nghĩ đẩy ông Tám rơi sâu vào câu hỏi: Đảng là gì?..
    ... Chẳng lẽ để trả lời câu hỏi: Đảng lựa chọn cái gì? Đảng ta trước hết phải tự xem lại mình: Đảng bây giờ là gì?
    ...Chết thật, tại sao lâu nay mình ít quan tâm đến điều này?.. Cả đời mình, trong tâm niệm của mình, mình cứ đinh ninh là Đảng không thể nào khác được như khi mình đã giơ thay tuyên thệ!.. Đảng là tối cao thiêng liêng! Là bất khả xâm phạm... Mãi mãi là như vậy!.. Sao mình có thể cho phép mình sao nhãng như vậy!..
    Có hiểu Đảng bây giờ thực chất là gì thì mới hiểu được Đảng bây giờ thực chất đang lựa chọn cái gì!
    Làm sao có thể là đội tiền phong nếu cứ đinh ninh cho rằng tính tiền phong của Đảng hôm qua là như vậy, thì hôm nay và ngày mai cũng thế, là tự tại, là lẽ dĩ nhiên, là lẽ tất yếu, là bất biến?...
    Tại sao ta không tiếc lời phê phán khi nói đến bản chất này bản chất khác của nước này nước nọ, về đảng này đảng nọ, chế độ này chế độ nọ.., nhưng lại không dành cho chính mình sự phê phán nghiêm khắc như thế?.. Hay là bây giờ cái cầm quyền đang làm mất khả năng phê phán, đang lấn át cái tính tiền phong chiến đấu của Đảng ta?. Chẳng lẽ đã là cầm quyền rồi thì không cần tiền phong chiến đấu nữa, không thể tiền phong chiến đấu được nữa hay sao? Trời đất, chẳng lẽ ngay bản thân Đảng ta cũng đang trên đường đi tới một ngã ba quyết liệt?... Hình như từng giây từng phút, cứ hễ lúc nào ngừng trệ phủ định những tha hoá thì Đảng ta lại bị chính những tha hoá ấy phủ định mình từng giây từng phút... Có phải như vậy không? Sự trì trệ này đã đến mức nào rồi?.. Sự tha hoá này đến mức nào rồi?..
    Ông Tám nhiều lúc đứng lên đi đi lại lại một mình rồi lại ngồi xuống. Trong đêm yên tĩnh, sự dằn vặt tinh thần càng trở nên nhức buốt, bật lên thành lời, trở thành người đối thoại nghiêm khắc đối với chính ông...
    ...Gần 50 tuổi Đảng, ra sống vào chết vì Đảng, thế mà hôm nay mình vẫn phải tự hỏi mình những câu hỏi nhức buốt! Đã có bao nhiêu đảng viên coi Đảng là môi trường tiến thân cho dục vọng? Bao nhiêu đảng viên muốn dựng Đảng lên thành một thứ tượng Phật trên bệ thờ để người ngay cùng với kẻ gian cúi đầu quỳ lạy cúng lễ?.. Đã có bao nhiêu đảng viên đang tìm mọi cách biến hoá Đảng thành nơi buôn thần bán thánh, chạy chọt chức tước bất khả xâm phạm? Tự tay ta đã kết nạp bao nhiêu đảng viên như thế vào Đảng? Tự tay ta đã làm bao nhiêu việc hay đã dung túng bao nhiêu việc như thế đối với Đảng? Ôi lời thề của ta lúc tuyên thệ gia nhập Đảng!..
    - Tám Việt, chính ngươi phải trả lời rành rẽ tất cả!
    ...Nếu Đảng ta bây giờ chỉ còn lại là cái lẽ tất yếu từ quá khứ, Đảng sẽ là cái gì khác cho hiện tại và cho tương lai?
    Sứ mệnh của Đảng bây giờ là gì? Là sứ mệnh lịch sử được hình thành từ quá trình chiến đấu của Đảng và sự gửi gắm của dân tộc này, hay bây giờ là sứ mệnh được xác lập bởi quyền thừa kế lịch sử? Chẳng lẽ đang tồn tại cả hai sứ mệnh như thế trong Đảng?..
    Ta học sử Đảng mãi mà sao vẫn không nhận ra, không học được đến nơi đến chốn nguy cơ này?!. Tại sao dạy sử Đảng cũng không dạy cho từng đảng viên đến nơi đến chốn sự khác nhau như nước với lửa giữa sứ mệnh lịch sử và sứ mệnh tự có từ quyền thừa kế này? Mình đã được đi học hết lớp này đến lớp khác, nhưng học cái gì? Học về cái lẽ tất yếu của quyền thừa kế lịch sử? Học để cho sự cám dỗ của quyền lực sai bảo mình tốt hơn nữa? Học để phục vụ tốt hơn nữa sự ham muốn ma quỷ của quyền lực?!.
    Không!.. Không một vinh quang nào trong quá khứ của Đảng ta có thể mang lại cho Đảng ta khả năng miễn dịch đối với sự cám dỗ này! Ai là kẻ muốn làm tất cả chúng ta mê muội sự cám dỗ này? Trời đất, không thể nào khác được: Sứ mệnh của quyền thừa kế, sứ mệnh tự có..! Chính nó, chính sứ mệnh này đang tìm cách biến Đảng ta thành hiện thân của quyền lực! Ôi, chẳng lẽ con đường dẫn đến cái ngã ba quyết liệt có nguồn gốc từ đây ư? Quốc nạn tất yếu của quan liêu tham nhũng bắt đầu từ đây ư? Ta ngày đêm lo lắng về chệch định hướng... Thế nhưng ta đang vô cảm đối với cái chệch hướng của mọi chệch hướng này?...
    ...Từ bao giờ ta vô cảm như vậy? Có đúng là ta vô cảm không, hay ta làm ngơ, ta tránh né? Trong nhiệm vụ hàng ngày của mình, trong cuộc sống, tự ta đã tiếp tay cho binh chủng Chín Tạ cùng với dây mơ rễ má bùng nhùng của nó đến mức nào? - sự tiếp tay tự giác hay không tự giác, bằng sự hèn nhát của chính mình? Bằng những sai trái lầm lỗi của chính bản thân mình? Có bao giờ mình bắc lên cân xem xét công và tội của mình nặng nhẹ như thế nào không nhỉ? Mình là đảng viên kỳ cựu, mình đã cả đời sống chết cho cách mạng nên không cần phải cân đo công tội của mình hay sao? Lại càng không ai có quyền phán xét mình, có phải không?.. Ôi phải chăng chính những yếu kém ta cố tình đắp điếm xuê xoa đã tiếp tay cho đội quân Chín Tạ? Nghĩa là chính ta cũng đang tiếp tay bọn Chín Tạ xô đẩy Đảng ta từng bước đi vào cái ngã ba quyết liệt này!? Làm sao ta có thể nói trước Đảng, trước nhân dân là bản thân ta vô can? Hay ta là cách mạng nòi rồi nên ta được miễn trừ, ta không cần tới toà án lương tâm của chính mình? Chẳng lẽ ta mù quáng và hèn nhát đến thế rồi hay sao? Ta còn phải làm gì nữa?
    ...Phải chăng sự sụp đổ đầy bi kịch của Đảng Cộng Sản Liên Xô không đủ thức tỉnh bản thân ta cảnh giác với hiểm hoạ này? Công lao của Đảng Cộng Sản Liên Xô đối với Liên bang Xô Viết so với công lao của Đảng ta đối với đất nước ta nào có thua kém gì... Trời ơi, 70 năm tồn tại của Liên Xô, với cả một lịch sử hào hùng, niềm hy vọng của cả nhân loại... Có nhân dân nước nào cách mạng hơn những công dân Xô-viết? Ai yêu Đảng Cộng Sản Liên Xô hơn những công dân Xô-viết? Đến nơi nào ở Liên Xô mình cũng thấy khẩu hiệu trang trọng: "Đảng Cộng Sản Liên Xô - Đảng của trí tuệ, của lương tri và của danh dự mọi thời đại!”.. Nhưng tại sao khi Đảng sụp đổ mà mấy triệu đảng viên và toàn dân trong Liên bang Xô-viết khoanh tay đứng nhìn! Hồng Quân Liên Xô hùng mạnh, các lực lượng chuyên chính bảo vệ nhà nước Xô-viết... Tất cả đều án binh bất động vào giờ phút Đảng lên đoạn đầu đài, Cộng Hoà Liên Bang Xô Viết Xã Hội Chủ Nghĩa lên đoạn đầu đài!.. Hay là vì không còn là Đảng của trí tuệ, của lương tri, của danh dự mọi thời đại nên sụp đổ?
    ...Còn vì sao nữa?
    ...Trời ơi, trong những giờ phút cuối cùng của Đảng, lực lượng đặc nhiệm bảo vệ đầu não của Đảng và chính quyền Xô Viết nằm ngay ở Matxcơva không nhúc nhích lấy một ngón tay? Vì sao?.. Chẳng lẽ họ nghĩ rằng đối tượng họ cần bảo vệ không đáng bảo vệ nữa rồi?..
    ...Phải chăng chính sự sụp đổ ấy đã xảy ra trong sự tha hoá của Đảng? Phải chăng vì Đảng lựa chọn bản thân mình nên nhân dân Liên Xô thôi không lựa chọn Đảng nữa? Vì sao lại đến nông nỗi như vậy, vào đúng giai đoạn Liên Xô đã trở thành một trong hai siêu cường cầm chịch thế giới suốt nửa thế kỷ? Vì sao? Vì sao?!..
    ...Không nuối tiếc Liên Bang Xô Viết là không có trái tim, nhưng tìm đường trở về Liên Bang Xô Viết cũ là không có cái đầu!.. Tổng thống Putin nhất định phải có những lý do gì đó mới phải thốt lên như thế chứ?..
    ...Ta không có quyền trả lời thay những câu hỏi của Liên Xô cũ, của nước Nga... Nhưng ta rút ra được bài học gì từ sự kiện lịch sử cay đắng này cho chính mình? Phải chăng trong sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước, kết cục này là hệ quả tất yếu của sự sao lãng không từng ngày từng giờ trả lời đến nơi đến chốn câu hỏi: Đảng là gì?, để trả lời câu hỏi nghiêm khắc Đảng lựa chọn cái gì? Ôi cuộc sống sòng phẳng nghiệt ngã đến thế là cùng!..
    ...Đảng ta bây giờ đang là gì? Đảng đang là của ai? Tất cả lại trở về câu hỏi: Đảng phải là của ai?.. Phải, Đảng của ai?..
    Ông Tám lại đứng lên. Ông nhích từng bước ra trước cửa sổ, tay chống lên bậu cửa, mắt lục lọi trên bầu trời đêm đầy sao những câu trả lời cho những câu hỏi mà lương tâm người đảng viên đang đặt ra cho ông. Đâu đó trong tâm thức ông văng vẳng câu chuyện tâm sự thâu đêm năm nào...
    - ...Bác Tám ạ, Đảng là cha mẹ cháu, là chú Hải, là cô Thạnh của chúng cháu mà chúng cháu chưa được biết mặt lấy một lần, là bác, là chú Bảy Dự.., Đảng là máu mủ ruột thịt sinh thành ra chúng cháu... Bác không thể hình dung hết những rủi ro chết người, những đố kỵ đang từng giờ từng phút, từ mọi ngóc ngách rình mò chúng cháu! Trên con đường tìm kiếm thị trường, đi vào một sản phẩm mới, chỉ cần chúng cháu sảy chân là tan vỡ sự nghiệp, kéo theo bao nhiêu người khác vào cảnh khốn khó... Chúng cháu yêu nước chắc gì đã thua kém bác! Chúng cháu muốn đất nước ta giàu có, mở mày mở mặt với thiên hạ lắm chứ! Chúng cháu khát khao sự hậu thuẫn của Đảng cho mỗi bước đi trên con đường đầy mạo hiểm của chúng cháu. Nhưng nếu ở đâu Đảng ta cũng tiếp tục tha hoá như đã xảy ra trong cơ quan của cháu, như đang diễn ra hàng ngày chung quanh chúng cháu mà bác đã được nghe tận tai thấy tận mắt rồi đấy... Ngồi nói chuyện với bác lúc này là đảng viên Đảng Cộng Sản Việt Nam Huỳnh Thái Vũ. Đến giờ phút này cháu vẫn tự coi mình là người đảng viên của Đảng ta! Bác hiểu điều này chứ bác?... Nhưng nếu tha hoá cứ tiếp tục diễn ra như thế, thì có lẽ đến một ngày nào đó, chúng cháu phải xem lại Đảng và tự xác định lại thái độ của mình... Mặc dù chúng cháu sinh ra, lớn lên và được nuôi nấng trong chế độ do Đảng ta lãnh đạo. Bản thân cháu lại càng không muốn phản bội lời tuyên thệ của cháu khi được kết nạp Đảng, bác Tám ạ. Chúng cháu cũng hoàn toàn có đủ khả năng biến Đảng ta thành cái bình phong, thành ô dù, thành con ngoáo ộp phục vụ cho lợi ích riêng tư của chúng cháu được lắm chứ! Tất cả những gì Đoàn Danh Thắng đã làm được, chúng cháu hoàn toàn không ngô ngọng hay kém kỏi gì nếu chúng cháu coi đấy là sự nghiệp của mình! Chúng cháu gạt được những đòn trí mạng của Thắng, chứng tỏ chúng cháu thừa sức làm thầy nó! Nhưng chẳng lẽ chính chúng cháu lại phản lại cha mẹ cháu, phản lại chú Hải cô Thạnh, phản lại bác?.. Chúng cháu lại càng không thể phản lại ông bà nội của chúng cháu! Nói đến mức ấy, bác đã hiểu chúng cháu chưa?..
    ...Ôi những lời xé lòng!..
    Mỗi lần gặp đám anh em Vũ là một lần những khát vọng mới và những lo lắng mới của họ xâm chiếm tâm hồn ông...
    ...Làm sao đọc được những suy nghĩ bên trong của Thắng, của Bạch Liên khi miệng họ nói lên những lời thề thốt khi gia nhập Đảng!.. Ôi, chẳng lẽ phải đợi đến lúc bị những chín Tạ, những Thắng, những Bạch Liên đánh bại ta hết keo này đến keo khác, mãi đến lúc phải xin nghỉ hưu ta mới bắt đầu bị day dứt về những điều này hay sao?.. Sự thức tỉnh muộn mằn?..
    ...Thế hệ ta đã nối gót các thế hệ tiền bối. Tiếp theo thế hệ ta chẳng lẽ là thế hệ những Chín Tạ? Tiếp theo thế hệ Chín Tạ sẽ là thế hệ Thắng, thế hệ Bạch Liên? Mình còn chưa biết bọn con cháu của Thắng, của Bạch Liên bây giờ được giáo dục nuôi nấng như thế nào!.. Đấy là sự chuyển giao thế hệ đang diễn ra trong Đảng ta? Tự giác hay không tự giác? Làm gì để sự chuyển giao này đặt lên vai thế hệ những đàn em đàn cháu của cô Ba, của những Nguyễn Bá, những anh bạn tóc muối tiêu, những anh bộ đội phục viên nuôi tôm, đặt lên vai những con cháu bà đảng viên Nguyễn Ngọc Sương, những Huỳnh Thái Vũ? Làm gì để sự chuyển giao này không rơi vào tay đội quân Chín Tạ?..
    Ai thắng ai trong sự chuyển giao thế hệ này?
    ...Trời đất! Cả đời mình đi theo Đảng, câu hỏi ai thắng ai? bây giờ đột nhiên bùng lên thiêu đốt tâm can mình. Cuộc đấu tranh ai thắng ai? này đang xảy ra không phải trên trận địa đấu tranh giai cấp nơi nảo nơi nao mà đang nổ ra ngay trong con người mình có chết không chứ! Giữa mình và sự hèn nhát của chính mình! Vào ngay lúc này! Sau ba mươi năm giành lại đất nước và thống nhất!.. Cuộc đấu tranh này đang diễn ra không phải trong thế giới hai phe ba phe đâu đâu mà ngay trên sân nhà mình! Mình có đủ tỉnh táo để nhận ra điều này không? Mình có cách gì đánh bại bằng được đội quân Chín Tạ không?...
    Nghĩ đến đây ông Tám rùng mình. Ông đứng dậy, pha thêm nước nóng vào ấm tràø, uống một ngụm dài để tỉnh táo nghĩ tiếp.
    ...Cách mạng nước ta giành được những thắng lợi kỳ vĩ, trước hết là vì Đảng ta đã mở ra con đường thực hiện khát vọng giải phóng của dân tộc, cùng với cả dân tộc mình đi tiên phong trên con đường ấy. Hiện tại và trong tương lai Đảng càng phải như vậy chứ! Cũng chính vì thế Đảng không bao giờ được trừu tượng hoá hay thần thánh hoá để biến thành một đấng thiêng liêng hay tín ngưỡng nào! Phải chăng đã đến lúc Đảng phải tự nhận thức lại chính mình? Nghĩa và Lê Hải nói đúng, tất cả các thứ hàng mã xanh đỏ sẽ chẳng giúp được gì!
    ...Si tâm quy Phật, Phật sinh ma!(*) [(*) Dịch nghĩa: Theo Phật với tấm lòng u mê thì Phật trở thành ma quái, trong bài thơ Đài đá chia kinh của Nguyễn Du.]
    Ông Tám nhẩm lại cho mình câu thơ của Nguyễn Du rồi bước ra bàn thờ thắp một nén hương, hai tay chắp trước ngực:
    - Con cúi đầu trăm ngàn lạy Người đã cho con lời răn sâu sắc! - Ông Tám khấn trong đầu.
    Bao giờ cũng thế, cứ mỗi lần thắp hương, ông lặng đi hồi lâu, tự đắm chìm vào sự hồi tưởng trong ký ức...
    Đêm nay, làn khói hương mong manh đưa những suy nghĩ của ông trở về với tất cả những gì đã gắn bó thiêng liêng sâu nặng với cuộc đời của ông. Ông liên tưởng đến những người thân thương không còn nữa, đến những hy sinh mất mát của chính gia đình mình, của đồng chí, đồng đội... Ông nhớ lại lời tuyên thệ của mình trong buổi lễ kết nạp Đảng. Những suy nghĩ sâu lắng trong tâm khảm ông lại trào lên, lại nổi sóng...
    Ông Tám phải lấy sức cố bước lê ra ngồi trước bàn nước, hai tay ôm đầu, khuỷu tay chống lên mặt bàn. Ông thốt lên thành lời:
    - Tám Việt, mày là thằng đảng viên hèn nhát!
    Ông Tám không rõ ông đang tự mắng mình, hay lương tâm ông đang mắng ông.
    Cứ như thế ông vò võ một mình với tách trà giữa đêm khuya. Bây giờ ông mới nhận ra chung sống với cái hèn này là thử thách lớn nhất trong cả cuộc đời ông kể từ ngày đi theo Đảng...
    ...Thì ra tù tội, tra tấn, chuồng cọp mình đã trải qua... chẳng thấm tháp gì so với cuộc đấu tranh ai thắng ai? ngay trong con người mình!.. Cuộc đời chẳng lẽ oái oăm đến thế hay sao?
    Ông mong sao trời chóng sáng và sớm gặp được đám Nghĩa - Hải để trao đổi mọi chuyện cho ra lẽ...
    - Trời ơi, đang giữa đêm sao ông lại ra đây ngồi thế này! - Bà Tám chạm tay vào cánh cửa cho ông Tám khỏi giật mình rồi mới nói, giọng bà đầy lo lắng. Bước vào đến giữa phòng, bà ngửi thấy mùi hương ngào ngạt, bà ôm lấy chồng: - Ông ưu phiền nhiều quá, lại còn thắp hương nữa?!.
    Ông Tám vẫn ngồi yên.
    Bà Tám lâu nay vẫn thầm hiểu và thông cảm những điều đang dày vò chồng mình. Bà tôn trọng sự yên lặng của ông, ôm chặt lấy ông vào ngực mình như muốn san sẻ mọi ưu tư của ông. Một lát sau, bà nhè nhẹ nâng ông đứng dậy:
    - Gần sáng mất rồi, không ngủ được thì ông cũng phải nằm nghỉ đi. Thức trắng đêm thế này hại người lắm ông ạ...
    Ông Tám lò dò bước theo vợ như một người máy...
    Khi trời bắt đầu sáng, ông Tám không sang phòng bếp ăn sáng như thường lệ, ông bảo bà Tám pha cho mình cốc sữa rồi mang về phòng riêng của mình.
    Đến gần trưa, ông thay quần áo rồi đi bộ ra bưu điện bỏ thư. Ông đi những bước ngập ngừng, như thể cố kéo dài con đường từ nhà đến bưu điện. Ông cần có thêm thời giờ trang trải những dằn vặt trong lương tâm. Ông Tám không nhớ đây là bức thư thứ mấy ông gửi lãnh đạo Đảng và Nhà nước trình bày những suy nghĩ riêng của mình, nhưng có lẽ đây là bức thư đầu tiên ông viết với một cách nhìn nhận khác... Đúng hơn, bức thư này là sự đúc kết những nhận thức mới của hơn một năm trời lang thang “vi hành" trên nhiều miền của đất nước.
    Ông cảnh báo, bằng những sự việc thật, con người thật, các số liệu ông thu thập được. Ông nêu câu hỏi:
    ...Phải chăng chúng ta đang nhắm mắt làm ngơ sự huỷ hoại những thành quả cách mạng? Phải chăng chúng ta cam chịu để cho quốc nạn quan liêu tham nhũng ngày đêm đẩy đất nước đi dần tới cái ngã ba quyết liệt? Đảng ta phải có quyết định dứt khoát?
    Nhưng trên hè đường, bước đi của ông Tám vẫn ngập ngừng, có lúc như lơ đễnh...
    Mở nắp thùng thư lên, ông Tám cho bì thư vào thùng. Ông toan thả xuống nhưng tự nhiên lại rút thư ra. Bàn tay bỗng nhiên không theo sự điều khiển của ông nữa. Trước thùng thư, một tay buông thõng, một tay cầm lá thư, ông đứng ngay đơ hồi lâu như người bị tê liệt. Ông muốn nhấc chân lên quay về, nhưng cả hai chân ông như đã bị ai chôn vào lòng đất...
    ...Chẳng lẽ ta đã trở thành kẻ nô lệ không ai giải phóng được rồi sao!
    ...Chỉ vì bây giờ ta là nô lệ của chính ta?!.
    Ông Tám ngây dại về sự dằn vặt trong lòng mình. Một con người Tám Việt nào đó đang chất vấn người đảng viên cộng sản Tám Việt. Gay gắt, nhức nhối...
    Ông không mảy may lo nghĩ đến số phận mình có thể bị hệ luỵ điều này điều khác vì bức thư trong tay, nhưng ông không thể tự giải thoát mình khỏi tâm tư sâu nặng chỉ bằng mỗi cái việc viết một bức thư như vậy...
    Ông cảm thấy như đang rơi vào một hố đen mung lung. Từ một góc sâu kín trong tâm khảm, những lời mắng nhiếc ông cứ vang vọng lên mãi. Chát chúa... Rỉa rói...
    ...Tám Việt! Mày đã quên mất lời tuyên thệ khi gia nhập Đảng!
    - ...Tám Việt! Mày là một tên cộng sản hèn nhát!..
    - ...Bác Tám ạ, chúng cháu yêu nước chắc gì đã thua kém bác! Đảng là cha mẹ ruột thịt của cháu... Nhưng nếu Đảng ta...
    Ông Tám lã chã mồ hôi, phải đưa một tay vịn vào thùng thư rồi nhắm nghiền hai mắt. Ông hồi tưởng lại các chặng đường đời của mình. Ông nghĩ đến cuộc sống ông đang nhìn nhận lại, những điều chính ông mắt thấy tai nghe trong cuộc vi hành của kẻ về hưu...
    Gần như theo một bản tính đã được rèn luyện từ lâu, một lúc sau ông mở mắt ra, ráng hết sức nâng nắp thùng thư lên...
    25.
    Phó trưởng ban "vớt" Đoàn Danh Tiến đã nghĩ đến con đường đoạn tuyệt với một cái gì đó mà chính ông cũng không rõ. Nhưng cái ý chí đoạn tuyệt thì lại rõ lắm, dứt khoát lắm!
    Ông Tiến có quá nhiều thứ ông muốn đoạn tuyệt.
    ...Nhưng nếu đoạn tuyệt tất thì chỉ có một đường là quyên sinh! Nhưng ông Tiến lại có lập trường nguyên tắc bất di bất dịch:
    ...Mình sinh ra không phải là để quyên sinh!
    ...Ông nhất quyết phải đoạn tuyệt, đoạn tuyệt bằng được với cái gì mình ức nhất, căm tức nhất, để chứng tỏ mình coi thường, mình không thèm, mình khinh bỉ mọi cái làm mình uất ức, mọi cái làm mình căm tức...
    Ông cần chứng minh mình là thằng Tiến, chứ không phài là hòn bột, là cục đất, ai muốn nhào nặn thế nào thì nhào nặn. Ông nhất quyết vứt bỏ mọi khuôn vàng thước ngọc để đòi lại bằng được cái thằng người của mình...
    Càng quyết tâm, ông Tiến càng không biết lựa chọn cái gì cho đích đáng.
    ...Ôi mình muốn tìm lại mình sao mà khó thế!..
    Trong cơn quẫn nào ông Tiến cũng rơi vào cái mung lung đen ngòm như vậy.
    Không biết đây là đêm thứ mấy trong cơn nổi quẫn này...
    Mới có hai ba giờ sáng, ông Tiến đã sùng sục từ trên giường tụt xuống đất. Ông bật đèn. Ông đi quanh giường, đi quanh bàn, đi vòng tròn trong phòng... Có lúc ông giậm chân trái, giậm chân phải, nạt nộ thành lời, hai bàn tay nắm lại như định sắp đấm vào một ai đó, có khi là vào cái bóng đang đổ ngang đổ ngửa của chính ông...
    Đây là cơn quẫn lần thứ bao nhiêu? - ...Ông Tiến không ý thức được, thậm chí ông chán rồi, không thèm ý thức đến nữa. Ông chỉ nhớ mang máng mỗi cơn quẫn như thế kéo dài vài ngày đêm. Đã nhiều lần ông Tiến cố tìm cách cứu mình thoát khỏi cơn quẫn, nhưng thường thường là cơn quẫn nhấn ông chìm nghỉm trong đêm đen ngột ngạt, đốt lửa trong tâm can ông... Nguôi ngoai được dăm bữa nửa tháng thì thôi, nhưng hễ có cái gì kích thích, xúc động.., cái quẫn lại nổi cơn, cái quẫn tái đi tái lại, cái quẫn trở thành định kỳ.., kể từ ngày cầm trong tay cái quyết định nghỉ hưu do ông trưởng Ban đích thân đến tận phòng làm việc giao cho:
    - Tôi phải đến đây tự tay trao cho anh quyết định này, thể hiện lòng kính trọng của tôi và sự trân trọng của Ban đối với cống hiến của anh.
    - Quyết định gì ạ?
    - Lẽ ra đây là công việc của vụ Tổ chức cán bộ, nhưng đây là quyết định nghỉ hưu...
    - Nhưng mà đồng chí đã hứa..?
    - Tôi nhớ lời hứa của mình, nhưng chính tôi cũng đang chuẩn bị bàn giao công việc, sức khoẻ không cho phép tiếp tục công việc nữa rồi anh Tiến ạ.
    - Không đúng! Anh nói dối!..
    - Thôi được... - Ông trưởng Ban ngần ngừ một lúc. - Bây giờ giữ kẽ với anh cũng vô ích. Nói đúng ra là tôi bị loại rồi!
    - Thế là thế nào?
    - Hết nước rồi.
    - Anh đã bàn với tôi bao nhiêu là chuyện cơ mà!.. - Ông Tiến giãy lên như đỉa phải vôi.
    Ông trưởng ban thượt ra, đầu ngoẹo sang một bên, vừa thở vừa lấy sức để phân bua:
    - Khổ quá, đến lúc này anh phải tin tôi!
    - Tôi không tin! Không tin! - Ông Tiến vừa hét vừa nhảy lên như một đứa trẻ con đang hờn, hai tay vùng vằng..
    - Anh Tiến ơi, việc anh lộ cờ tôi không chấp. Bằng giáo sư của anh tôi cũng kiếm cho. Thế mà không tin tôi thì còn tin ai? - Trưởng Ban rầu rĩ.
    - Ông cao thượng hay ông cao thủ?
    - Hỏi gì mà lẩm cẩm thế! Hai chúng ta đã trăm phương nghìn kế rồi! Chính tôi cũng bị đào thải thì còn làm sao giúp được anh!..
    - Tôi vẫn không tin.
    - Chúng ta là người thua cuộc anh Tiến ạ!
    - Thế là anh hai lần lừa tôi?
    - Anh nỡ lòng nào mà ăn nói với tôi như thế hả anh Tiến?
    - Chứ còn gì nữa! Cái thứ nhất anh lừa tôi là quyền lực của anh to lắm! Cái thứ hai là anh hứa cho tôi cái anh không có! Còn ai khốn kiếp như anh nữa không? - Ông Tiến giậm chân chỉ tay, hét vào mặt ông trưởng Ban.
    Ông trưởng Ban hết nhìn trời nhìn đất lại lẫm chẫm đi đi lại lại loanh quanh ông Tiến, lục lọi trong đầu cách giải thích:
    - Cơ sự này tôi phải nói cho anh nghe hết nhẽ... Đúng tôi hứa nhiều, hứa thật lòng... Nhưng cả hai chúng ta chỉ là quân cờ thôi. Cuộc đời xô đẩy như vậy, tôi đâu có muốn thế...
    - Thế mà anh cứ nói với tôi anh là người trong cuộc! Anh dám hứa sẽ đưa tôi vào người trong cuộc! Tôi hy sinh tất cả cũng chỉ vì muốn trở thành người trong cuộc thôi, anh hiểu không?.. Thế mà bây giờ chỉ là quân cờ! Quân cờ tất! Trời ơi là trời!
    - Anh Tiến ơi, anh phải hiểu tôi và thể tất cho tôi chứ! Nỗ lực đến đâu đi nữa cũng không thoát được số phận! Anh phải hiểu điều này chứ! Bao nhiêu đơn kiện cáo về cái bằng giáo sư của anh đến chỗ tôi, tôi đã ỉm hết. Mọi lời xì xèo dìm anh, tôi bỏ ngoài tai. Sức của tôi chỉ đến đấy thôi. Như thế là tôi vì anh hay không vì anh?
    - Anh quan tâm đến những chuyện ngồi lê mách lẻo ấy làm gì?
    - Anh nhầm rồi, kiếm cái bằng giáo sư cho anh là tôi thách thức cả thiên hạ. Họ nói anh chưa tốt nghiệp đại học! Thế là tôi vì anh hay không vì anh? Thực lòng tôi chỉ có một thiếu sót đối với anh thôi...
    - Thế mà...
    - Khoan, hãy nghe tôi nói đã... - Ông trưởng Ban không để ông Tiến nói. - Những gì tôi hứa với anh là thực lòng, chỉ thiếu sót ở chỗ tôi hứa nhiều quá, không lượng sức mình... Thông cảm cho tôi!
    - Hứa nhiều quá cũng là đánh lừa!
    - Đừng hiểu oan tôi. Chúng ta hết cách thật rồi mà...
    - Thế thì chết thật rồi! Chết thật rồi! Thế là hết!
    Ông Tiến đứng ngây người ra, không nói không rằng. Ông không nhớ mình đứng như thế bao lâu. Mãi đến khi ông trưởng Ban giục:
    - Anh cầm lấy quyết định đi chứ?
    - Thế này thì bất công quá! Bất công quá! - Ông Tiến ngửng lên gào giữa trời.
    Chờ một lúc, ông trưởng Ban đưa tờ quyết định ra trước mặt ông Tiến, nhưng ông Tiến vẫn đứng trố mắt, hai tay buông thõng, hết nhìn ông trưởng Ban, nhìn quanh, rồi lại nhìn đất nhìn trời... Hai con mắt ông đảo lên đảo xuống như đang tìm đường chạy trốn tờ giấy trong tay ông trưởng Ban..
    - Anh Tiến ạ, tôi thông cảm với anh... Nhưng bây giờ anh biết rồi đấy... Có muốn giữ anh công tác thêm vài năm cũng không được. Cuối cùng chỉ có cái tờ quyết định này... - Ông trưởng Ban phải dúi tờ quyết định vào tay ông Tiến, rồi bỏ lại ông Tiến một mình trong phòng...
    Không gian lúc này chỉ còn tiếng giầy của ông trưởng Ban loẹt quẹt trên sàn nhà...
    Lúc ầm ầm như dông bão, lúc âm ỉ leo lét để bùng lên các khối lửa... Song lần nào cơn quẫn cũng khởi đầu trong tâm trí ông Tiến bằng hoạt cảnh ông trưởng Ban đến trao quyết định nghỉ hưu như thế. Nó diễn đi diễn lại, nhuần nhuyễn, sắc nét đến mức ông Tiến có cảm giác từ lâu mình như trở thành khán giả chí cốt của màn hoạt cảnh quen thuộc này, do chính mình thủ vai diễn. Ông đối thoại, ông chất vấn, ông bình phẩm, lúc với vai Đoàn Danh Tiến, lúc với vai trưởng Ban, có lúc hoạt cảnh trở thành cuộc đấu khẩu tay ba... Trong đầu ông nhớ như in từng lời từng chữ, thuộc từng điệu bộ, cử chỉ... mỗi nhân vật.
    ...Sao mình lại tham gia vào màn kịch đốn mạt này nhỉ? Chưa bao giờ mình tự lột trần mình một cách khốn nạn như vậy! Vừa mất hết cả, vừa tự bóc trần nhân cách mình trước mặt trưởng Ban! Mình vô liêm sỉ đến mức không kịp tìm được một câu nào thích hợp hơn cho việc chấp nhận số phận của mình!
    - ...Thôi chết! Thế là hết!
    ...Có ai tự lột trần mình ra đến mức như vậy không?
    ...Cả một đời người lăn lộn... Ta đã quẫy lên bằng được để thoát ra khỏi đồng lúa đồi chè Vũ Yển, để đi bằng được con đường cho đến hôm nay!.. Ta đã được mang danh một thế hệ thanh niên về tiếp quản Hà Nội... Những hành trình đi đi về về vào Nam ra Bắc, là chiến sĩ xung kích trên những mặt trận mới nhất, là giáo sư... Ta quyết trở thành người trong cuộc... Mọi cái gì khó đều đến tay ta! Từ cải cách ruộng đất, hợp tác hoá nông nghiệp, đến cải tạo xã hội chủ nghĩa, công nghiệp hoá hiện đại hoá... Rồi đến đổi mới, hội nhập, chống hoà tan, chống chệch hướng... Hôm nay cần tung hô, có tung hô! Ngày mai cần đao to búa lớn, có đao to búa lớn! Lúc nào ta cũng ở tuyến đầu. Còn ai mẫn cán hơn ta? Một quá trình hiển hách như vậy! Ta đã phải ém mình trước bao nhiêu dục vọng, giữ gìn mọi điều tiếng, tự cho mình vào khuôn phép... Thử hỏi có ai quán triệt bằng ta, liêm chính bằng ta?.. Ta đã nhiều lần phải ép xác theo cái đạo ta tôn thờ, theo cái đích ta lựa chọn là trở thành người trong cuộc... Nhất quyết một bề, ta đâu có mù quáng!
    ...Bao lần ta nuốt nhục vì có nhiều cái không thể so được với Phạm Trung Nghĩa, Lê Hải, Tám Việt.., với những đứa cùng một giuộc như thế. Song ta cũng có quyền cười vào mũi những thằng này chứ?! Chúng nó ngu lắm!.. Lỗi lạc chân chính đến đâu chúng nó rốt cục vẫn chỉ là những phương tiện trong tay những người trong cuộc. Có lột xác đến một trăm lần thì chúng nó cũng không bao giờ ý thức nổi điều này! Chính vì thế ta đã nhất quyết một bề... Càng nuôi ý chí trở thành người trong cuộc... Đến nỗi bản thân ta không còn là ta nữa, trời ơi là trời...
    ...Còn gì ta không hy sinh nữa để trở thành người trong cuộc? Còn gì nữa?!. Vợ con, gia đình ta được nhờ cậy gì? Còn gì ta không hiến dâng? Cho cái đích lẽ ra phải là của ta, tất yếu phải là của ta. Thế mà kết cục là...
    ...Thế là hết!
    ...Ối đời ơi là đời! Đời không công bằng đối với ta! Đời quá đui mù nên không nhận ra ta... Hay là ta chưa đủ lông đủ cánh? Chưa đủ nanh vuốt? Ta không ăn được đời thì đời ăn ta? Không bao giờ ta có thể trở thành người trong cuộc được nữa rồi!
    ...Bây giờ ta là ai? Ta là gì?
    ...Ta đã tự nguyện làm nô lệ còn hơn cả nô lệ cho cái đích của ta. Nhưng bây giờ ta có cái gì, ta được gì? Thà ta là thằng đui què mẻ sứt thì đi một nhẽ... Đằng này cả một đời hiển hách cống hiến, mà nay phải đi vào sự lãng quên, vào cái "khoảng không" lấp đầy cái “quẫn”... Trong lúc đó những kẻ chỉ đáng xách dép cho ta lại chiếm lấy cái đích lẽ ra là của ta!.. Ối trưởng Ban ơi, lời hứa của ông...
    ...Bây giờ ta là ai? Ta là gì? ...Không vợ, không con, không gia đình, không cả đàn bà, mất bao nhiêu bạn bè, cùng với bao nhiêu cái không khác nữa...
    ...Biết thế này..! Ôi biết cơ sự đến nông nỗi này!
    ...Ta hối hận à? Hay là ta tiếc đắt tiếc rẻ của đời!..
    ...Nhà cao cửa rộng bây giờ mà làm gì! Đáng bảy tám trăm cây vàng hẳn hoi! Nhưng có là hàng nghìn, hàng vạn cây đi nữa thì thay đổi được gì? Ôi nếu ta làm lại được cuộc đời! Vào cái tuổi đã xế tàn như thế này?!.
    ...Nếu biết sống là cuối cùng đi đến cái quẫn này, ta thèm vào mà sống như thế! Thèm vào mà ép xác đến mức vậy! Ta sẽ đâm ba củ chầy! Hưởng thụ, phá bĩnh, phá đời!... Sao lại không? Ta sẽ tận hưởng mọi cái, mọi thứ đến tay ta. Ta sẽ không thèm tính gần tính xa cho cái đích của ta làm gì, đằng nào cũng về với đất cơ mà!.. Nhưng bây giờ ta phá cái gì? Trong cái "khoảng không" toàn những cái "quẫn" thế này ta phá cái gì? Càng tỉnh táo, càng muốn phá!
    ...Hay là bây giờ mình điên? Chỉ có người điên mới có trạng thái tâm thần này. Chẳng lẽ mình rơi vào trạng thái thần kinh phân lập? Mới bắt đầu điên? Đang đi vào thời kỳ điên?..
    Ông Tiến đi lén đến khoa thần kinh của bệnh viện Hữu Nghị. Ông quyết tìm cho bằng được câu trả lời.
    Ông cẩn thận đến mức không nói cho Văn phòng biết mình đi khám bệnh. Ông không dùng xe cơ quan, mà đi xe ôm ngay từ nhà đến bệnh viện...
    Trước mặt bác sĩ, ông khai không sót một thứ gì về thể trạng của ông, bác sĩ rất thoả mãn. Nhưng ông Tiến lại giấu tiệt cái tâm trạng không tả được của hoàn cảnh ông. Thậm chí ông cố nói năng cho mạch lạc, thỉnh thoảng nói một câu vui tế nhị, hoặc có một cái cười đúng lúc, đúng ngữ cảnh... Trong thâm tâm ông tự biện hộ cho mình:
    ...Nếu có bệnh, thì để bác sĩ phải tự tìm ra bệnh! Như thế mới đúng là bệnh! Không được làm nhiễu khả năng chẩn đoán của bác sĩ!..
    - Trong công tác, hay trong đời sống kinh tế bác có gì khó khăn không?
    - Không. Phải nói ngược lại mới đúng.
    - Có điều gì làm bác u uất, hay có lúc nào bác thấy mình kém minh mẫn không? Hay trí nhớ suy giảm chẳng hạn?
    - Tôi tiếp chuyện bác sĩ như thế này, bác sĩ cũng có thể xét đoán được rồi còn gì nữa.
    - Đúng, bác rất minh mẫn, vẫn lạc quan yêu đời. Phải nói thể trạng của bác rất tốt. Bác đến đây đích thực vì nỗi lo gì ạ?
    - ...
    - Bác chưa tiện nói thì để lúc khác trả lời cũng được. Xin hỏi tiếp: Bác sinh hoạt với bác gái có bình thường không?
    - Bà nhà tôi sang Đức sống với các cháu từ nhiều năm nay rồi!
    - A há! Hiểu. - Dứt lời, bác sĩ cầm cái búa cao su gõ gõ vào hai đầu gối của ông Tiến. Hai chân ông Tiến giật tưng tưng. - Tốt lắm! Rất tốt là khác!.. - Bác sĩ nhận xét.
    - Vâng, chân đánh ten-nít mà.
    Bất thình lình bác sĩ gõ nhẹ cái búa vào cái của quý của ông Tiến, nhưng mắt bác sĩ lại nhìn chằm chằm vào mặt ông. Một lúc sau bác sĩ nói:
    - Sắc mặt bác ửng hồng nhanh thế này chứng tỏ khí huyết bác tốt lắm! Bác không có bệnh gì cả ngoài cái bệnh thiếu phụ nữ! Chữa như thế nào thì bác tự lo, vì bệnh này thuộc phạm vi bên ngoài bệnh viện...
    Ông Tiến đỏ mặt thật sự. Lúc chia tay bác sĩ, mặt ông vẫn còn đỏ.
    Sau lần khám bệnh hôm ấy, ông Tiến tự lên giây cót cho mình, để đi mò gái. Nhưng cái tính cảnh giác, cái tính ép xác và nhiều đức tính khác cần phải giữ lấy trong thời kỳ hướng vào cái đích cao xa... do lâu ngày quá bây giờ biến thành bẩm tính mất rồi. Theo dòng thời gian, cái bẩm tính tự mình ép xác tạo ra ấy đã làm méo mó con người tự nhiên của ông không biết từ bao giờ. Ông đau đớn thú nhận trong lòng:
    - ...Chết thật, thèm đàn bà là thế mà bây giờ cái mồm không nói nổi được mấy câu tán tỉnh! Thần kinh phân lập đến thế là cùng thôi! Chết mẹ mình rồi!..
    Đã có lần ông đã phải tự thú với Thắng, con trai ông, là ông không có duyên nói chuyện với đàn bà... Loanh quanh luẩn quẩn với mấy bà nạ dòng đánh ten-nít thì chán lắm, khô không khốc và là đực cả với nhau mất rồi. Với mấy đứa ô-sin ông thấy phiền nhiễu quá, từng xảy ra hô hoán, may mà hàng xóm không biết. Đến bây giờ ông vẫn còn sợ hú vía. Đã thế lại hay bị mất cắp vặt trong nhà!.. Đi tìm ca-ve thì ông dứt khoát không chơi. Ông không cần tự giải thích cho mình tại sao, mà chỉ tâm tâm niệm niệm: ...Đã bảo không là không! Thà chết còn hơn!.
    Một lần câu chuyện đã đi xa đến mức một đối tác ten-nít mới đã nhận lời mời của ông vào quán uống bia ngay bên cạnh sân bóng. So với bà Hà vợ ông, bà này còn trẻ chán! Ít nhất là đến một chục tuổi. Gọn ghẽ, chắc nịch, loại này hiếu chiến phải biết!.. Nghe đồn loáng thoáng trên sân là chồng bỏ hay bỏ chồng gì đó.
    Mỗi người đã uống hết lon Heinecken của mình, nhặt sạch đĩa lạc rang chung nhau, các ngón tay nhặt lạc đã có lúc đụng vào nhau... Thế mà ông Tiến vẫn chưa nói được câu nào ra hồn. Cuối cùng bà ta đứng dậy, tranh trả tiền thay cho ông Tiến rồi bỏ đi...
    Ông Tiến sững sờ ngồi lại một mình, trong đầu ông ong ong tiếng xỉa xói.
    ...Mả mẹ cái thằng Tiến! Mày viết hết trang này đến trang khác, quyển này đến quyển khác, thao thao bất tuyệt tại các hội nghị, các diễn đàn... Thế mà hôm nay mày là thằng câm trước mặt đàn bà...
    ...Đồ chết rấp! Mồi đến tận miệng không biết vơ lấy mà đớp thì còn sống làm gì!..
    Cứ thế, ông nguyền rủa mình, ông tiếc của trời... nhiều lúc ông thốt lên, đến nỗi chính tai ông nghe thấy:
    - ...Cái bụng thì muốn lắm, cái mồm lại khăng khăng không chịu nói ra! Vô phương mất rồi!
    ...Dù sao ông Tiến vẫn thầm cảm ơn bác sĩ. Lời chẩn của bác sỹ đã làm cho cơn quẫn định kỳ tiếp theo của ông chậm lại thêm vài tuần. Đi lùng sục trên sân ten-nit không thành, ông xoay sang đi phố, đi chợ. Cái giấy nghỉ hưu đút trong ngăn kéo rồi, đang thời kỳ nghỉ chế độ, thời giờ tha hồ xông xênh... Ông quyết đi khám phá cái hay cái mới trong đời, tại các công viên, trên mặt đường phố, trong các chợ, các siêu thị...
    Ông chợt nhận ra đàn bà con gái nước mình bây giờ sao nhiều người đẹp thế. Thân hình đẹp, khuôn mặt đẹp. Trang điểm, ăn mặc mỗi người mỗi vẻ, hình như thi nhau làm đẹp. Có những cái đẹp thật khêu gợi. Đời sống khá lên rồi có khác! Những người tạo mốt thời trang bây giờ sao mà giỏi thế!.. Ông chợt nhớ đến những lời bình phẩm của con gái ông về cái đẹp khi nó chưa cùng với chồng sang Đức. Nhờ thế ông biết nhận xét những cặp vú, những đôi mông, biết trầm trồ cái eo cong, cặp giò thon dài... Những tiếng cười nói nhí nhảnh thánh thót rơi vào tai ông, lúc của cô này, lúc của cô kia, của bao nhiêu tuýp nữ khác nhau đang đi đi lại lại trước mắt ông... Có người dừng lại khá lâu, như đang mặc cả mua thứ gì đó, ông Tiến tha hồ mà ngắm. Có cô lúc ở quầy hàng quay ra, lại đi tới sát chỗ ông Tiến đứng, nhìn ông từ đầu đến chân rồi mới bỏ đi. Ông Tiến chịu không rõ là cô này khó chịu vì cái nhìn của ông , hay là chính cô ấy muốn nhìn ông...
    Ông Tiến lang thang, ông Tiến thưởng thức... Thế nhưng hễ bắt gặp một cái nhìn ướt át nào đó có vẻ khả nghi, có vẻ tấn công ông, cái bộ nhớ tự động được cài đặt sẵn trong bẩm tính của chuỗi đời ép xác tự động ra lệnh cho ông ngay tức khắc:
    - Đã bảo không là không! Thà chết còn hơn!..
    Thế là cái cổ ông Tiến lái cái đầu ông quay đi, rồi vặn luôn cả thân hình ông Tiến quay theo, cứ như là người rô-bốt. Ông Tiến tránh xa những quán lập lòe xanh đỏ, vượt ra khỏi được tầm ngắm của những cái nhìn ướt át đầy xanh xanh đỏ đỏ...
    Thực tình đôi lúc ông Tiến không rõ đấy là những cái nhìn ướt át thật, hay chỉ là cảm nghĩ của ông truyền đạt lên bộ não cái tín hiệu làm bật ra cái mệnh lệnh đã được cài đặt sẵn ấy.
    - ... Đã bảo không là không! Thà chết còn hơn!
    Cơn quẫn định kỳ chỉ nhất thời bị đẩy lui. Càng lang thang, cái thèm khát trong ông Tiến càng nung nấu. Cái tính hồ nghi của ông về chính bản thân ông ngấm ngầm đẩy ông vào cơn quẫn mới.
    - ...Càng thèm khát, cái mồm càng câm! Rõ ràng thần kinh phân lập bước vào giai đoạn quá nặng mất rồi!
    Ông Tiến chuyển hướng, đi vào đám quen biết cũ của mình, nhất là những người đã về hưu.
    ...Biết đâu đấy, kinh nghiệm của họ trụ lại trong quãng đời về hưu có khi lại là bài thuốc hay nhất cho mình!
    Đường đời về hưu dẫn dắt ông Tiến đi đến nhiều nơi, song ông cứng đầu cứng cổ dứt khoát không thèm đến thăm ông trưởng Ban.
    ...Mình chẳng còn gì để nói với cái lão thất hứa này!
    Nhưng ông Tiến lại chiến thắng được sự ngập ngừng của mình một cách dễ dàng khi quyết định đến thăm đại tá về hưu Phạm Trung Nghĩa, kẻ thù số một nhưng không tuyên chiến của ông hồi ông còn đương chức.
    ...Học tập kẻ thù là một trong nhiều đòi hỏi của đức tính thực sự cầu thị!..
    Ông Tiến nhớ là chính tay mình đã viết hay chép lại câu này trong một tài liệu tuyên huấn nào đó, lâu lắm rồi... Ông cảm thấy vững tâm.
    Ông Tiến không ngạc nhiên về thái độ cởi mở của ông Nghĩa, vì ông đã quá hiểu con người này. Ông cảm thấy câu chuyện của ông Nghĩa dẫn dắt ông vào một cuộc sống khác mà lâu nay ông bỏ qua. Ông không ngờ về hưu rồi mà ông Nghĩa có nhiều chuyện để nói đến thế, ông bị những câu chuyện của ông Nghĩa cuốn hút...
    Chuyện trò với Tiến rôm rả là thế, nhưng đôi lúc Nghĩa vẫn nhớ lại những ngày ở Thạch Thất. Nghĩa cố tự chủ để không buột miệng nhắc lại chuyện cũ. Thỉnh thoảng trong thâm tâm Nghĩa vẫn rít lên: ...Nếu hồi ấy người thụ lý sự việc của mình không phải là Thạch thì số phận mình và gia đình mình sẽ ra sao đây... Kể từ cái ngày đi Thạch Thất đến giờ đã gần hai chục năm trôi qua, thế mà ngồi đối diện với Tiến bây giờ Nghĩa vẫn cảm thấy hơi lạnh của lưỡi gươm oan trái như vừa mới sượt qua mình... Nghĩa rất mừng là không thấy Tiến đả động gì đến chuyện này. Quên chăng? Cố lờ đi chăng? Hay là con người này trở thành chai sạn - nghĩa là vô cảm đối với những chuyện như thế này... Dù sao từ chỗ làm mọi việc đến mức vô tình hay cố ý lùa mình vào "biệt thự" Thạch Thất, rồi đến việc chủ động đến thăm mình hôm nay... hình như Tiến đã đi hết con đường Tiến đã lựa chọn? Nếu không làm gì có chuyện bỗng dưng đến thăm mình như thế này? Dù sao ông ta cũng đã đến thăm mình, như thế là quý hoá rồi...
    Nghĩ thế, mà đến cuối câu chuyện, ông Nghĩa vẫn chưa hết ngạc nhiên vì được ông Tiến đến thăm. Khi chia tay, ông Nghĩa tâm sự với khách:
    - Bây giờ cho tôi thú thực, tôi cứ tưởng trong trí nhớ của anh Tiến không có tên tôi!
    - Ngược lại, anh là người đầu bảng trong trí nhớ của tôi.
    - Bảng nào hả anh Tiến?
    - Bảng phe đối lập!
    - Thôi chết, anh Tiến bây giờ cũng tiêm nhiễm phải chủ nghĩa đa nguyên, có phải thế không?
    - Anh thật vui tính. Trước đây tôi ghen tức anh, nhưng bây giờ tôi thực lòng ghen tị với anh.
    - Vì nỗi gì hả anh Tiến?
    - Anh bây giờ tha hồ làm những cái anh thích. Tôi không ngờ quãng đời về hưu của anh lại lý thú đến thế.
    - Đúng vậy anh Tiến ạ. Anh đã nghe tôi kể rồi đấy. Bây giờ giả thử một ngày là 48 giờ thì đối với tôi cũng không thừa.
    - Tôi chịu anh đấy. Anh đọc nhiều, biết nhiều và đi cũng nhiều.
    - Nhờ sức khoẻ trời cho và lòng ham muốn hiểu biết, anh Tiến ạ.
    - Nghe anh kể những cái mới anh thấy ở quê anh bây giờ, ở những nơi anh vừa mới đi thăm về, thú thực đôi lúc tôi có cảm tưởng nghe anh kể về nước ngoài... Tôi thật khó hình dung Hưng Yên của anh đang bước lên con đường trở thành một tỉnh công nghiệp... Năm nào, tháng nào tôi không đi đi về về trên đường 5, thế mà tôi không thấy gì... Hồi còn đương chức tôi quá để tâm vào những chuyện khác! Rồi còn bao nhiêu nơi khác anh vừa kể nữa... Tôi lạc hậu quá mất rồi.
    - Mày mò như thế, cái vui nhất là tôi hiểu được thêm đôi chút những điều mình muốn tìm hiểu, vừa ít nhiều làm được cái gì đó có ích cho đời, anh Tiến ạ. Trong đại gia đình anh em chúng tôi, cứ mỗi lần chú bác cha con bạn bè gặp được nhau là một cuộc đại luận chiến tung đất, tung trời, về đủ mọi thứ đề tài. Hiểu biết của bọn trẻ bây giờ đi xa lắm anh ạ, tôi e thế hệ mình không theo kịp, mà cuộc sống bây giờ vô cùng phong phú...
    - Anh có định viết sách không?
    - Sách gì?
    - Ví dụ viết hồi ký?
    - Không, không bao giờ. Mình là cái thá gì mà viết hồi ký hả anh Tiến? Tôi chỉ mong có đủ trí tuệ đối thoại được với thế hệ trẻ là hạnh phúc lắm rồi! Nếu cổ vũ bọn họ được điều này điều khác thì tôi sung sướng lắm...
    - ...
    Tiễn khách ra về, Nghĩa vào nhà gọi điện thoại ngay cho Lê Hải, chia sẻ với bạn nỗi mừng của mình là đã làm được cái việc đào sâu chôn chặt câu chuyện Thạch Thất trong khi tiếp khách...
    - Lâu nay anh có nghe tin tức gì về Thạch không? - Lê Hải hỏi Nghĩa.
    - Ngoài cái tin anh ta đã nghỉ công tác từ lâu, tôi chỉ biết thêm Thạch cũng chỉ là bí danh của anh ta trong khi thụ lý công việc của tôi hồi ấy thôi.
    - Cùng một cách nghỉ hưu hay nghỉ việc như chúng ta?
    - Chịu, không biết được. Có lẽ là như thế!
    - ...
    Tại nhà tướng Lê Hải, ông Tiến tìm thấy một khung cảnh khác. Ở đây không có những giá sách đầy ắp, cái dàn vi tính, những kẹp tài liệu khá ngổn ngang trên bàn dưới đất như ở nhà đại tá Nghĩa... Thay vào đấy là một khung cảnh bài trí nho nhã, không khí gia đình ấm áp của hai vợ chồng như mới cưới nhau hôm qua... Chỉ thoáng nhìn trong nhà ngoài vườn, thoáng nghe tiếng nói cười đôn hậu trong căn nhà, thoáng ngửi thấy mùi thơm ngát lên từ tách chè ướp hoa mộc khi ngồi đối diện với chủ nhà.., khách đã hiểu ngay đây là một gia đình thanh bạch, tràn đầy hạnh phúc.
    - Nếu không biết anh Lê Hải, tôi sẽ không thể tưởng tượng được đây là nhà của một ông tướng về hưu! - Ông Tiến thốt lên.
    - Đơn sơ đạm bạc quá, có phải thế không anh Tiến?
    - Tôi không nghĩ thế, anh Lê Hải ạ. Tôi đã ngắm nhìn và muốn nói là trong căn nhà này tôi không thấy còn vương vất tí gì của cát bụi chiến tranh, của quá khứ. Cả đến cái bằng huân chương, cái ảnh anh mặc quân phục, cái mũ sĩ quan... tôi cũng không thấy...
    - Chúng tôi ít thời giờ lắm, anh Tiến ạ. Anh Hải tôi không cho bày biện bất cứ cái gì không cần thiết, vì sợ tôi phải lau chùi dọn dẹp vất vả. - Bà Hậu giải thích cho khách.
    - Anh tính, nhà tôi tham gia Hội khuyến học của quận, còn tôi đã được nghỉ công tác khu phố rồi, nhưng lại suốt ngày bận bịu với Hội Chữ thập đỏ và Hội Cựu chiến binh, chẳng còn lúc nào nhàn rỗi. Thời giờ đi thăm bạn bè cũng ít. Nói thực tình, tôi không ngờ được anh đến thăm đấy. Tôi hẹp hòi và vẫn còn nghĩ xấu về anh, có phải thế không anh Tiến?
    - Sao mà suy nghĩ của anh và anh Nghĩa giống nhau thế! Bây giờ tôi đứng chung một hàng ngũ với những người về hưu các anh rồi.
    - Đến thăm anh Nghĩa, anh thấy anh Nghĩa sống thế nào?
    - Ở nhà anh Nghĩa, cũng như tại đây, cảm nghĩ đầu tiên của tôi là các anh các chị sống cho hiện tại, cho tương lai. Còn tôi vẫn chưa bước ra khỏi quá khứ.
    - Có lẽ tại anh mới nghỉ hưu thôi, chưa dứt ra được khỏi quán tính của cuộc sống khi còn đương chức. Vài ba năm nữa tự anh cũng sẽ hình thành cho anh một guồng sống mới thôi. - Lê Hải an ủi khách.
    - Tôi biết anh là người chủ xướng cái thuyết nổi tiếng về quán tính của lịch sử. Phải đợi đến lúc nghỉ hưu tôi mới phát hiện ra tôi là nạn nhân của một thứ quán tính do tôi tự chuốc lấy. Tôi chưa bước ra khỏi được quá khứ của mình chính là vì cái quán tính quá sâu nặng này anh ạ...
    - Ôi hôm nay tôi đang nói chuyện với một anh Tiến khác! Chỉ riêng lý do này cũng đủ uống với nhau một chén rượu lạt!..
    Ông Tiến thực sự xúc động về sự chân tình của chủ nhà. Câu chuyện giữa khách và chủ cởi mở, tự nhiên, tự nó lôi cuốn nó...
    Nhưng quái ác thay, câu chuyện càng chan hoà, ông Tiến trong lòng càng tin chắc cái bệnh thần kinh phân lập của mình không cứu chữa được nữa rồi... Nhất là ông càng tin mình vẫn hoàn toàn tỉnh táo...
    ...Nghĩa và Lê Hải có đủ các lý do để sống cho hiện tại, cho tương lai. Còn ta? Ta có cái gì? Ta chỉ có đủ các thứ “không”, ngoài ra là các cơn "quẫn"!
    ...Ta còn có gì khác nữa? Ta có thể nghi ngờ hết thảy mọi thứ ta có. Bằng giáo sư, nhà cửa, tiền bạc, danh vọng... Nhưng chắc chắn ta có một thứ không thể nghi ngờ được. Đó là sự bất lực trong việc đoạn tuyệt với cuộc sống ngày hôm qua... Phải chăng vì thế ta bất lực sống cho hiện tại và cho tương lai?..
    Khi ngồi võ võ một mình ở nhà, những câu hỏi như thế thay nhau dày vò ông Tiến. Càng ngẫm sâu cảnh ngộ của mình, ông càng không thể ngờ rằng lời an ủi của tướng Lê Hải lại làm cho ông tỉnh ngộ về cái quán tính tự ông tạo ra, rồi tự ông buộc vào người mình...
    ...Ta bây giờ người không ra người, ngợm không ra ngợm! Ta muốn quậy, muốn phá, muốn hành động mọi thứ con người có thể quậy phá, có thể hành động! Ta muốn tìm lại ta! Nhưng ta bây giờ làm được gì?!
    ...Thân thế ta, con người ta bây giờ có khác gì con gà trống cảnh được nuôi trong ống nứa! Ta đã thấy những con gà trống cảnh như thế của dân thuyền chài ngày xưa trên sông Thao, khi ta còn cởi truồng ì ụp lăn lội đuổi nhau với trẻ làng sau mỗi buổi chăn trâu... Cái khuôn ống nứa và quán tính của thời gian đã làm cho thân con gà dài đuỗn. Đủ chân đủ cánh, đôi cựa dài ngoẵng, thế mà nó không đi không đứng được. Mấy con gà mái đi quanh nó ba vòng bảy lượt, nhặt hết các hạt thóc nó nhường lại, nhưng bản thân nó cũng chỉ cục cục được cái mỏ xuống sân gạch một cách vô vọng! Cái mào đỏ to oai vệ, bộ lông đẹp mã, cái đuôi dài đen biếc rất phong tình, tất cả những thứ này cũng chẳng giúp được gì hơn... Nghĩ đến nó, ta càng ngán cho mình. Suy bì nữa ra, ta còn khổ hơn cả con gà trống cảnh, bởi vì nó vô tư, nhưng ta không làm sao vô tư được như nó. Chẳng trách gì tổ tiên ta xưa nay vẫn nói ở bầu thì tròn, ở ống thì dài, lựa chọn cái gì thì suy cho cùng ta và nó vẫn chung một số phận thôi!.. Khác chăng là con gà trống cảnh rất hạnh phúc, nó vẫn cục cục gọi mái và không cần biết cái khổ nó đang chịu đựng! Nó cũng không cần ý thức về cái thể trạng thần kinh phân lập của ta, về cái quán tính gông cùm ta suốt đời!..
    ...Ôi là một hoạn quan có khi còn hạnh phúc hơn cái kiếp làm người của ta gấp ngàn vạn lần!
    Cũng như còn gà trống cảnh còn giữ được cái bản năng gọi mái cục cục, ông Tiến vẫn còn cái bản năng muốn phá, muốn quẫy, muốn trả thù đời... Cũng như thân phận con gà trống cảnh chỉ cục cục được cái mỏ xuống sân gạch, cái bản năng của ông Tiến luôn luôn bị cái quán tính đè bẹp, đánh bại... Tuy vậy, trừ phi người ta đem con gà trống cảnh đi cắt tiết, chừng nào còn sống, dù là nằm trong ống nứa hay được đặt trên sàn thuyền, con gà trống cảnh vẫn sớm sớm cất tiếng gáy vang lừng đánh thức đời, cả ngày vẫn gọi mái cục cục vui vẻ... Ông Tiến cũng thế, trừ cái tâm trạng ý thức được mình ra... Cái quán tính có thể đè bẹp, có thể đánh bại cái bản năng của ông... Nhưng chừng nào ông còn sống, cái bản năng nhục dục này là bất diệt, vẫn giục giã ông quậy phá, còn thức tỉnh ông trả thù, nhưng ông không làm sao xác định được phải trả thù cái gì...
    Nhưng càng uất ức muốn trả thù, ông càng hiểu mình đang khao khát tìm lại chính mình...
    Với ý thức đầy đủ về những cơn quẫn mới, ông Tiến nuôi hy vọng mới! Ông quyết tìm bằng được cái thằng người trong ông đã bị đánh mất. ...Không, ta không đánh mất nó! Ta đã giết nó!.. Ta đã giết nó cho thằng kia trong ta sống!..
    Thắng rất thông cảm với bố mình ở vào tuổi về hưu mà phải sống cảnh cơm niêu nước lọ hoặc lê la các quán ăn. Năm lần bảy lượt Thắng điện giục ông Tiến chuyển vào trong Thành phố, hoặc là sống với gia đình Thắng, hoặc là Thắng mua cho một căn hộ ở riêng, miễn là có bố có con cùng một chốn khi tắt lửa, khi tối đèn... Nếu còn sức hoạt động, Thắng sẽ tạo điều kiện để ông Tiến tham gia việc này việc khác, cái chính là để ông không cảm thấy trống trải quãng cuối đời.
    - Nếu bố còn khả năng hoa lá cành, con là con xin bố cứ khẩn trương, thoải mái...
    Thắng cười hềnh hệch nói rành rọt với ông như thế qua điện thoại, vì Thắng đủ hiểu biết để dẹp bỏ ý định khuyên bố sang sống với mẹ. Ngay từ khi bà Hà chưa sang Đức, hai ông bà đã rơi vào cảnh ông chẳng bà chuộc bao nhiêu năm ròng.
    Suy đi tính lại, ông Tiến chỉ đồng ý một nửa với đề nghị của con trai.
    Ông cho rằng người Sài Thành thoáng hơn người Hà Thành, có thể thuận lợi cho đổi mới môi trường sống của bản thân. Ông muốn lập lại cuộc đời. Trước hết ông muốn thắng lại cái quán tính tự ông đã chuốc lấy vào người. Ông biết quỹ thời gian của mình không còn nhiều nữa, bây giờ không quẫy lên tìm lại mình thì chẳng bao giờ quẫy được nữa...Ông định bụng vào trong đó thay đổi không khí và quậy phá một thời gian xem sao. Ưng ý thì ở hẳn trong đó theo sắp xếp của Thắng, không ưng ý ông lại tìm đường trở ra. Bây giờ là quậy phá, là sống để trả thù đời chơi chứ không phải để ép xác, để gò mình vào một khuôn sáo nào... Vì thế ngôi nhà mới được phân, ông không đem bán như Thắng khuyên, mà nhờ người trong họ trên Phú Thọ về trông coi trong thời gian ông đi vắng.
    Bước xuống sân bay Tân Sơn Nhất, ông Tiến bảo xe đưa ông đi thẳng lên các công trường làm đường của Thắng, như Thắng đã thu xếp cho ông từ trước. Ông nôn nóng, ông háo hức. Ông không muốn để cho cái nhuệ khí đi tìm lại mình xìu đi, dù chỉ là giây phút...
    Vốn tích luỹ được tác phong “3 cùng"(*) [(*) "3 cùng": Hồi đó cán bộ đi làm công tác giảm tô và cải cách ruộng đất phải thực hiện cùng lao động, cùng sống và cùng ở với nông dân.] từ hồi đi giảm tô và cải cách ruộng đất cuối những năm năm mươi (1950), ông Tiến ăn ở, sống ngay trong các lán trại của công nhân làm đường một cách thoải mái. Có lẽ đây là cái lợi đầu tiên ông cảm nhận được từ cái quán tính xửa xưa mà ông đã nhập vào tâm, vào thân xác mình. Điều là lạ ông sớm nhận ra ngay sau mấy hôm đến công trường là lán nào người ta cũng gọi ông là bố và xưng em với ông với sự thân mật như trong một nhà, dù là trai hay gái, một sự thân mật hiếm khi ông được ban thưởng...Ông ăn uống ngon lành trong những bữa cơm chung với họ, tham gia với họ đủ mọi thứ chuyện lúc lao động cũng như lúc rỗi rãi. Họ biết ông là bố của tổng giám đốc Thắng, nên vừa kính nể, vừa mến, thậm chí có phần tin cậy nữa, vì thấy ông nói được nhiều điều đáng nói. Họ hỏi ông muôn vàn câu hỏi. Ông giải thích, ông kể họ nghe thao thao bất tuyệt. Họ kể ông nghe không thiếu gì chuyện riêng, chuyện gia cảnh, chuyện làm ăn trên công trường, chuyện chim chuột nhau, chuyện anh này tìm cách "choác" được chị kia một cái ngay lúc khuất trong giờ nghỉ giải lao... Rất hồn nhiên, rất vô tư... Họ lao động, họ cười nói, họ ăn ngủ, kể cả những khi họ trêu chọc nhau, lúc một cô táo tợn vật ngã một anh giữa tiếng vỗ tay hoan hô của mọi người, lúc anh nọ thụp lấy vú cô kia vì một lời thách đố...
    Đột nhiên ông Tiến nghĩ đến chuyến xe của nhà in quốc doanh Tự Lực năm nảo năm nào, do Hai Hân bố trí chở ông từ Sài Gòn ra Hà Nội. Ông còn nhớ như in, trong cuộc hành trình lịch sử ấy, hễ xe dừng lại nghỉ dọc đường là anh tài xế và cô nhân viên áp tải chén nhau tới số, ông thừa biết như vậy... Những chuyện tiếu lâm tục ơi là tục suốt dọc đường từ Nam ra Bắc... Đến bây giờ ông vẫn còn nhớ vô khối truyện, nhất là cái chuyện làm thế nào để đẻ con ra chỉ có từ thạc sỹ, tiến sĩ trở lên...
    Có lần tại lán A3, ông Tiến chứng kiến một cặp tán tỉnh nhau rất tự nhiên giữa đám đông, coi như chung quanh chẳng có ai. Cặp này thích nhau, công khai rủ nhau rời lán đi vào rừng, trước mặt mọi người...
    - Trời ơi, họ là những người tự do! - Trong bụng ông Tiến thốt lên, buột ra thành lời nghe khá rõ, những người chung quanh ngơ ngác nhìn ông...
    Từ những thao tác trong lao động, bước đi, cử chỉ khoẻ khoắn của những người này, đến những tiếng nói cười của họ... - không hiếm những lời chửi tục, những chuyện tục.., đến những dáng điệu ăn uống ngon lành trong bữa cơm, những khuôn mặt hiền hậu trong giấc ngủ sâu lúc giờ nghỉ giữa trưa, nằm vắt lên đùi lên tay nhau mà ngủ, ngay trên mảnh ni-lông trải dưới bóng râm..., khi lao động cực nhọc, khi hân hoan, lúc nào ông Tiến cũng thấy những công nhân này trên công trường là những người của chính bản thân họ. Họ nói cười thoải mái. Nhất cử nhất động họ sống là vì họ! Nay trên công trường này, mai trên công trường khác, mọi lam lũ của cuộc sống người công nhân làm đường không thể cướp được cái lẽ họ sống cho chính mình...
    Ông Tiến sống ngay giữa cuộc sống ấy, mà sao ông vẫn thèm khát được như họ ghê gớm. Thèm khát đến rát bỏng...
    - Tôi ước ao lúc nào cũng trẻ trung hoạt bát được như các cô các cậu!..
    - Bố ơi, không yêu đời như bọn em làm sao trở thành công nhân làm đường được hả bố!
    - Vợ con là chuyện ở nhà, trên công trường í... a... thì lại là chuyện giữa ta với mình hò ơi..! Bố cứ thử một tí mà xem!
    - Giọng hò người công nhân này hay quá! - Ông Tiến nghĩ thầm trong bụng như vậy.
    - Hỗn, mày không được khuyên bố già như thế!
    - Bố đừng nghe nó gàn! Nó sợ bố nghiện vào rồi thì khối thằng khác mất phần đấy!
    Ông Tiến mỉm cười một nụ cười tán thưởng, đầu hơi gật gật.
    ...Ôi đề tài này mới hứng thú làm sao!..
    Ông Tiến phần nào ngỡ ngàng. Đi vào cái hướng mới lạ này cái tài thao thao bất tuyệt của ông vẫn còn e dè ẩn náu đâu đó dưới đầu lưỡi.., hay còn đang ngủ tại một góc nào đó trong đầu...
    - Đúng đấy! Chúng nó sợ bố tranh phần lắm! Cứ nhìn cái miệng bố kể vanh vách các chuyện trên trời dưới biển thì em biết ngay là khối thằng toi...
    - Bố còn phong độ lắm! Trông chân tay bố chằn chẵn thế kia, cái lưng lại gù gù nữa, hay phải biết! - Một trong mấy nữ công nhân có mặt góp chuyện, điệu bộ cô ta có phần ngổ ngáo, lại còn nắn tay nắn vai ông nữa. Có lúc mặt ông Tiến nhăn lại vì cô ta bóp khá đau.
    Tiếng cười ran lên.
    - Bố thấy chưa! Chuyên gia khám sức khoẻ nhận xét như thế thì không sai vào đâu được!
    Ông Tiến thấy mình sắp cháy thành than. Cái ý nghĩ toan tính thử sức một tí lớn dần mãi lên trong đầu ông...
    ...Dễ ợt. La cà đâu đó trên công trường, bắt chuyện được ai đó thì rủ nhau về lán giữa lúc mọi người đang làm việc! Chưa lúc nào ông cảm thấy mình can đảm như vậy. Ông dần dần trên đà tìm lại được mình. Môi trường và hoàn cảnh tự nhiên cứ như khiêu khích, cứ như mời chào ông, cổ xuý ông...
    Ông đi từ cung đoạn này đến cung đoạn khác trên khắp công trường dài cả vài chục cây số này, sà vào ba bốn cái lán. Không một chỗ nào lạnh nhạt với ông.
    Nhân lúc một cô kéo xe ba-gác về lán lấy nước uống cho đội của mình. Ông Tiến bắt chuyện luôn:
    - Tôi muốn cùng đi về lán với cô, xem anh chị em đội này điều kiện sinh hoạt có khá hơn mấy đội khác không.
    - Hay lắm, mời bố đi cùng với em. Lúc xe nước ra có bố đẩy chung một tay thì còn gì bằng. - Cô này rất tự nhiên.
    Loong coong lọc cọc, người kéo người đẩy, cả hai đều hăm hở. Cái xe ba- gác đã ra khỏi lòng đường. Sau lưng ông Tiến tiếng cười đùa vọng lại:
    - Hoan hô!.. Bố già vào cuộc rồi chúng mày ơi!
    - Hoan hô!
    Một anh công nhân xứ Nghệ tếu táo cất giọng hò vang cả khu rừng:
    - ...Hò ơi.., chim khôn chim ngửng cao đầu
    Bướm khôn tìm lượn hò ơi.., mà đậu vào đầu chim!..
    ...Trong cái đám người lam lũ này mà lắm nhân tài nhỉ! Ông Tiến cảm thấy trong lòng mình như đang nhảy chân sáo, bụng dạ lâng lâng vui lây cái vui của họ. Dọc đường ông và cô công nhân huyên thuyên cũng như hai con sáo, nói với nhau đủ mọi thứ chuyện thuộc phạm vi vòng ngoài khi mới quen biết nhau lần đầu. Vồn vã, cởi mở, không có nội dung nào làm đích, cười nhiều như nói. Không biết vì đường ngắn hay chuyện dài, cả hai đã về đến lán và cảm thấy thời gian đi rất nhanh.
    - Nước uống đây. - Cô công nhân chỉ vào cái nồi to như nồi luộc bánh chưng.
    - Đun từ bao giờ vậy?
    - Mùa nắng như thế này chúng em phải đun sẵn từ sớm mai. Bố vợi đầy vào các can cho em. Em tranh thủ tè một cái.
    - Tè ở đâu? Cho xem tý nào! - Ông Tiến buột mồm vì muốn quá, nói không kịp nghĩ.
    - Bố cũng thích tè à? Từ từ... Cứ múc nước vào can đi đã.
    - ...
    Cô công nhân vừa chỉ việc cho ông Tiến làm, vừa xốc xốc lại quần, lấy cái khăn mặt quàng ở cổ lau mồ hôi trên mặt, lùa khăn vào bộ ngực căng phồng, lộ ra một mầu trắng hồng quyến rũ.., rồi lại lau hai cánh tay au đỏ vì nắng, lúc này đã vén trần đến vai... Mọi cử chỉ của cô rất tự nhiên, ngay trước mặt ông Tiến. Cô ta đá phốc một cái can lăn lông lốc vướng trên đường đi, rồi bước ra khu vệ sinh ở cuối lán.
    Ông Tiến thấy có một cuộc sống nào đó ngọ nguậy rồi vùng lên mãnh liệt trong người. Ông cẩn thận kê ngang cái xe ba gác cho thăng bằng, khéo léo rót nước vào từng can. Lúc xách các can nước đặt lên xe, ông thấy máu trong người chạy rần rật...
    - Bố giỏi quá. Có nghề lắm, cứ như từ khi bố đẻ ra đã là công nhân vậy. - Cô ta đã trở về, rất hài lòng vì thấy các can nước đã yên vị trên xe ba gác.
    - Có nghề như thế ở lại đây được không?
    - Được quá đi chứ lị! Nhưng đời nào tổng giám đốc Thắng để bố ở đây. Bố đi tham quan tìm hiểu đời sống công nhân thôi, em lạ gì.
    Ông Tiến đã mon men ngồi xuống cái giường lán kề bên, ngay sát chỗ người nữ công nhân đang đứng. Cái giường lán khá cao, đầu ông đã chụm hẳn vào đầu cô công nhân. Mặt giáp mặt, ông đã ngửi rõ mùi mồ hôi nồng nồng bốc lên từ cái áo vải bố và mùi hơi người đầy quyến rũ từ cổ, từ nách cô ta trong khi nói chuyện, môi ông đã chạm vào một vài sợi tóc... Nhìn xéo qua cổ áo cô gái vào trong ngực, ông Tiến đã thấy hai vú bồng bềnh... Cuộc sống trong ông rạo rực. Một tay ông Tiến đã lần lần cái khuy áo ở ngực cô công nhân, một tay ông đã vân vê cái mép quần vải thô khá cứng, rồi vít lấy đùi cô ta... Cô công nhân cứ đứng nguyên tại chỗ, một tay mân mê chiếc quai nón, một chân dũi dũi mũi giầy vải xuống đất như đang giết một con kiến hay con sâu nào ở đó. Bỗng dưng cô ta ném cái nón quay tròn trên mặt đất...
    Thêm mấy câu nói bâng quơ... Bàn tay ông Tiến đã ôm hẳn lấy đùi cô công nhân, cái quần vải cứng như mo nang của cô ta chẳng hề giảm bớt sự rạo rực trong ông, hai tay ông đã vít lấy mông cô ta, cả người ông đã áp sát, cái thằng Tiến trong ông lúc này vươn lên nóng ran, mãnh liệt...
    ...Ôi bao nhiêu háo hức là đây! Đã đến lúc mình trở lại làm thằng người của chính mình! Đã đến lúc mình thật sự là của mình... Thế mà cứ tưởng là không bao giờ nữa... Hoá ra là tự mình cũng góp phần giam hãm mình có chết không chứ! Mình đã tìm thấy mình ở đây... Người con gái này là của mình rồi! Bây giờ đánh đổi cả thế giới lấy cái giờ phút này mình cũng đếch thèm...
    Hai tay ông Tiến đã ghì chặt hơn nữa hai mông người con gái vào lòng mình. Hai chân ông quặp lấy người cô ta, ngọ nguậy. Tóc cô gái đã xoã xuống chạm vào mặt ông, làn môi cô ta tủm tỉm... Từ hai con mắt cô gái một nụ cười vừa mơn trớn, vừa mời chào, có lúc như diễu cợt, thách thức nữa... Bốn mắt nhìn nhau, hai thân thể cọ sát vào nhau...
    Cô gái trêu chọc ông:
    - Ai thắng ai nào? Em đố ông đấy!
    - Ôi! - Ông Tiến chỉ rên lên được một tiếng như vậy, ông định cắn lên má cô gái nhưng hình như ông bị cấm khẩu ngay lập tức.
    ...Cả đời mình, kể cả đêm tân hôn với bà Hà, chưa bao giờ ông được nhìn cặp mắt, làn môi, khuôn mặt với nụ cười mê lạc như thế...
    ...Lần đầu tiên trong đời mình ông đọc được niềm vui hồn nhiên, vô lo vô nghĩ như thế trên khuôn mặt một con người, một niềm vui hài hoà, thánh thiện của con người tự do ông chưa từng một lần được cảm nhận... Còn giờ đây ông đang được nhìn sát tận mặt... Ôi nếu có thể đánh đổi cả cuộc đời mình lấy cái nhìn, lấy nụ cười của người con gái này!.. Lần đầu tiên trong đời ông ý thức được cái quý giá vô cùng của con người, cũng lần đầu tiên ông ý thức được đầy đủ hơn cái giá con người của chính ông mà ông đem đi đánh đổi lấy cái đích làm người trong cuộc của mình!
    Ôi thân phận ta... Con người ta... Ước gì toàn thân ta, tâm hồn ta... tất cả tinh thần và thể xác của ta có thể tan biến vào đôi mắt này, đôi môi này... Ước gì ta giữ mãi được cái nhìn này, nụ cười này! Cái giá ta phải trả để trở thành người trong cuộc chẳng lẽ đắt đến thế hả trời ơi?!.
    Cảm giác tiếc rẻ lúc này lúc khác vẫn đánh vật với ông, làm ông bao phen điêu đứng, nay bỗng dưng nổi loạn trong ông! Giờ đây nỗi tiếc rẻ đang tra tấn ông bằng mọi thức nhục hình ghê sợ ông có thể tưởng tượng ra được cho mình. Ngay lúc này! Giữa lúc ông muốn quên đi, muốn uống, muốn nhai, muốn nuốt chửng cả người con gái đang ôm trong tay mình...
    Ôi! Có cách gì xoá được cái giao kèo ta đã móc ngoặc với người, người ơi!... Cái đích khốn khổ của ta.
    - Nói đi! Ai thắng ai nào?
    - Chỗ này cũng ai thắng ai? hay sao?
    - Em đang đố ông đấy!
    - ... - Ông Tiến muốn nói điều gì lắm mà vẫn không sao nói được, chỉ thấy nóng rát bỏng ở cổ...
    Tay chân ông Tiến dừng lại, ông cố muốn cười đáp lại nụ cười của cô gái, nhưng bất lực. Hình như có sự thông cảm nào đó với khuôn mặt méo mó của ông, cô ta càng cố làm duyên cho ông vui lên... Nụ cười của cô ta càng trở nên ướt át, khiêu khích hơn, thách thức hơn... Thách thức đến tột độ, xoi mói ông đến tận ruột gan... Vòng tay ông đã luồn sâu vào ngang hông cô gái, ghì xiết mỗi lúc một chặt, cứ như thể đấy là hai gọng kìm cơ học, nhưng khuôn mặt ông vẫn ngây dại, gần như vô tri vô giác đến thảm hại...
    Cô gái đã thách thức nhảy lên nghênh chiến...
    Nảy sinh từ cộng hưởng nên sự thách thức quá mạnh mẽ. Cả đời mình ông Tiến chưa hề biết đến cảm giác mãnh liệt như thế, ngất ngây như thế... Ông không làm chủ được mình nữa:
    - Hừm... Cả cái công trường này biết tôi là bố tổng giám đốc Thắng hả? - Miệng ông Tiến hỏi một cách vô tri vô giác như một cái máy nói. Ông hoàn toàn không ý thức được ông đang nói gì...
    - Biết quá đi chứ lị.
    - Sao lại biết? - Cái máy nói tự nó làm việc.
    - Tổng giám đốc Thắng đang được xét duyệt phong Anh hùng lao động nên được mọi người quan tâm lắm.
    - Chuyện này liên quan gì đến tôi?.. - Cái máy nói phản xạ lại.
    - Ôi bố, sao lại không? Cả công trường biết bà nhà ta đang sống với gia đình con gái bên Đức... Ngày đầu tiên bố về ở lán A1. Tiếp đó bố ở lán A2... Bố đã ở cả lán A3, rồi A4, đúng không?
    - Nhớ giỏi nhỉ... - Ông Tiến chớp mắt lia lịa và bắt đầu ý thức được mình.
    - Lán bố đang đứng đây là A5! Em nói thế bố chịu chưa?
    - Tôi bị theo dõi à? - ông Tiến giật thót người, hai cánh tay cơ học của ông đột nhiên rã ra, chỉ còn hai bàn tay vẫn nắm được cạp quần cô gái... Nhưng trong đầu ông Tiến bắt đầu nổi cơn vật vã... Nhất cử nhất động không lọt được mắt thiên hạ thế này thì bỏ mẹ!..
    - Không phải thế! Tại được là bố của tổng giám đốc sắp được phong Anh hùng lao động nên bố được nhiều người để ý. Nhất cử nhất động của bố, cả công trường này biết hết. Em còn biết thêm bố là giáo sư nữa cơ... Trí thức như bố thế mới là trí thức chứ!.. - Câu nói vô tình của cô gái như một viên đạn hạ gục thằng người trong ông Tiến.
    - ...
    - Hí hí hí... Bố thấy em tài không?
    - ...
    - Bố chịu hoàn toàn chưa? - Cằm cô gái đã chạm vào mặt ông Tiến, day day trên má ông, mũi cô ta cọ cọ vào mũi ông... Hai mắt hau háu của cô như đang đọc được mọi điều sâu kín nhất trong hai mắt ông, miệng cô gái đã cắn cắn lên tai lên má ông...
    Ông Tiến phát hoảng. Ông có cảm tưởng cả một thác nước đá đổ xuống đầu mình. Đầu gối, hai chân hai tay ông nhão ra, cả thân thể ông bủn rủn thõng thượt. Hai bàn tay ông không còn đủ sức nắm lấy cái cạp quần cô gái nữa khiến cho cả cái quần tụt xuống đất... Từ trong ông Tiến, một thằng người gắng gượng vùng dậy, nó lê trườn đi rồi chui tọt vào cái ống nứa của con gà trống cảnh.., cái ống nứa của những khuôn phép đã bó lấy ông cả một đời... Xa xa vẳng lại trong đầu ông ...Thà chết còn hơn!.. Thà chết còn hơn!..
    - Ồ, sao bố ngồi thừ ra thế?
    - ...
    - Mặt bố đang hồng bỗng sao lại nhợt ra thế kia?!
    - ...
    - Thôi chết rồi, bố xuất ra rồi à? Thế thì còn nước mẹ gì nữa! - Trong khoảng khắc cô gái nghiến hai hàm răng lại như muốn xé xác ông Tiến, nhưng liền ngay đó, cô trở lại nét mặt hiền hoà - Trời đất ơi, rõ khổ thân! Bố có mệt lắm không? - Lúc này cô gái mới buông ông Tiến ra, cúi xuống đưa hai tay kéo quần mình lên...
    - ...
    - Em rót nước bố uống nhé? - Cô ta vừa hỏi vừa thắt lại dây quần.
    - ...
    - Khổ thân bố quá. Mới đụng vào người ta mà đã nhũn ra thế này! Tại hôm nay nắng gắt quá đấy bố ạ. Có thế mới thông cảm với công nhân chúng em nhé!..
    - Không sao đâu. Đi đi... Tôi đi được. - Ông Tiến gắng gượng đứng dậy, giục cô gái với một giọng run run, gần như hụt hơi: - ... Đi..i.. mau lên đi. Nắng to thế này ngoài ấy cha...ắc kha..át.. lắm đấy.
    Con người máy Đoàn Danh Tiến ậm ừ, khật khưỡng bước đi bên cạnh cô công nhân nhanh mồm nhanh miệng. Cô ta hình như vừa đẩy xe nước, vừa phải kéo ông Tiến bước đi...
    Được một quãng, ông Tiến gần như câm bặt. Cô công nhân lo ông mệt, chủ động gợi chuyện cốt để ông vui:
    - Rõ khổ thân bố! Bố khác hẳn tổng giám đốc Thắng.
    - Tôi khác cái gì?
    - Khác nhiều lắm.
    - Nhưng tôi khác cái gì chứ?
    - Bố không chịu nắng quen, có phải không? Tổng giám đốc Thắng khỏe hơn bố là cái chắc!
    - ...
    - Nhưng bố vẫn hơn tổng giám đốc.
    - Hơn cái gì?
    - Thỉnh thoảng tổng giám đốc có lên đây, nhưng chưa biết nhiều lán của bọn em như bố đâu.
    - Có lẽ nó bận quá.
    - Làm to thế thiếu gì cái bận. Nghe nói hồi này tổng giám đốc đang đi học chính trị cao cấp.
    - Chuyện gì của tổng giám đốc công trường cũng biết à?
    - Biết quá chứ lị. Trên công trường này tổng giám đốc có nhiều em nuôi lắm, toàn các cô đẹp.
    - Sao cô biết?
    - A5 của em cũng có một cô đấy, làm tài vụ! Cô ấy biết nhiều chuyện lắm về tổng giám đốc và về bố... Loanh quanh thế nào toàn là người quen cả...
    Bây giờ ông Tiến phải bám vào càng xe để lết đi, vì hai chân ông lúc này không còn là của ông nữa.
    Cô công nhân không tài nào hiểu nổi tại sao câu chuyện đến đây làm cho ông Tiến cấm khẩu hoàn toàn, khiến cô ta cũng bị cấm khẩu theo. Quãng đường còn lại chỉ còn hai người câm hì hụi với cái xe nước. Thực ra đấy là cô công nhân câm đẩy cái xe nước và lôi theo cả ông Tiến câm. Câm mãi cho đến khi xe nước lăn trên mặt đường lớn, các công nhân ùa lại vây quanh vì khát...
    Một ngày Thắng nhắn ông Tiến lên trụ sở ban chỉ huy công trường, nói rõ là cần có mặt trước 7 giờ sáng, xe của ban chỉ huy công trường sẽ về đón. Ông Tiến đoán là Thắng đi kiểm tra công việc, tiện thể thăm mình.
    Ngồi ăn sáng với Thắng và những người trong ban chỉ huy công trường, ông Tiến không quan tâm lắm đến đủ loại thức ăn ngon và rượu ngon trên bàn. Nào là trứng cá Nga, pho-mát Pháp, gan ngỗng và xúc-xích sa-la-mi Hung-ga-ri, cá hồi hun khói... và toàn là rượu ngoại mới ghê chứ. Sao ở giữa công trường lại sính thức ăn Tây như thế này? Mới sáng ngày ra mà đã bao nhiêu thứ rượu... ở Hà Nội mình cứ làm một bát phở tái gầu, đập một quả trứng gà và làm một ly rượu trắng còn đã hơn nhiều... Nhưng điều làm ông thực sự ngơ ngác là chuyện trò rôm rả trong bữa ăn chẳng có lấy một câu về công việc. Ăn sáng xong rồi ông cũng không thấy Thắng hỏi thăm ông một lời xem ông sống thế nào. Cả cái bàn ăn dài ồn ào 12 hai cái mồm, thế nhưng chỉ có một chủ đề đi săn. Cái mồm của ông Tiến là thứ 13, nó cũng ăn nhưng không thấy ngon, nói chuyện đi săn thì nó không biết nói. Từ lúc ngồi vào bàn cho đến khi đứng dậy, nhiều việc, nhiều từ nghe rất lạ tai, ông không biết rõ nghĩa, nói gì đến góp chuyện... Nhưng ông Tiến cũng đoán được lờ mờ câu chuyện chỉ có một chủ đề về con đực và con cái...
    Lúc sang bàn uống cà-phê, nhìn ra ngoài, ông Tiến đã thấy ba cái xe Toyota Landcruiser đẹp và bề thế đang nổ máy ầm ầm ngoài sân. Anh cán bộ quản trị í ới gọi người đem đồ săn chất lên từng xe cho các "bót"(*) [(*) Boss: ông chủ, sếp...], nào ủng, súng, bao đạn, đèn pin, đèn ắc-qui, nào áo mưa, túi xách, đồ uống, đồ nhắm, tủ lạnh dã chiến, lều bạt... Ngoài hai cô được ngồi ăn sáng cùng với các "bót" không nói làm gì, anh cán bộ quản trị gọi vọng xuống nhà ngang giục mấy cô khác đang ăn sáng ở đấy lên xe trước, đã sắp xếp chu đáo ai ngồi chỗ nào, xe nào...
    Khi chờ mọi người lên xe, Thắng đứng lại nói chuyện với bố một lúc:
    - Đi săn là cách giải trí tốt nhất, làm cho đầu óc minh mẫn, kết hợp với thể dục, bố ạ.
    - Biết. Biết.
    - Chuyến này đi một mạch bốn ngày, riêng đi và về mất một ngày hai đêm, coi như được ở Ea Kar trọn vẹn ba ngày.
    - Săn gì ở đấy?
    - Bò rừng bố ạ.
    - Nước mình còn nhiều bò rừng thế à?
    - Chỉ còn trong rừng cấm quốc gia thôi bố ạ.
    - Các anh vào săn trong rừng cấm?
    - Có đi chặt cây đâu mà sợ hả bố? Bố có đủ sức đi cùng không?
    - Sao anh không nói trước với tôi?
    - Bố ơi, công việc của con khó định trước được. Việc nào tới là làm luôn. Sáng hôm qua Ban giám hiệu tuyên bố các học viên nghỉ ở nhà một tuần viết thu hoạch. Chiều hôm qua con mới điện lên đây tổ chức chuyến đi săn này.
    - Học xong chưa?
    - Sau viết thu hoạch là xong.
    - Ai viết thu hoạch cho anh?
    - Sai mấy thằng thợ viết, việc gì phải dính tay dính chân vào cho mệt xác...
    - Anh đang lắp bắp cái gì thế?
    - Bố không hiểu à? Học chính trị đại trà bây giờ cũng công nghiệp hoá đủ mọi công đoạn bố ạ. Từ in bài, phát bài, giảng bài, đề cương thảo luận tổ, gợi ý viết thu hoạch... Cái gì cũng có mẫu có chuẩn hết.
    - Viết thu hoạch cũng theo mẫu à?
    - Không biết. Nhưng viết thì đã có thợ viết, thuê rẻ lắm mà bố. Mó máy vào làm gì cho mệt xác? Đi săn về con còn dư ít nhất hai ngày nữa.
    - Học xong tốt nghiệp cái gì?
    - Đại khái trình độ trung cao gì đấy... Bố hỏi con mãi như thế mà không chán à? Bố đi với con chứ?
    - Thôi, để khi khác. - Ông Tiến tự ái vì cách mời của Thắng, tự ái vì nó coi việc học chính trị là trò đùa. ...Thà mày đá vào mặt tao một cái còn hơn!..
    - Con thấy bố có vẻ êm êm, chịu chịu cái môi trường ở đây đấy. Gần hai tháng rồi còn gì nữa phải không bố?
    - Phải.
    - Công trường này thích hợp với bố lắm, thay đổi được bố đấy!.. Chỉ cần bố chịu khó một tý... - Dứt lời Thắng bắt tay chào ông, không chờ ông trả lời...
    Thắng, ông giám đốc công trường và hai người đẹp bước lên cái Landcruiser cuối cùng. Người cần vụ tranh thủ đút thêm một thùng bia Heinecken nữa vào sàn xe rồi nhảy lên cái ghế bên cạnh tài xế. Anh ta vừa đóng cửa xe, vừa nói giữa trời - Thừa còn hơn thiếu!..
    Đoàn xe ra khỏi cổng, sự yên tĩnh trở lại trên sân trụ sở công trường.
    Nhìn thấy ông Tiến, anh cán bộ quản trị ngơ ngác:
    - Ô hay! Con tưởng bố đi cùng? Con đã để sẵn mọi thứ cho bố trên xe thứ hai.
    - Lần này tôi chưa sẵn sàng.
    - Tiệc sáng hôm nay có ngon không bố?
    - Tôi... i... a... Toàn những đồ... nếu không nhạt thếch thì lại tanh ngòm... Mà này... rượu gì trông sang thế?
    - Bố ơi một hai năm nay sếp Thắng học ở đâu rất nhiều mốt, bây giờ sành điệu lắm, vì thế mới rước con về đây đấy bố ạ. Đặc sản, hải sản mãi chán rồi. Đổi bữa lúc giở Tây, lúc giở Tàu. Sáng hôm qua sếp điện lên chỉ thị là khách thích ăn Tây, thế là cả ngày hôm qua con bảo tài xế đưa đi lùng khắp Sài Gòn.
    - Sao, tiệc sáng hôm nay cũng có khách mời à? Tôi mới đến, chẳng biết ai vào ai.
    - Chuyến đi săn nào cũng có khách bố ạ. Con trai bố giàu lòng mến khách lắm, quan hệ rộng lắm. Cái đôi trai gái ngồi trước mặt sếp trong bữa tiệc là khách VIP đấy. Còn lại là mấy vị ăn theo.
    - Thế còn cô mắt xanh môi đỏ ngồi cạnh sếp Thắng của anh là ai?
    - Ô! Cố vấn của sếp đấy.
    - Các anh dùng từ hay nhỉ. Cố vấn phải làm cả công việc bón thức ăn cho sếp hả? Nhõng nhẽo chảy nước ra!
    - Thế mới hay chứ bố!
    - Nó có lẽ cũng chỉ trạc tuổi cháu gái tôi thôi!
    - Bố ơi, con bộ trưởng đấy! Bộ trưởng loại nặng ký chứ không phải chuyện đùa. Vì thế mọi thứ đều phải xịn. Riêng hai chai rượu vang của con sáng nay đã 6 triệu rồi bố già ạ.
    - Đắt kinh thế?
    - Ăn thua gì. Nếu là tiệc tối con sẽ vác về hai chai Lu-i (Louis), cỡ khoảng năm, sáu chục triệu một chai cơ!
    - Cán bộ quản lý công trường mà cậu thạo ăn nhậu thế à?
    - Con đổi cái chân sếp bếp ô-ten (hotel) lấy cái chức này đấy, bố đừng coi thường. Sếp Thắng còn phải dỗ ngon dỗ ngọt mãi và thêm khối tiền con mới chịu đấy.
    - Ham tiền à?
    - Cái khoản kia của con ác chiến lắm, nên con mới chịu bỏ cái ô-ten về đây để có đất dụng võ. Hy sinh cái nọ phải được cái kia chứ, đời bao giờ chẳng thế hả bố!.
    - Thầy trò nhà anh ngưu tầm ngưu mã tầm mã!
    - Nói như thế bố là nhà đạo đức học mất rồi, không so được với chúng con.
    - Anh cũng biết đến đạo đức học à?
    - Xin lỗi bố nhé, con tốt nghiệp đại học nấu bếp, không phải chuyện đùa đâu. Đạo đức học chỉ là môn con học chơi thôi, để chuyện trò khi giao tiếp cho nó rôm rả, ví dụ như nói chuyện với bố lúc này chẳng hạn. Nhưng bố thì hiểu gì về đạo đức học mà lại hỏi con như vậy?
    - Gớm nhỉ.
    - Con nói thật đấy. Đạo đức học phải bắt đầu từ hiểu đối tượng, hiểu môi trường của đối tượng đang sống. Bài đầu tiên của đạo đức học là bài học nhận thức. Điểm này bố có chịu không nào?
    - Này, giữa hai chúng ta ai là thầy giáo, ai là học trò nhỉ? - Ông Tiến vừa cảm thấy khó chịu, vừa hơi ngài ngại, muốn chặn đứng câu chuyện đi vào hướng này.
    - Nếu thế bố để con đóng vai thầy giáo cho. Câu hỏi đầu tiên về nhận thức con xin hỏi bố là thế này: Con và cái khác nhau thế nào?
    Ông Tiến cắn răng.
    - Bố thấy chưa!
    Miệng ông Tiến vẫn cạy không ra một tiếng.
    Anh chàng nấu bếp khổ người cao lớn, đen, lừng lững như cột nhà cháy đứng trước mặt ông Tiến, càng được thể khoa chân múa tay, miệng khoe hai hàm răng trắng nhởn:
    - Thôi, bí rồi à? Để con giảng cho bố nghe nhé. Chân lý là vô cùng đơn giản, bố ạ. Đơn giản hơn bố nghĩ nhiều. Bố học không đến nơi đến chốn nên làm cho chân lý phức tạp thêm thôi... Phàm là những gì di động được, tung hoành được, xông lên lui xuống được, tính tình biết cương nhu tuỳ thời, lúc khô, lúc ướt... thì gọi là con... Bố nghe rõ chưa?.. ... Phàm là những gì cố định một chỗ, đặt đâu nằm đấy, có vận động như thế nào chăng nữa theo sự vận động của vật chất thì vẫn chỉ là sự vận động tại chỗ, cái ấy gọi là cái. Bố chịu chưa? Phải bắt đầu từ bài học nhận thức đơn giản này, bố già ạ... Học không đến đầu đuôi là vô học!..
    Ông Tiến tức vì bị mắng mà vẫn phì cười, nhưng đổi sắc mặt ngay, ông sợ tiếp tục rơi vào bẫy của cột nhà cháy:
    - Ea Kar có gì mà săn những bốn ngày?
    - Khoan khoan bố ơi, con đang giảng bài mà. Bố tìm cho con một ví dụ để chứng mình bố hiểu bài con vừa mới giảng nào!
    - Trong đầu toàn thứ bậy bạ, mồm nói ra toàn thứ hôi thối! - Ông Tiến mắng át đi.
    - Bố thế là không fe-plây (fair play)! Nếu bố không tìm nổi ví dụ thì để con giúp bố.
    - Mồm tôi không phải là để nói ra những thứ tục tĩu như anh nghĩ!
    - Bố dám chắc là bố biết con nghĩ gì à?
    - Thì tôi đã bảo là anh chỉ có toàn những thứ tục tĩu hôi thối trong đầu thôi mà. - Ông Tiến rất cả quyết, miệng nói, chân giậm xuống đất như để đánh dấu câu nói của mình.
    Cột nhà cháy cười oang như cái lệnh vỡ, mãi mới nói tiếp:
    - A ha, thế là trong đầu giáo sư toàn là những thứ tục tĩu hôi thối! Con bắt quả tang rồi bố ơi!.. Ví dụ con định kể cho bố nghe chẳng tục chút nào, đó là con thoi và cái khung cửi bố già ạ. Hoàn toàn không tục như bố nghĩ đâu! Quê con có nghề dệt lụa mà, hễ lúc nào con thoi hay cắn chỉ là phải quệt lên nó ít dầu nhờn, kinh nghiệm làng nghề tổ truyền đấy, không phải chuyện đùa.
    - Đồ quỷ sứ! Không nói chuyện mất dạy ấy nữa. Anh không bịp được tôi đâu. Nói đi, Ea Kar có thú gì mà săn những bốn ngày?
    - Thôi được, bài học tạm dừng ở đây. Ea Kar thú thì có đấy, nhưng săn mãi thế này chắc gì còn nhiều... - Cột nhà cháy trở về với giọng bình thường.
    - Tôi thấy khuân lên xe toàn là hai nòng ca-líp đui(1) [(*) Súng săn hai nòng, cỡ đạn Calibre douze, 12 ly.] hẳn hoi. Tôi biết loại súng này từ hồi tôi đi theo các thủ trưởng của mình.
    - Nhưng bướm ở đấy thì vô thiên ủng bố già ạ. Bướm thì bắt bằng tay và súng khác chứ không cần các súng ấy. - cột nhà cháy vừa nói vừa cười ranh mãnh.
    - Thế mà gọi là đi săn?
    - Ea Kar có cả động tiên nữa bố ơi.
    - Này, đừng có lỡm tôi nhé. Vùng này làm gì có núi đá lớn mà hang với động.
    - Thế thì bố lạc hậu to rồi. Bố không nhìn thấy các lều bạt con chất lên xe à? Đưa thật sâu vào trong rừng, chỗ chỉ còn lại toàn khỉ với người thôi, dựng lều bạt lên là thành động tiên ngay. Tất cả khỉ và người tha hồ thi nhau làm trò khỉ. Tiên thời nguyên thuỷ cơ, không phải thời hàng tơ lụa và hàng giả như bây giờ đâu bố nhé!
    - Cán bộ quản lý công trường mà ăn nói linh tinh thế hả?
    - Thôi, bố không biết nói chuyện rồi. Để con bảo lái xe đưa bố về lán nhé?
    - Bao nhiêu lâu lại có một cuộc đi săn như thế này? - Ông Tiến muốn nghe nhiều nữa.
    - Tuỳ bố ạ, nhưng hồi này hơi nhiều, vì sếp nhiều khách. Riêng từ đầu năm đến giờ mới hết quý hai mà tính ra đã bốn năm cuộc rồi, khi thì Đầm Dơi, khi thì U Minh thượng, U Minh hạ, rồi lại lên Tây Nguyên...
    - Anh có đi theo lần nào không?
    - Có bố ạ, nhất là kỳ nào đi săn nai rừng. Món chiên bồ dục nai của con cứ là vô địch bố ạ. Nhưng phải chuẩn bị trước đến cả tháng, không thể cứ bóp còi đánh toe một cái là đi được.
    - Tính bốc phét nó ăn vào máu anh rồi!
    - Nói thế nào cho bố hiểu nhỉ? Chỉ riêng các phụ gia chuẩn bị cho chiên món bồ dục này, kể ra từng thứ như ngẩu pín, ngọc kê, sâm tươi, hạnh nhân... vị chi cả thảy là 36 thứ rồi, không kể đến hành tỏi thơm mùi mắm muối tiêu cay..! Bố có hình dung nổi không? Ăn vào là nhớ đời, chiến đấu cực khoẻ hai ba ngày liền đấy bố ạ! Nghĩ đến nó trong đầu là con đã thấy hăng lên rồi!.. - Hai bàn tay hộ pháp của cột nhà cháy nắm lấy hai vai ông Tiến, bóp bóp, rồi bất thần ghì chặt lấy ông Tiến, thân anh ta dùi vào bụng ông đau đến nghẹt thở..
    Lực điền Đoàn Danh Tiến quậy mãi mới gỡ ra được:
    - Đồ khỉ! Trong đầu anh không có cái gì hơn, đúng không?
    - Bố chán chuyện đi săn rồi hả? Ai bảo đi săn là buồn tẻ? Đi săn nhiều chuyện hay lắm chứ!..
    - Đồ mắc dịch! - Ông Tiến vừa cáu vừa quẫn.
    - Chuyện con kể ra mới chỉ bằng cái móng tay của mọi chuyện thôi, thế mà bố đã vãi hết cả hồn vía rồi!
    - Cắt lưỡi anh đi cho chừa cái thói khoác lác!
    - Con cam đoan chỉ cần kể thêm một chuyện ngâm rượu lục phủ ngũ tạng để bổ dương, nghe xong bố sẽ chết đứng ngay tại chỗ cho mà xem.
    - Ông Tiến không biết nên nói gì.
    - Xem ra trình độ văn hoá của bố cũng thấp...
    - Anh nói láo câu nữa tôi sẽ vả vào mồm đấy!
    - Chỗ bố con mình con nói thật lòng mà... Con đánh giá bố như thế đấy...
    - Hỗn!
    - Thế xin hỏi bố có biết truyện Tướng về hưu không?
    - Ông Tiến biết chắc chắn mình đã đọc truyện này của Nguyễn Huy Thiệp, đọc lâu ngày quá rồi, chỉ còn nhớ lơ mơ... Không rõ nó hỏi mình để làm gì... Thà câm còn hơn.., trả lời không khéo lại mắc lỡm nó mất!.. Ông Tiến đứng im và phân vân quá...
    - Bố nghe chừng hơi bí... Có thể truyện này đã quá cũ... Thế bố có biết truyện Chị cả Bống(*) [(*) Truyện ngắn của Phạm Lưu Vũ.] không?
    - Đù mẹ!.. Suýt nữa ông Tiến buột mồm chửi ra... Ông nghĩ bụng: trong Tấm - Cám có chuyện nuôi con cá bống, thế nhưng làm gì có chị cả bống?.. Ông Tiến cắn răng suy nghĩ...
    Cột nhà cháy chờ một lúc, hết kiên nhẫn:
    - Có vẻ bố cũng i-tờ-mít nốt!.. Thế thì không thể nói chuyện ngâm rượu với bố được rồi!.. Theo tiêu chuẩn văn hoá hiện đại con xếp bố vào loại mù chữ đấy!
    - Anh có câm đi cho tôi nhờ không?.. - Ông Tiến bực lắm rồi, nhưng nhìn cột nhà cháy to lừng lững ông cũng thấy ngài ngại...
    - Ngồi ở cái xó rừng này, hàng ngày ít nhất con cũng phải cố đọc lấy một hai truyện đăng trên báo, báo gì cũng được... Không có báo mới thì lôi báo cũ ra đọc... Bận chết người hoặc không có việc gì làm cũng thế, nếu không thì thành người rừng mất!.. Bố sống giữa thành thị, trong viện nọ viện kia, mà hàng ngày không đọc được lấy một bài báo thì chẳng mù chữ thì là cái gì!..
    - Thôi, câm đi!.. - Ông Tiến hét lên, chân giậm bành bạch...
    - Hề hề hề... Xem ra thần kinh bố yếu lắm! Thôi! Xi-tốp ở đây thôi, nhỡ bố kềnh ra thì lôi thôi to cho con!
    - Ông Tiến im lặng nhìn chằm chằm vào cột nhà cháy rồi cụp mắt xuống, đầu hàng.
    - Thôi nhé, để con bảo xe đưa bố về lán. Các em trên lán hay lắm đấy. Bố khôn lắm...
    - Nỡm. Không cần. Tôi muốn đi bộ.
    Ông Tiến cố trả lời thật điềm tĩnh, nhưng trong đầu ông đủ các thứ ý nghĩ đánh nhau loạn xạ: giận con, bực cái anh chàng nói lỡm này, tâm trạng tiếc, thèm, tò mò, ghen tỵ.., tâm trạng lạc lõng, hoang mang... Tất cả những gì mắt thấy tai nghe trong cái trụ sở của ban chỉ huy công trường qua bữa tiệc đi săn sáng nay, qua chuyện trò với cột nhà cháy, thi nhau nổi loạn. Đầu óc ông Tiến quay cuồng, hai tai ông ù lên. Nhưng tất cả chỉ để dọn đường cho sự tiếc nuối của ông hôm nào dấy lên bão tố trong lòng, hai con mắt cô gái ở lán A5 nhìn ông khiêu khích, thách thức... Bỗng dưng trong ông xuất hiện trở lại cái thằng người bị bắn gục hôm ấy, nó xông ra trước mặt ông, dằn vặt nhiếc mắc ông vô hồi kỳ trận, đạp đánh ông túi bụi, điên khùng...
    - Hơn sáu cây số đấy bố ạ. Hôm nay còn nắng to hơn hôm qua, bố có lê được không?
    - Tôi đi được... - Ông Tiến chúi chúi người, hai tay ôm đầu vì sự hành hạ bên trong ông đang phải chịu đựng, giọng nói ông lạc hẳn đi.
    - Bố ôm đầu chạy trốn con à? Tội nghiệp cho bố! Là giáo sư nhưng chắc bố cũng phải thừa nhận chuyện trên công trường cao siêu quá, bác học quá, có phải thế không bố?
    - ???
    Hình như do đi bộ trên con đường lớn đang xây dở dang, ông Tiến mới cảm nhận được sâu sắc cái gian khổ, cái vĩ đại của công trình này. Làm nên bởi những con người khoẻ mạnh, lam lũ, nhưng tràn đầy sinh khí sống cho cuộc sống của chính họ, của đất nước...
    Ông Tiến vừa đi vừa đối thoại với mình. Ông quên mất cái nắng.
    Mới có quá tám giờ sáng, mặt trời đổ lửa phũ phàng. Chỉ có đi bộ tay không mà ông đầm đìa mồ hôi. Mỗi bước đi, mỗi lần mồ hôi mằn mặn rơi xuống miệng, trong lòng ông càng khâm phục những con người sống trên công trường này. Cảm nhận như thế làm cho những ý nghĩ bực dọc của ông về Thắng nguôi ngoai đi nhanh chóng. Vả lại ông đã biết tính con mình từ thuở nhỏ...
    Nhưng sự nguôi ngoai này hướng dòng suy nghĩ của ông đi vào một vùng nhức nhối khác lâu nay vẫn ngủ triền miên trong tâm thức ông. Ông liên hệ đến những điều mình đã viết thành bài, thành sách, đến những điều mình đã đứng trên bục giảng dạy, huấn thị... Tất cả sao cứ đánh nhau đùng đùng trong đầu ông...
    Trên đường đi, một cảnh tượng làm cho ông phải dừng chân. Thoạt đầu xa xa, dưới nắng loá mắt, ông thấy một đoàn người khá dài, nam có nữ có... Họ đang cùng nhau khiêng trên vai một con rắn lớn. Rất là dài, không biết bao nhiêu thước. Lại gần ông mới biết họ đang khiêng một ống cao su, máy bơm dẫn nước từ dưới hồ sâu lên, một người cầm đầu con rắn này phun nước tưới vào từng gốc dưa trên cánh đồng đất cát nóng bỏng. Các gốc dưa được tưới đến đâu, một nông dân khác theo sau rắc một dúm phân đạm đến đấy. Đứng nhìn, ông có cảm tưởng nông dân ở đây chắt chiu từng giọt nước và từng hạt phân cho từng gốc dưa của mình. Nhìn kỹ ông hiểu vì sao trên cánh đồng đất cát khô rang này lại bò đầy những dây dưa xanh tốt, những quả dưa hấu nằm ngổn ngang khắp nơi như lợn con mới đẻ... Ôi những người nông dân này lam lũ cũng chẳng kém gì những công nhân làm đường. Song hiển nhiên họ đang đem hết nghị lực khuất phục sự khắc nghiệt của thiên nhiên, họ cũng đang sống cho cuộc sống của chính họ...
    ...Thế còn bữa tiệc sáng trước khi đi săn là của ai, do ai, vì ai? Những người dự tiệc đang sống cuộc sống của ai, vì ai? Chết thật, đầu têu cái bữa tiệc này lại chính là thằng con ta đẻ ra. Có thằng con nào cư xử với bố mất dạy đến mức như nó không? Có thằng nào dối trên lừa dưới còn hơn nó không? Ở nhà viết thu hoạch để rủ nhau đi săn. Bây giờ lại là chính trị cao cấp nữa! Nó đang dùng cái bằng chính trị trung cao cấp và biết bao nhiêu quyền lực, tài sản khác của đất nước vào việc gì? Để tổ chức những bữa tiệc đi săn như sáng nay? Để làm những việc mất dậy, những việc khả ố hết chỗ nói chung quanh cái chuyện đi săn này như cái cột nhà cháy đã nói xa nói gần cho ông biết? Ôi sản phẩm bằng máu thịt, sản phẩm tinh thần, sản phẩm con người do chính ta đẻ ra, do ta nuôi dạy, do cả xã hội này tốn bao công lao nuôi nấng là như thế ư?! Chẳng lẽ nó mới chính là cái hiện thân đích thực của tất cả những gì ta rao giảng trong Nam ngoài Bắc gần cả cuộc đời ta? Là cái kết quả cuối cùng tất cả những gì ta ước vọng, ta gửi gắm hay sao? Không biết sự nghiệp lao động của ta, chính bàn tay của ta đã đào tạo hay góp phần đào tạo ra bao nhiêu thằng Thắng như thế này cho đất nước này?! Cả cái xã hội này bây giờ có bao nhiêu thằng Thắng như thế? ...Ôi chẳng lẽ mắt ta bây giờ nhìn đen hoá trắng, nhìn trắng thành đen? Đầu óc ta chật cứng những khuôn sáo, biến ta thành người câm trước những điều ta phải nói, làm tai ta điếc với những điều ta phải nghe... Chẳng lẽ ta đã nên trở vô cảm, phải chờ đến lúc thằng con mất dạy của chính ta mở mắt cho ta, cho ta bài học... Ôi bây giờ ta hiểu, ta bắt đầu hiểu... Nhưng sao ta vẫn mãi trong tình trạng nhận biết được một đằng, nhưng hệ thần kinh phân lập của ta lại hướng cái đầu ta nghĩ, đưa cái tay ta viết, máy cái mồm ta nói đi theo một nẻo? Ngôn không chính, danh không thuận! Không sao làm khác được, không sao cứu vãn được. Thế là thế nào?.. Đời ơi là đời!..
    ...Trời đất ơi, sao bây giờ ta mới nhận ra tội lỗi của ta! Do chính ta gây nên với tất cả sự mù quáng của ta! Chính ta đã rắp tâm lập thân lập nghiệp bằng cái nghề này! Để chiếm cho bằng được cái ghế ta ngồi, để vươn đến cái đích ta hằng đeo đuổi suốt cuộc đời và đã được hứa hẹn: Ta sẽ là người trong cuộc!.. Thì ra trong suốt cuộc chiến này chiến lợi phẩm lớn nhất và duy nhất ta giành được trên đời này lại chính là vợ ta! Chỉ có thế thôi, và ngay cả vợ ta cũng bỏ ta mà đi rồi! Ôi, chẳng lẽ đấy mới là đời, là sự thật à? Còn gì cay đắng hơn thế hả trời đất ơi?!. Trên đời này còn có hệ luỵ nhân quả nào nghiệt ngã hơn thế nữa không trời ơi?!..
    Phong ba bão táp nổi lên trong đầu ông Tiến nhiều đêm thâu.
    May thay cái bản năng nam tính của ông Tiến, cái bản năng thực sự bất khả xâm phạm, được hệ thống thần kinh thực vật bảo vệ và duy trì, đã nhiều lần trở nên bất trị đối với chính ông, vì thế nó đã nhiều lần cứu được ông ra khỏi những cơn quẫn của bệnh trạng thần kinh phân lập. Thử thách chưa đủ mức lắm, nhưng ông cảm thấy ở công trường như thế là đủ. Ông gắng gượng đứng dậy. ...Có thể về sống với gia đình Thắng ta sẽ tìm ra lối thoát mới... Đành thế vậy, bây giờ ta hãy lo cứu vớt chính ta đã... - Ông Tiến hy vọng như vậy.

Xem Tiếp Chương 24 Xem Tiếp Chương 26 (Kết Thúc)

Dòng Đời

» Xem Tập 1

» Xem Tập 2

» Xem Tập 3

» Xem Tập 4

» Xem Tập 5

» Xem Tập 6

» Xem Tập 7

» Xem Tập 8

» Xem Tập 9

» Xem Tập 10

» Xem Tập 11

» Xem Tập 12

» Xem Tập 13

» Xem Tập 14

» Xem Tập 15

» Xem Tập 16

» Xem Tập 17

» Xem Tập 18

» Xem Tập 19

» Xem Tập 20

» Xem Tập 21

» Xem Tập 22

» Đang Xem Tập 23

» Xem Tiếp Tập 24

» Xem Tiếp Tập 25

» Xem Tiếp Tập 26

Những Truyện Dài Khác

» Liêu Trai Chí Dị

» Pie Đệ Nhất

» Thiên Thần Và Ác Quỷ